&nbsp;لە &nbsp;سەردانی دوێنێی (محەممەد شیاع سودانی)، بۆ ھەرێمی کوردستان، زۆرترین کۆبوونەوە لە کەمترین ماوە ئەنجامدران، بۆیە دەتوانین بڵێن (سودانی) لەو بارەیەوە رێکۆردی لە ئەنجامدانی کۆبوونەوە لە ماوەی کەمترن لە 12 کاتژمێر شکاندووە. &nbsp;کە تەنیا ئەوەی بلاوکرایەوە 9 کۆبوونەوەی لەگەڵ لایەنەکان لە ھەولێر و سلێمانی ئەنجامداوە.&nbsp;ھەر لە ھەولێر کۆبوونەوەی بە جیای لەگەڵ سێ سەرۆک بارزانی سەرۆکەکانی (حزب، حکومەت، ھەرێم)، کۆبوونەوەی سودانی و عەلی باپیر، دواتر کۆبوونەوەی لەگەڵ بەشێک لەو حزبانەی بە کورسیەک و دوان گەیشتونەتە پەرلەمان بە پێکھاتەکانیشەوە. ھەروەھا کۆبوونەوەی سودانی و سەرکردایەتی یەکێتی، کۆبوونەوەی سودانی لەگەڵ ھەریەک لە (یەکگرتووی ئیسلامی و نەوەی نوێ و ڕەوتی ھەڵوێست) لە شاری سلێمانی.&nbsp;بە ھەر پێوەرێک بێت کە خوێندنەوە بۆ ئەم جۆرە کۆبوونەوانە دەکرێت دەبێت گومان بکەین ھەگبەکەی سەرۆک وەزیرانی عێراق زۆر شتی تیابووە &nbsp;وا حزب حزب لە دەرگایان دەدات و لەگەڵیان کۆدەبێتەوە؟ پێش ئەوەی باس لە ھەگبەکەی (سودانی) بکەین دەبێت بڵێین ئەنجامدانی کۆبوونەوەی لەم جۆرە خاڵی باش و خراب لە خۆ ھەڵدەگرێت، باش بۆ سودانی و خرابیش بۆ ھەرێمی کوردستان.شایانی باسە، &nbsp;سەرۆک وەزیرانی عێراق، لەو سەردانەی بۆ ھەرێمی کوردستان چاکی کرد کە ئەو تەقلیدەی شکاند کە دەبێت ھەر پارتی و یەکێتی لەو جۆرە دیدارانە ببینرێن، ئەوەویان خاڵی پۆزەتیڤ بوو بۆ (موحەممەد شێاع سودانی)، نیگەتیڤیش بوو بۆ ھەرێم لەوەی جارێکی دیکە پەرتەوازەیی ناو ماڵی کوردی نیشانی بەغدا درایەوە، بەوەی کەس ئامادە نییە لەسەر سفرەی ئەوانی دیکە دابنیشێت، بۆیە ئەوە سودانیە ھاتووە وای نیشان بدات دەبێتە فریادڕەسی یەکگرتنی ھێزە کوردستانیەکان بە تایبەت لەسەر پرسی پێکھێنانی کابینەی (10)یەمینی حکومەتی ھەرێمی کوردستان.ھەموو زانیاریەکان باس لەوە دەکەن کە سودانی جگە لە پیرۆزبایی ئەنجامدانی ھەڵبژاردنی پەرلەمانی کوردستان ھیچی دیکەی لە ھەگبەکەی دانەبووە، ھەر بۆیەشە وەڵامی باوەڕ پێکەری بۆ چارەسەری پرسی مووچەی مووچەخۆرانی ھەرێم نەدایەوە، ئەوە نەبێت کە لە چەند شوێنێک گووتبووی:" انشاللە بەو زووانە چارەسەر دەبێ"شایانی باسە، لە ئێستادا (موحەممەد شیاع سودانی)، لە لایەن بەشێک لە کوتلە شیعەکان بە تایبەت لە لایەن نوری مالکی دژایەتی زۆری دەکرێت، ھەر ئەوەش وایکرد کە ئەو سەردانە بۆ ھەرێمی کوردستان ئەنجام بدات بۆ ئەوەی لە ئایندەدا پشتیوانی بەشێک لە ھیزە کوردستانییەکان بۆ خۆی مسۆگەر بکات.دیوە شاراوەکەی کۆبوونەوەکانی سودانی ئەوانە بوون کە لەگەڵ بارزانیەکان بە تایبەت ئەوەی لە نێوان ھەردوو سەرۆک حکومەت باسیان لێوەکراوە لە بابەتی (نەوت، قەیرانی مووچە، سەرژمیڕی گشتی لە عێراق)، ھەموومان دەزانین دوو خاڵی یەکەم بوونەتە گرێکوێرە کردنەوەیان زۆری خایاند، بەڵام لەوان مەترسیدارتر بابەتی سەرژمێریە، کە چەند ڕۆژیکی کەمی ماوە بۆ ئەنجامدانی کە دەبوو لەسەرجەم کۆبوونەوەکان باس لەوە بکرێت دەبێت حکومەتی بەغدا نیگەرانیەکانی خەڵکی کوردستان بە تایبەت لە ناوچەکانی سنووری ماددەی 140 لەبەرچاو بگرێت، کە ھیچ ئاماژەیەک بۆ باسکردن لەو پرسە نەبیسترا.دواجار دەڵێین، ھەرێمی کوردستان کە ناتوانێت دەرفەتەکان بقۆزێتەوە بەشی زۆری بەرپرسیاریەتییەکە دەکەوێتە ئەستۆی دەسەڵاتدارانی ھەرێمی کوردستان، بۆیەشە ھەمیشە دەستی لە بنی ھەمبانەکە گیر دەبێت، ئەمجارەیان لەوش خرابتر بوو چونکە لە ئەساسدا ھەگبەکەی سودانی ھیچی تێدانەبوو ھەر بۆیەشە واش گەڕایەوە.

هیوا سه‌ید سه‌لیم

 ھەگبەی بە تاڵی سودانی و پەرتەوازەیی  سەرکردایەتی کورد

&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;ساڵی 1991 دوای ڕاپەڕینی خەڵکی کوردستان و شکستی دانوستانی رژێمی بەعس و بەرەی کوردستانی، بە مەبەستی درووستکردنی فشار لەسەر دەسەڵاتی ئەوسای بەرەی کوردستانی، رژێمی بەعس رۆژی &nbsp;٢٦ی تشرینی یەکەمی ١٩٩١&nbsp; ئیدارەکانی خۆی لە بەشێکی کوردستانی باشور کێشایەوە، بەڵام بوونی بڕیاری پاراستنی نێودەوڵەتی کە بە بڕیاری ئەنجومەنی ئاسایش 688 ناسراوە دەرفەتێکی دایە بەرەی کوردستانی تا بڕیار بدات ھەڵبژاردن بۆ پەرلەمانێک لە سنووری سێ پارێزگای کوردستانی باشور ئەنجام بدات، بۆیە بە یاسای ژمارە یەکی بەرەی کوردستانی لە ڕۆژی ٢٨ی نیسانی ١٩٩٢ بڕیاری ئەنجامدانی یەکەمین ھەڵبژاردنی پەرلەمانی کوردستان درا، کە دواتر ئەو سنوورەی ھەڵبژاردنی گرتەوە ناوی نرا ھەرێمی کوردستان.رۆژی 19/5/1992، یەکەمین پڕۆسەی ھەڵبژاردنی پەرلەمانی کوردستان لە نێو&nbsp;حەماسەتی خەڵکی کوردستان بەڕێوەچوو، بۆیە رێژەی بەشدرای خەڵک لەو ھەڵبژاردنە گەیشتە سەرووی 98% ، بەڵام بە ھۆی سەپاندنی ڕێژەی 7% لەلایەن حزبە باڵادەستەکانی ئەوسای بەرەی کوردستانی، رێگری لەوەکرا کە بەشی ھەرزۆری حزبەکان بەشداری لە خولی یەکەمی پەرلەمانی کوردستان بکەن و پشکی زۆری ئەندامانی ئەو خولە بەر پارتی و یەکێتی کەوتن.شایانی باسە، لە خولی یەکەمی پەرلەمانی کوردستان حزبەکان کەسانی بە دەسەڵاتی خۆیان بردە پەرلەمانی کوردستان، ئەگەرچی ئەو کەسانەش ئەزموونی کاری پەرلەمانتاریان نەبوو، بەڵام بە بوونی ئەو جۆرە کەسانە پەرلەمان دەسەڵات و شکۆی خۆی ھەبوو، ھەر ئەو شکۆیە بوو بە ھۆی ئەوەی چەندین جار لە ئاستی بەرزی وڵاتانی وەک ئەمەریکا و ئەوروپا شاند بنێرن بۆ میوانداری لە دانیشتنەکانی پەرلەمانی کوردستان، لە نموونەی جۆ بایدن، سەرۆکی ئێستای ئەمەریکا کە ئەوسا ئەندامی کۆنگرسی وڵاتەکەی بوو، خاتوو میتران و چەنین کەسایەتی دیکەش.بەڵام دواتر بە ھۆی ھەڵگیرسانی شەڕی ناوخۆ لە نێوان پارتی و یەکێتی نەک ھەر نەتوانرا ھەڵبژاردن بۆ خولی دووەم لە کاتی ئاسایی خۆی ئەنجام بدرێ بگرە تەمەنی خولی پەرلەمان لە شوێنێک درێژکرایەوە کە پێ دەوترا مەیدانی ئاژەڵان. ئەمەیان ھەنگاوی یەکەمی لێدان بوو لە شکۆی پەرلەمانی کوردستان کە بەرھەمی خوێن و تێکۆشانی خەڵکی کوردستان بوو.&nbsp;دوای بە کۆتاھاتنی شەڕی پارتی و یەکێتی و رۆڵی فاکتەری نێودەوڵەتی لە سەپاندنی ئاشتی نێوانیان بە تایبەت رۆڵی خاتوو مادلین ئۆلبرایت، وەزیری ئەوسای ئەمەریکا بۆ نێوەندگیری لە نێوان پارتی و یەکێتی دەرەفتی ئەوەی ڕەخساند تا لە رۆژی &nbsp;٣٠ی کانوونی دووەمی ٢٠٠٥ ھەڵبژاردنی دووەم خولی پەرلەمانی کوردستان ئەنجام بدرێت، ئەگەرچی لەم ھەڵبژاردنە پارتی و یەکێتی پاشەکشەیان کرد لە ناردنی خەڵکی کاریگەر و بەدەسەڵاتی خۆیان بۆ پەرلەمان، بەڵام ئەو خولەش ھێشتان لەوانی دوای خۆیان باشتر بوو.لە ئێستادا کە ئامادەکاری بۆ ئەنجامدانی خولی شەشەمی پەرلەمانی کوردستان تەواو بووە، ئەوەی سەیرە لە ھەڵبژاردنەدا لاوازی و بێ ئەزموونی کاندیدەکانی ھەڵبژاردنی ئەم خولەیە لە نێو زۆربەی لیستەکان. بەشیوەیەک کە لە نێو بەربژێرەکان 80% نازانن ئەرکی پەرلەمانتاری چییە و ئەوان بۆ چی دەچن بۆ پەرلەمان؟!، &nbsp;بگرە حزب کاندیدی کردوون و ئەوانیش بە دوای ھەوای فێنکی پەرلەمان و ئیمتیازە مادەەیەکەوە مەستن.بۆیە ئەگەر خولی پەرلەمانی داھاتووە لە لیستەکانی دیکەی دەرەوەی دەسەڵات کەسانی جیاواز لەو بەربژێرە لاوازنە ھەڵبژێرێت ئەوا ئەو گومانەمان دەرەوێتەوە بەوەی پەرلەمان تا دێت بێ دەسەڵات و لاوزتر دەبێ.شایانی باسە، ئەنستیتۆی پەی، کە چاودێری کارەکانی پەرلەمانی کوردستانی کردۆتە ئەرکی خۆی، لە دوایین ڕاپۆرتیان کە ھەڵسەنگاندنیان بۆ خولی پێنجەمی پەرلەمانی کوردستان کردووە، زانیاری سەیر و سەمەرەیان سەبارەت بە ئاستی پەرلەمانتارانی ئەو خولە بڵاوکردۆتەوە، بۆ ئەوەی خولی داھاتوو بەدەردی ئەوانی دیکە نەچێت زۆر گرنگە ھەمووان ئەو ڕاپۆرتە بخوێنەوە.لە ڕاپۆرتی ئەو سەنتەرە ھاتووە، پەرلەمانتار ھەبووە لە پێنج ساڵی خولی شەشەمی پەرلەمان تەنیا 3 خولەک قسەی کردووە، 18 پەرلەمناتار کەمتر لە 10 خولەک قسەیان کردووە، 21 پەرلەمانتاریش کەمتر لە کاتژمێرێک قسەیان کردووە.لە ئێستادا کە گوێ لە قسەی بەشێک لە بەربژێرەکان دەگرین و ھەڵسەنگاندن بۆ ئاستی مەعریفی و بەڵێنەکنیان دەگرین تێدەگەین &nbsp;کە بەشێک لە کاندیدەکان ئەم خولەش پەرلەمانتاری تەنیا لە دیوە ئیمتیازەکەی دەبینن، ئەگینا نەدەبوو زۆربەیان جورئەتی ئەوە بکەن خۆیان کاندید بکەن.لێرەدا کە چەند رۆژێکی کەمی ماوە بۆ چوونە سەر سندوقەکانی دەنگدان جێگای خۆیەتی بە بیر دەنگدەران بھێندرێتەوە &nbsp;کە پەرلەمان گەورەترین دامەزراوەی دەرکردنی یاسایە لە ھەرێمی کوردستان، وە دەبێت چاودێری ئەرکەکانی حکومەت بکات و پەسندکردنی بودجەیە لە ئەستۆ بگرێت، ئەوانەی ناتوانن ئەو ئەرکانە جێبەجێ بکەن، دەنگیان پی مەدەن.&nbsp;ئەگەر ئەوان تێنەگەیشتوون پەرلەمان ئەرکی چەندە قورسە، &nbsp;ئێوە بەدەنگی خۆتان کەسانێک سەرمەخەن کە بێ ئەزمونن و لە ئەلف و بێی کاری پەرلەمانتاری نازانن.

       ھیوا سەید سەلیم

ئەرێ ئێوە پەرلەمانتاری بە چی تێگەیشتوون؟!

&nbsp;ئەرکی ھەر حکوکەتێکە خزمەتی ھاوڵاتیانی خۆیەوە بکات، لە پێشکەشکردنی خزمەتگوزاری، دابینکردنی ئاسایشی ھاوڵاتیان. بۆیە بۆتە عورف ھەر حکومەتێک کاتێک متمانەی پەرلەمانی وڵاتەکەی وەردەگرێت پێویست دەکات لەتەک ناوی کابینە وەزارییەکە کارنامەی خۆی بۆ ماوەی حوکـمڕانی پێشکەش بکات. کارنامەی حکومەت دەبێت خزمەتگوزاری لەسەرجەم سێکتەرەکان لە خۆ بگرێت، و ە ئەرکی پەرلەمان و ئەنجومەنە خۆجێیەکانی وەک ئەنجومەنی پارێزگا و شارەوانییەکانە چاودێری جێبەجێکردنی کارنامەی حکومەت بکەن.&nbsp;کابینەی نۆیەمی حکومەتی ھەرێمی کوردستان بە سەرۆکایەتی مەسرور بارزانی و جێگرەکەی قوباد تاڵەبانی لە 10ی تەمووزی 2019 متمانەی پەرلەمانی وەرگرت، کە کابینەیەکی ئیئتلافی بوو لە نێوان (پارتی و یەکێتی و گۆڕان)، وە بەشداری چەند حزبێکی دیکە، لەو کارنامەیەی کە سەرۆکی حکومەت لە رۆژی وەرگرتنی متمانەی پەرلەمانی کوردستان پێشکەشی کردبوو، 7 ئاستی خزمەتگوزاری لە خۆگرت بوو، کە 50 خاڵ بوو، تەمەنی ئەو کابینەیە بە ھۆی درێژکردنەوەی تەمەنی پەرلەمانی کوردستان تەمەنەکەی بۆ پێنج ساڵ و چوار مانگ رۆیشت، ئەگەر بەووردی لە بەڵێنەکانی ناو کارنامەکە بڕوانین دەگەینە ئەو ڕاستییەی کە کابینەی نۆیەم کەمتر لە 50% بەڵێنەکانی بەجێگەیاندووە.ئەوەی سەیرە و جێگای ھەڵوەستەیە لەو کابینەیەدا چەند رۆژێک لە تەمەنی کابینەکەدا ماوە، ئەو ھەموو بەڵێنە چییە بە بە خەڵکی دەیدات؟ قسە لەسەر ئەوە ناکەین کە حکومەتەکە دوای بڕیاری دادگای باڵای فیدڕاڵی سەبارەت بە نایاسایی لەقەڵەم دانی بڕیاری درێژکردنەوەی تەمەنی پەرلەمان بۆتە حکومەتی کاربەڕێکەر.دانانی زۆرترین بەردی بناغەی پڕۆژەی خزمەتگوزاری لە مانگی پێش ھەڵبژاردنی پەرلەمانی کوردستان، کردنەوەی ئەو پڕۆژانەی کە دەمێکە تەواو بوونە ھەر لەو مانگەدا، تەنانەت دواخستنی مووچەی مووچەخۆران و خۆ ئامادەکردن تا دوو مووچە لە ناو بانگەشەی ھەڵبژاردن دابەش بکرێت، ھەموو ئەمانە دەچنە چوارچێوەی پڕوپاگەندەی ھەڵبژاردن.بەڵام خەڵکی کوردستان مافی خۆیەتی بپرسێت ئایا لە پێنج ساڵی حوکمڕانی ئەم کابینەیە ڕەوشی ڕێگاوبان لە چ دۆخێک دابوو؟ ئایا بە بیرتانە چەند جار دانیشتوانی گوندەکان لەبەر خرابی رێگاوبانەکان، رێگا سەرەکیەکانیان دادەخست؟ ئەرێ بۆ چاکردنی ڕەوشی کارەبا ئەو کابینەیە چ ھەنگاوێکی نا؟ بەشێکی دانیشتوانی شارەکان لەو پێنج ساڵە کێشەی بێ ئاوایان ھەبوو، ئەرێ خێڕە پڕۆژەی ستراتیژی چارەسەری ئاوی ھەولێرتان خستە مانگی ئابی 2024؟ دەپرسین ئایا لەو پێنج ساڵە خەڵک پێویستی بە ئاوی خواردنەوە نەبوو؟دەزانن بەڵێنەکانی ئێوە وەک ئەوە وایە پیاوەتی بەسەر ئاوی حەمام بکەن، بەڵام دەبێت خەڵک ھۆشیار بێت، ئەگەر بە نەبوونی پەرلەمانی کارا لە ھەرێمی کوردستان نەتواندرا لێپێچینەوە لە جێبەجێنەکردنی کارنامەی حکومەت بکرێت، دەبێت خەڵک لەسەر سندوقەکانی دەنگدان نەھامەتیەکان لەیاد نەکات، (دواکەوتنی مووچە، بێ ئاوی، کارەبای چەند کاتژمێری، نەبوونی ھەلی کار، پاشەکشەی ئازادی، دیموکراسیەتی ھەتککراو...تد)ی لە یاد بێت.&nbsp;&nbsp;

ا                                           ھیوا سەید سەلیم

دەسەڵات پیاوەتی بەسەر ئاوی حەمامەوە ئەک

&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;ھێشتان زیاتر لە یەک مانگی ماوە بۆ بانگەشەی ھەڵبژاردن پارتی و یەکێتی ھەولێر دەکەنەوە چەقی ململانێ تەقلیدیەکەی خۆیان. ئەوان ھەریەکە و بە جۆرێک باس لە خاوەنداریەتی ئەم شارە دەکەن، لایەنێک دەڵێت وەریدەگرینەوە و ئەوەی دیکەش بە خەونی دەبینێت و دەڵێت مەگەر لەسەر مەریخ وەریگرنەوە.&nbsp;ھەولێر لە ماوەی سی و دوو ساڵی حوکمڕانی ئەو دوو حزبە ڕکابەرە (پارتی- یەکێتی) زۆر جارە کراوەتە قوربانی ململانێی ئەم دوولایەنە، دەستپێک لە شەڕی نەگریسی ناوخۆ لە ساڵی 1994 دوو شارەکەی دیکەی ھەرێمی کوردستان (دھۆک و سلێمانی)،&nbsp;بۆ پارتی و یەکێتی یەکلابوونەوە، بەڵام دەبوو گولەی تۆپ و راجیماکان ڕوو لە ھەولێر بکەن،&nbsp;تا بزانرێت ھەولێر لەو شەڕەدا بەلای کێ یەکلادەکرێتەوە، لەو بارەیەوە ھەولێر کرایە مەیدانی شەڕێکی چەند ساڵەی پارتی و یەکێتی، بۆ بردنەوەی ئەم شەڕەش ھەموو پیرۆزیەکانی ھەولێر ژێرپێ خران.&nbsp;&nbsp;ئێستا دوای جارەگە سەدەیەک لە شەڕی ناوخۆ بە گەڕانەوە بۆ سیاسەتی چەوتی جاران وا جارێکی دیکە تای ھەڵبژاردن بەرۆکی لاشەی&nbsp;ھەولێری داماو دەگرێتەوە و شەڕە گەورەکەی ھەڵبژاردن لە مەیدانی ھەولێر دەستپێدەکاتەوە.&nbsp;ئاشکرایە ھەولێر لە کاتێکدا ئەو ھەڵایەی لەسەر درووست دەکرێت کە سێ یەکی دانیشتوانەکەی لە ھاوینی ئەمساڵ بەدەست بێ ئاوی ھاواری لێھەڵساوە، زستانەکەی بەشێکی ئاو بردویەتی، ژەھری پاڵاوگە نایاساییەکان خنکاندویەتی، دەستی کاری بیانی گەنجەکەی بێ کارکردووە، سیاسەتی بێ پلانی دەسەڵات ھەژموونی عەرەبی لەسەر موڵکی ھەولێریەکان زیاد و زیاتر کردووە.&nbsp;&nbsp;لە سایەی ئەم دەسەڵاتە ھەولێر وەک شارەکانی دیکەی ھەرێمی کوردستان بەسەر دوو چینی زەقی کۆمەڵگا دابەشکراوە. چینێکی دەوڵەمەندی نزیک لە دەسەڵات لە شارەکانی (ئینگلیزی وئەمریکی و&nbsp;ئیتاڵی و خەونەکان و ئەمپایەر و کواترۆ....ھتد) دەژیت،&nbsp;کە تەنانەت ناوی شارەکانیشیان کوردی نیە، ئەوان کێشەی ژیانیان نیە بگرە ( کارەبای بەردەوام، ئاوی دزراوی گەڕەکەکانی دیکە، سیکوریتیەکی بەھێزیان) ھەیە.&nbsp;&nbsp;چینکەی دیکەش چینە ھەژارەکەیە، کە زۆرینەی شار پێکدەھێنێت کەس نایەت باس لەوان بکات. دەبوو شەڕی پارتی و یەکێتی لەسەر ئەم چینە کەمینە بێت، چونکە سیاسەتی 32 ساڵەی حوکمڕانی ئەوان لە خزمەتی کەمینەی شارنیشین بووە نەک زۆرینەی مافخوراو.&nbsp; ھەولێر لۆت بمرم دەبێت کەسێک فرمێسکت بۆ ھەڵبژێرێت کە وەک زۆرینەی گەڕەکەکانی ھەولێر شەونخونی کردبێت بەدیار تۆڕۆمپای ئاو تا بزانێت چۆڕێک ئاوی بۆ دێت یان نا، یان بە بڕانی کارەبا( نیشتمانی- موەلیدە)، لە شیرینە خەو بە خەبەری ھێنابێت، نەک ئەوانەی ئاگایان لە حاڵی زۆرینەی شار نییە.&nbsp;&nbsp;

    ھیوا سەید سەلیم

ھەولێر لۆت بمرم 

&nbsp;ڕۆژی 8ی ئابی 1976 یەکەمین ڕاگەیەندراوی بزووتنەوەی سۆسیالیستی کوردستان بڵاوکراەیەوە، دواتر ئەم بۆنەیە کرا بە ڕۆژی دامەزراندنی (بزووتنەوەی سۆسیالیستی کوردستان)، ئەگەرچی مێژووی بزووتنەوە دەگەڕێتەوە بۆ چەند مانگێک بەر لە (1976/8/8) بزووتنەوەی سۆسیالیستی کوردستان، ڕێکخرواێکی سیاسیی کوردستانی بوو، واقیعی کارەساتباری دوای نسکۆی شۆڕشی ئەیلول وەک زەرورەتێکی ئەوسای بزاڤی ڕزگاریخوازی کوردستان ھێنایە مەیدانی تێکۆشانی سیاسیی و دواتریش ڕۆڵی سەرکی بینی بۆ جۆشدانەوەی خەباتی چەکداری و سەرھەڵدانەوەی شۆڕش بە شێوازێکی نوێوە لە بواری سیاسیی و ڕێكخراوەیی و پیشمەرگایەتییەوە، ھەربۆیەشە دەتوانین بڵێین بزووتنەوەی سۆسیالیست لە پاڵ کۆمەڵەی ڕەنجدەرانی کوردستان کە دواتر ھەردوو لا لەگەڵ هێلی گشتی بەیەکەوە چوونە ناو نیمچە بەرەی یەکێتیی نیشتمانیی کوردستان و بووە ھەوێن و داینەمۆی جۆشدانی شۆڕشی نوێ لە ساڵی 1976، ئەم ئامادەگیەی بزووتنەوەی سۆسیالیست، کۆتای ھێنا بە نا ئومێدی سەردەمی نسکۆ و وەڵامێکیش بوو بۆ ڕژێمی بەعس کە تووشی غروری سەربازیی و سیاسیی بووبوو.&nbsp;&nbsp;&nbsp;فیداکاری بزووتنەوەی سۆسیالیستی کوردستان لەوەوە دەردەکەوێت کە لە دەستپێکی شۆڕشەوە پۆڵێک سەرکردەی بوونە قوربانی ڕێبازی کوردایەتی، دواتریش ڕابەر و دامەزرێنەری بزووتنەوەکە شەھید سەیدا ساڵح یوسفی شەهید بوو، کە بە پیلانێکی نەخشە بۆ داڕێژراو لەناو شاری بەغدا لە 1981/6/25تیرۆرکرا. جگە لە ڕووداوی تیرۆری شەھید سەیدا، مخابن لە شەڕی نەگریسی ناوخۆ بزووتنەوەی سۆسیالیستی کوردستان دوو لە سەرکردە ھەرە بەتواناکانی دیکەی بە ناحەق لە 1978شەھیدکران ئەوانیش شەھیدان (عەلی عەسکەری و دکتۆر خالید سەعید)، بە شەھیدبوونی ئەم دوو سەرکردە بە ئەزموونە لە کارەساتی ھەکاری و شەھیدبوونی سەیدای ڕابەری بزووتنەوەی سۆسیالست و شەهیدان (سەعدی گچكە و کاردۆ گەڵاڵی و عەلی ھەژار و تاهیری عەلی والی) خەسارەتێكی گەورە بەر بزووتنەوە كەوت و قەرەبوو نەكرایەوە وەزەحمەت کەوت و دوای ئەمانیش پۆڵێک شەھیدی دیکەی سەرکردە و کادیر و فەرماندی شەھیدبوون، لە نموونەی شەھیدان (ملازم ئەنوەر مەجید سوڵتان، ملازم جەمال ئەحمەد، مامۆستا غەفور ئاغجەلەرەیی، حەمید باتاسی، حوسێن دۆشکە، ئەحمەد فەتحوڵا، رووف مستەفا، سەید سەلیم، شینەی بۆڵی، ئەحمەدخان، عەبدوڵا بەرەکەیی، جەزا شەریف، یاسین قادر، جەلال عزەدین، جەعفەر ئەسود، بەختیار سەعید، سەید عەبدوڵا نەبی بۆڵی، مەحمود سەید، خدر حاجی عەلی، حەوێز ئیبراھیم، ئەبوبەکر سێکانیانی، حوسێن خدر میرزا، خدر سۆفی مەلا، عەبدوڵڵا بەرەکەیی، حوسێن رەسول، جەوھەر سەعید، ئازاد توفیق، غفور ژاژەڵەیی، خدر حاجی عەلی، سەلام ئەحمەد، خدر سۆفی مەلا، عوسمان شەفیق، تۆفیق مەحمود...ھتد). ھەرەھا شەھیدانی داستانی (دەشتێو، دوکان ، شارستێن، قوڵەبەرازە، شیوپیران، باوزێ ، لەگەڵ شەھیدانی کارەساتی ھەکاری) جێگای ئاماژەیە کە بزووتنەوەیەک لە دەستپێکی دامەزراندنیەوە بە تەنیا لە سێ ساڵ ئەم پۆلە شەھیدەی پێشکەشی خاکی کوردستان بکات دەبێت وەک قوتابخانەی فیداکاری سەیر بکرێت.مخابن ئەم بزووتنەوەیە بە ھۆی ناکۆکیە سیاسەکانی ئەوسای نێو بزاڤی ڕزگاریخوازی کوردستان و ئەو کەلێنە گەورەیەی لە سەرکردایەتییەکەی درووستبوو، ھەر زوو ڕووبەڕووی ترازان و پاشەکشێ بوویەوە و ئەو ئامانجەی بۆی دامەزاربوو کە بریتی بوو لە درووستکردنی ھێلی سێیەم لە نێوان دوو لایەنی تەقلیدی جەلالی و مەلایی نەھاتەدی. بزووتنەوەی سۆسیالیستی کوردستان دوای ترازانی لە نێو نیمچە بەرەیی یەکێتیی نیشتمانیی کوردستان لە ساڵی 1979 شکست دوای شکست ڕووبەڕووی بووەوە، ئەوانەشی کە لە ئێستادا شانازی بەو مێژووە دەکەن بریتییە لەو وەفایەی کە لە نێو ڕێبوارانی قوتابخانەی بزووتنەوەی سۆسیالیست ماوە. لە ئێستادا کە 48 ساڵ بەسەر دامەزراندنی بزووتنەوەی سۆسیالستی کوردستان تێدەپەڕێت، ھەرێمی کوردستان لە ھەر کاتێک زیاتر پێویستی بە ھێلی سێیەم ھەیە، زۆر لایەنی دیکە دوای نەمانی بزووتنەوەی سۆسیالیستی کوردستان ھەوڵیاندا بۆ کارکردن بە ئاڕاستەی درووستکردنی ئەو ئاڕاستەیە سیاسییە کە جیابێت لە دوو لایەنە تەقلیدیەکە، بەڵام سەرکەوتوو نەبوون، ئەوانەشی کە لەسەر میراتی بزووتنەوەی سۆسیالیست سیاسەت دەکەن بەشێکیان نامۆن بەو مێژووە و بەشەکەی دیکەشی یان توانەتەوە لە نێو حزبەکانی دیکە (پارتی، یەکێتی)، ئەوانەشی کە پەرۆشی ئەو مێژووەیانە دەبێت باشتر خۆیان لەم مێژوو و قوربانیانی بزووتنەوەکە بە خاوەن بکەن.

ھیوا سەید سەلیم 

بزووتنەوەی سۆسیالیستی كوردستان قوتابخانەیەك لە وەفا و فیداکاری 

&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;بۆ دوو مانگ دەچێت، مووچەی پێشمەرگە و ھێزەکانی ناوخۆ کراوەتە قوربانی ڕێکنەکەوتنی حکومەتی ھەرێم و بەغدا، ئەویش بەھۆی ئەوەی ھەرێمی کوردستان ئامادەنیە زانیاری تەواو لەسەر پێشمەرگە و ئەو ھێزانە، ڕادەستی ناوەند بکات، بۆیە حکومەتی بەغدا مووجەکەیانی بارمتەگرتووە و ئامادەنیە وەک مووچەی فەرمانبەرانی مەدەنی &nbsp;بۆ ھەرێم بینێرێت .پێشمەرگە لەوەتەی ھەیە توێژێکی قوربانیدەر بووە، لەسەردەمی خەباتی شاخ و پێش ڕاپەڕین پێشمەرگە ناوێکی پیرۆز بوو، ھەموو کەسێک نەیدەتوانی بەو ئەرکە پیرۆزە ھەڵسێت. وەلی مخابن لە دوای ڕاپەرین ناوی پێشمەرگە پیرۆزی جارانی نەماوە.لە دوای ڕاپەڕین، پێشمەرگەی ڕاستەقینە تێکەڵاوی پێشمەرگەی بندیوار کرا، بندیواری پێشمەرگە جیاوازە، ئەوان ئەو کەسە &nbsp;نەبوون کە وەک فەرمانبەر ئەرکیان نەدەبینی سەرە مانگان مووچەی موفتیان وەردەگرت، بگرە پاسەوانی سەرۆک جاشەکانی جاران لە سەردەمی ئێستادا ئەرکی تازەیان پێسپێردرا و لە دیوەخانی پیاو ماقوڵانی حزب ناونووسکراون و ناویان لێنرا پێشمەرگە، &nbsp;ئەوان کراونەتە بار بەسەر ئەو پێشمەرگانەی لە ئەرک دان و بە مووچەیەکی کەم شەڕی تیرۆرستانی داعشیان کرد و وەک ھێزی پارێزەری کوردستان بەردوام ئەرکی قورسیان بینیوە.جگە لە تێکەلاوکردنی لیستی باش و جاش، بەرپرسانی ھەرێمی کوردستان زۆر جار موزایەدە بە ناوی پێشمەرگەوە دەکەن، بە خەڵک دەفرۆشنەوە کە ئەوان پێشمەرگەی جاران و ھەمیشە غەمی پێشمەرگەیان لە کۆڵ خۆیان ناوە، بەڵام کەس بەوە دوعایەیان ناڵێت ئامین.پێشمەرگایەتی جاران جیاوازی نەدەکرد لە نێوانی بەرپرس و پێشمەرگە، ئەوان وەک یەک دەژیان، زۆربەی بەرپرسی جاران جلو بەرگیان جلی پێشمەرگە بوو، &nbsp;نانی بارەگایان دەخوارد، لەسەر سفرەی ماڵە دێھاتیەکان دەژیان، کەچی بەرپرسانی ئێستا کە گوناحە پێیان بڵێی پێشمەرگە، ئەوان &nbsp;لە کۆشک و ڤێلاکان دەژین، سەیارەی گران بەھایان لە ژێرە، منداڵەکانیان لە زانکۆ گران بەھاکان دەخوێنن، خاوەنی ھەموو شتێکی ئەو ھەرێمەن، &nbsp;بۆیە باکیان بە دواکەوتنی مووچەی پێشمەرگە نیە، ئەگەر باکیان ھەبووایە ئەوانیان نەدەکردە بارمتەی خرابەکاریەکانی خۆیان.شەست رۆ‌ژ بۆ دواکەوتنی مووچەی پێشمەرگەیەک کە مووچەکەی کەمترە لە ملیۆنێک دینار ماوەیەکی یەکجار زۆرە، بەتایبەت کە بەشێک لەو توێژە مەغدوورە کرێچین و داھاتی دیکەیان نیە.بۆ ئەوەی لەوە زیاتر پێشمەرگە مووچەەیان نەکرێتە بارمتە، دەبێت پاکسازی لە لیستەکەیان بکرێت، باری قورسی ئەوانەی کە پێشمەرگە نین لەسەر ئەو لیستە نەھێلدرێت.باس لە ھەبوونی پێشمەرگەی پارچەکانی دیکەی کوردستان دەکرێت، &nbsp;لەنێو لیستی پێشمەرگە، ئەوەشیان غەدرێکی دیکەیە لە ناوی پێشمەرگەی ڕاستەقینە، چونکە دڵنیا بن پێشمەرگەی ڕاستەقینەی پارچەکان، لێرە دەستگیرۆیی ناکرێن، بۆیە لە پەنای ئەو کێشەیەی ھەیە، نابێت پەلاماری پێشمەرگەی ڕاستەقینەی پارچەکانی دیکە بدرێت.دواجار دەڵێین، ئەگەر پێشمەرگەی جاران بە خوێن قوربانی دەدا و گیانی خۆی دەکردە قوربانی ئازادی خاک و نیشتمان، ئەوا ئێستا پێشمەرگەی مولتەزیم و پابەند بەئەرکەکەی خۆی، &nbsp;قوتی ژیانی خۆی و ماڵ و منداڵی کراوەتە نەبوونی شەفافیەت لە لیستی پێشمەرگەی ڕاستەقینە، بۆیە قوربانی ئەوان بەردەوامە، بەڵام بە جیاوازی قۆناغەکە.

پێشمەرگە؛ ئەو توێژەی ھەمیشە کراوەتە قوربانی 

ئەمڕۆ دادگای تورکیا دوا بڕیاری خۆی سەبارەت بە دۆزی کۆبانێ وەرگرت، ئەو دۆزەی کە کراوەتە تۆمەت بۆ زیندانیکردنی ھاوسەرۆکانی کۆنی ھەدەپ (سەڵاحەدین دەمیرتاش، فیگان یوکسداغ)، ھەورەھا بە دەیان پەرلەمانتار و سەرۆک شارەوانی سەر بە ئەو پارتە و بە سەدان کادیریان.لەوەتەی دۆزی کۆبانێ لە لایەن پارتی دادوگەشەپێدان لە دژی ھەدەپ جولێنراوە، دادگای تورکیا بۆ یەکلاکردنەوەی ئەو دۆزە، دەیان دانیشتنی ئەنجامداوە، پرسی داخستنی پارتی دیموکراتی گەلان ( ھەدەپ) پێش ھەڵبژاردنی ئایاری (2023)ی پەرلەمانی تورکیا، بەسترابووەوە بە یەکلاکردنەوەی ئەو دۆزە.بەرەی حوکمڕان لە تورکیا دەیانەوێت نوێنەرانی کورد بەوە تۆمەتبار بکەن کە گوایە ئەوان لە پرسی بەرخۆدانی شەرڤانان لە دژی تیرۆرستانی داعش لە شاری کۆبانێ پشتیوانیان لە شەڕڤانان کردووە، بۆیە لە چوارچێوەی ئەو دۆزە ھەر کادیرێکی ھەدەپ، یان سەرۆک شارەوانییەک، وەیان کادیرێکی ئاسایی لە ماوەی بەرخۆدانی کۆبانێ قسەیەکی لە بەرژەوەندی ئەو بەرخۆدانە لەبەرامبەر ھێرشی ھەمەجیانەی تیرۆرستان کردبێت دەبێت بخرێتە زیندان.دوای ھەڵبژاردنی شارەوانییەکانی تورکیا، ئەو شکستە گەورەیەی ڕووبەڕووی بەرەی کۆمار(ئەکەپە- مەھەپە) بووەوە، نەک ھەر ئاماژەکان بگرە ھەوڵی جدیش ھەبوو بۆ یەکلاکردنەوەی دۆزی کۆبانێ لە بەرژەوەندی سەڵاحەدین دەمیرتاش و ھەڤالەکانی.ھەفتەی ڕابردوو ھەوڵێک لە دەزگا ھەستیارەکانی تورکیا بۆ ڕای گشتی دزەی پێکرا، کە پارتی دادوگەشەپێدان و خودی رەجەب تەیب ئەردۆگان دەیانەوێت دەمیرتاش ئازادبکەن.بڕیارەکەی ئەمڕۆی دادگا پێچەوانەی ئەو پێشبینییە دەرچوو، دەمیرتاش نەک ئازادنەکرا، بگرە ڕووبەڕووی سزایەک توند کرایەوە، ئەوەی جێگای سەرسوڕمانە لە پاڵ سزاکەی دەمیرتاش کەسانی وەک ئەحمەد تورک، سری سوڕیا، کە ئێستا لە دەرەوەی زیندانن ئەوانیش کەوتنە بەر شاڵاوی تۆمەتی پشتیوانی لە کۆبانێ و ھەریەکە و بە 10 سال حوکمدران، ، ئەگەر ئەو بڕیارە بە فیلتەری دادگای پێداچوونەوە و دادگای دەستوری تورکیا تێبپەڕێت، دەبێت سەرۆک ھەڵبژێردراوەکەی شارەوانی مێردین ( ئەحمەد تورک) بگەڕێتەوە زیندان، کە پێشتر بەھۆی خرابی باری تەندروستی لێی دەرچووبوو.دۆزی کۆبانێ واتا جارێکی دیکە پشتیوانیکرد لە ڕێکخراوی تیرۆرستی داعش، بۆیە ئەوەی دەبوو لەسەر ئەو دۆزە دادگایی بکرێت ئەردۆگان و دەسەڵاتەکی بوون، نەک ئەوانەی بە قسەیەکیش بێ پشتیوانییان لە بەرخۆدانی کۆبانێ کردبوو.ئەو بڕیارەی ئەمڕۆی دادگای تورکیا پێویستە پڕۆتستۆ بکرێت، چونکە لێکەوتەکەی بۆ ھەموو لایەک مەترسیدارە، چونکە ئەگەر پشتیوانیکردن لە بەرخۆدانی کۆبانێ تۆمەت بێت، دەبێت پەرلەمانتارانی کوردستان کە دەنگیان بۆ ناردنی ھێزی پێشمەرگە داوە بۆ کۆبانێ تۆمەتبار بکرێن، ئەمەریکا کە پشتیوانی لۆجستی شەرڤانان ناردووە، دەبێت بەو دۆزە تۆمەتباربکرێ، ئەوەیە ڕاستی و دوورستی ئەردۆگان، ئەمڕۆ جارێکی دیکە دەمامکەکەی کەوتەوە بەوەی نەک دەمیرتاشی ئازادنەکرد بگرە حوکمێکی قەرەقۆشیانەی لە دژیان دەرکرد.

دۆزی کۆبانێ یان دیسان کەوتنەوەی ماسکی ئەردۆگان

&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;ئەگەر لە لایەن حزبەکانی دەسەڵات دیسان کۆسپێک بۆ هەڵبژاردنی پەرلەمانی کوردستان درووست نەکرێت،&nbsp;دەبێت لە مانگی حوزەیرانی ئەمساڵ 2024، هەڵبژاردن بو خولی شەشەمی پەرلەمانی کوردستان ئەنجام بدرێت، ئەو هەڵبژاردنەی کە جارێکی دیکە شەرعیەت دەداتەوە بۆ پەرلەمانی کوردستان و کیانی سیاسی هەرێمی کوردستان لە بۆشایی گەرەترین دامەزراوەی یاسادانان دەرباز دەکات، کە سەرنجام متمانە دەدرێتەوە بە حکومەتێکی تازە کە لە ئێستادا بە هۆی ئەو بۆشاییەی لە سەرینی بڕیاری دادگای فیدڕاڵی لە نا دەستووری بوونی درێژکردنەوەی تەمەنی پەرلەمان، هەرێمی کوردستان لە لایەک پەرلەمانی نەماوە و لە لاکەی دیکەشی حکومەتی بۆتە حکومەتی کاربەڕێکەر.&nbsp;وێڕای ئەو مەترسیەی لەسەرەوە ئاماژەمان پێدا، &nbsp;ئەو هەنگاوانەی بۆ هەڵبژاردنەوەی پەرلەمانی کوردستان نراون بە ئاڕاستەی ئەوەن کە ئەمجارەیان هەڵبژاردن دوا ناخرێت، وە بەدەر لە خواستی هەندێک لایەن، &nbsp;دەبێت هەڵبژاردن لەو وادەییە ئەنجام بدرێت کە بۆی دیاری کراوە، بۆ ئەم مەبەستەش تەواوی حزبەکان بە کەسانی سەربەخۆشەوە خەریکی دیاریکردنی بەربژێرەکانیانن بۆ هەڵبژاردنی پەرلەمانی کوردستان.&nbsp;شایانی باسە، لە چەند خولی ڕابردوودا حزبەکان بەدەستی ئەنقەست شکۆی پەرلەمانی کوردستانیان شکاند، لە ئەنجام نەدانی هەڵبژاردن لە کاتی خۆیدا،&nbsp;داخستنی دەرگای پەرلەمان، بردنی ناکۆکییە حزبییەکان بۆ ناو پەرلەمان، بێ کەفائەت کردنی پەرلەمانتار لە کاندیدکردنی کەسانی بێ ئەزموون و پێدانی پلەو پۆستی پێیان لە نێو پەرلەمان.&nbsp;بۆیە بە لەبەرچاوگرتنی دۆخی هەستیاری ئێستای ناوچەکە بە گشتی و عێراق و هەرێمی کوردستان بە تایبەتی، دەبێت هەموو هەوڵەکان بەو ئاڕاستەیە بن کە شکۆ و دەسەڵات بۆ پەرلەمانی کوردستان بگەڕێتەوە، تا ئەو دامەزراوە گرنگەی کوردستان کە بەرهەمی خوێن و تێکۆشانی خەڵکە لە ڕاپەڕینی ١٩٩١ وەک پەرلەمانی وڵاتان بکرێتە شوینی دەرکردنی یاسا و چاودێری کردنی کارەکانی حکومەت، &nbsp;نەک مینبەرێک بێت شەڕی نادیموکراسی حزبەکا، کە دەرنجامەکەشی ئەوە&nbsp;بوو کە پەرلەمانی کوردستان لەبەرچاوی جەماوەر ناشیرین بکرێ و پەرلەمانتاری تەنیا لە چاوی مووچە و ئیمتیاز ببینرێت.&nbsp;ئاشکرایە کە لە ئێستادا بەغدا بە چەکی بەناو یاسا و دەستور شەڕی هەرێمی کوردستان دەکات، لێرەش لە هەرێمی کوردستان هەموو ئەو هەنگاوانەی لە ڕابردوو نراون کەوتۆتە خزمەتی ئەوەی کە بەغدا لەو شەڕەیدا لە بەرامبەری هەرێمی کوردستان براوە بێت، &nbsp;ئەوەش وایکردووە مەترسی جدی بکەوێتە سەر بوون و مانەوەی هەرێمی کوردستان.&nbsp;بۆیە ئەنجامدانی هەڵبژرادنی پەرلەمانی کوردستان مەترسی لەبار بردنی کیانی هەرێمی کوردستان دەڕەوێنێتەوە، لێرەدا تێدەگەین بۆچی گرنگە هەڵبژاردن ئەنجام بدرێت و خەڵکیش لەو پڕۆسەیە بەشداری بکات.&nbsp;ماوە بپرسین لەو دۆخە هەستیارەی کە هەرێمی کوردستانی تێکەوتووە ئایا حزبەکان کێ بۆ خولی تازەی پەرلەمان کاندید دەکەن؟&nbsp;بە لەبەرچاوگرتنی ئەو بارودۆخەی کە ئاماژەمان پێدا حەقە تەواوی حزبەکان و تەنانەت کەسایەتییە سەربەخۆکانیش، &nbsp;کەسی بڕیار بەدەست و &nbsp;شارەزا لە بواری یاسایی و سیاسی ببەنە پەرلەمان. &nbsp;بەم کارەشیان هەم شکۆ و دەسەڵات بۆ پەرلەمانی کوردستان دەگەڕێتەوە هەمیش هەرێم دەبێت خاوەنی پەرلەمانێک کە بتوانێت لە ئاست ئەرکەکانی دابێت لە دەرکردنی یاسا و چاودێریکردنی کارەکانی حکومەت، کە لە ڕابردوودا ئەو ئەرکانەی وەک پێویست جێبەجێ نەکردووە.&nbsp;

                        هیوا سەید سەلیم

پەرلەمان و پەرلەمانتاری ئایندە

&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;٣٣ ساڵ بۆ ئەزموونێکی سیاسی و حوکمڕانی خۆبەڕێوەبەری تەمەنێکی کەم نیە، وڵاتی وا هەیە لە کەمتر لەو تەمەنە سەربەخۆ بوونە و سەرپێ کەوتوون و لە بوارەکانی ئابووری و ئیداری و دیموکراسی چوونەتە ڕێزی وڵاتانی دیکە، &nbsp;کەچی هەرێمی کوردستان وەک هەرێمێکی دەوڵەمەند بە نەوت و سەرچاوەکانی دیکە نەک نەیتوانی با ئاڕاستەی دەوڵەتداری تەندروست و حوکمدارییەکی ڕەشید هەنگاو بنێت، بگرە رۆژ بە رۆژ بەرەو دواوە دەگەڕێتەوە و پاشەکشە دەکات. &nbsp;بە شێوەیەک کە لە بواری ئابووری تووشی شکستی ئابووری سەربەخۆ بووە، لە بواری حوکمڕانی بەدەست گەندەڵی و نادادی دەناڵێت، ئازادی سیاسی &nbsp;کەسیەکان بەرتەسک کراونەتەوە، ئازادی ڕاگەیاندن لە ڕەوشێکی خراب دایە، &nbsp;ڕەخنەی زۆری هاتۆتە سەر دەسەڵاتدارانی هەرێمی کوردستان &nbsp;کە تا ئێستا نەیتوانیوە هێزی پێشمەرگە لە چنگی حزب دەربهێنێت و هەرێم بکاتە خاوەنی هێزێکی یەکگرتووی نیشتمانی.پێویستە بووترێت، هەموو ئەمانە وایکردووە هەرێمی کوردستان پشتیوانی نێودەوڵەتی وەک جاران نەمێنێت و لە ئاستی ناوخۆش متمانەی خەڵک بە ئەزموونی سیاسی و حوکمڕانی لە پاشەکشەی بەردەوام دابێت.&nbsp;لێرەدا دەپرسین کێ لەو بارودۆخە بەرپرسە؟ &nbsp;خەڵک یان هێزەکانی دەسەڵات یان هەردووکیان؟ خەڵکی کوردستان ٣٣ ساڵ بەر لە ئەمڕۆ لە راپەڕینێکی جەماوەری کەم وێنەدا گەورەترین ڕاپەڕینی جەماوەری ئەنجامدا، کە لە ماوەیەکی زەمەنی یەکجار کەمدا دەسەڵاتی داگیرکاری بەعسی لە کوردستان ڕاماڵی و کوردستانی ڕادەستی بەرەی کوردستانی کرد، پاشان لە زەماوندێکی میللی بۆ هەڵبژاردنی پەرلەمانی کوردستان خەڵکی چوونە سەر سندوقەکانی دەنگدان، ئەویان دەستپێکی دامەزراندنی کیانی سیاسی بوو بۆ هەرێمی کوردستان، واتا خەڵک ئەوەی لەسەری بوو بۆ بەجێ گەیاندنی ئەرکەکانی سەرشانی ئەنجامیدا.&nbsp;دوو ساڵی یەکەمی حوکمڕانی کوردی (١٩٩٢-١٩٩٤) سەردەمی بەرگەگرتنی ئابڵوقەی رژێمی بەعس و بێ کاری و برسیەتی بوو، بەڵام چونکە&nbsp;هێشتان حەماسەتی سەردەمی ڕاپەڕین کاریگەری لەسەر خەڵک مابوو، وە هێشتان دەسەڵات لە لای خەڵک بەم شێوەیە ناشیرین نەبوو بوو، &nbsp;چین و توێژەکانی کۆمەڵگا بە تایبەت مامۆستایان بە هەڵگرتنی درووشمی (سەری بەرز بۆ مووچە نەوی ناکەین) لە پشتی دەسەڵاتی ئەوسای هەرێمی کوردستان مانەوە و بەرگەی هەموو ناخۆشیەکانیان گرت.&nbsp;بەڵام شەڕی هێزەکانی دەسەڵات لەسەر پارەی گومرگەکان، &nbsp;هەرێمە ساواکەی بەرەو شەڕێکی ماڵوێرانەکەری ناوخۆ برد کە نەک نەتواندرا هەرێمی کوردستان لە دەستوردانی داگیرکەران بپارێزرێت، &nbsp;بگرە شەڕی براکان گۆڕدرا بۆ شەڕی هەژموونی داگیرکەرانی کوردستان بە پەنابردنە بەر سوپای بەعسیشەوە، ئەو دەسەڵاتەی کە خەڵک بە ڕاپەڕین ڕای ماڵی بوو لە کوردستان.کاتێک یادی ٣٣ ساڵەی ڕاپەڕینی خەلکی کوردستان دەکەینەوە ئەو پرەنسیپانەی کە لە پشتی سەرکەوتنی پڕۆسەی ڕاپەڕین بوون،&nbsp;کە خۆی دەبینیەوە لە یەکڕیزی نیشتمانی و پشتیوانی و متمانەی خەڵک لە حزبەکان و دواتریش لە پڕۆسەی سیاسی هەرێمی کوردستان ئێستا بەراورد ناکرێت بە سەردەمی ڕۆژانی ڕاپەڕین و رۆژ بە رۆژیش لە پاشەکشەدان. &nbsp;دواجار دەڵێین ڕاپەڕین ڕاماڵینی دەسەڵاتی داگیرکەران بوو لە کوردستان، بەڵام &nbsp;ناکۆکی حزبەکانی دەسەڵات چەندین داگیرکەری دیکەی هێنایەوە کوردستان.&nbsp;راپەڕین خەونی خەلکی کوردستان بوو بۆ ئازادی، کەچی ئازادی ئێستا کوردستان بەشێوەیەک سنووردارکراوە کە دەتوانین بڵێین هەڵگەڕانەوەی لە دەستکەوتەکانی خەڵک.&nbsp;ئەوەشی کە پێێ گووترا متمانەی خەڵک، نەک تووشی پاشەکشە بوو، &nbsp;بگرە لە ئاستی هەر نزمدایە، هۆکارەکەشی بۆ خرابی حوکمڕانی کوردی دەگەڕێتەوە. چارەسەریش بۆ ئەم بارودۆخە تەنیا گەڕانەوەیە بۆ پڕەنسیپەکانی رۆژانی ڕاپەڕین و پشتکردنە ئەو عەقلیەتە خرابەی کە حوکمی هەرێمی کوردستانی پێدەکرێت لە (نادادی، حزبایەتی تەسک، گەندەڵی و قۆرغکاری لە بازاڕ و جومگەکانی دەسەڵات)&nbsp;

هیوا سەید سەلیم

چەند قسەیەک سەبارەت بە ٣٣ ساڵەی دوای ڕاپەڕین

&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;بڕیار بوو کە عێراقی دوای ڕووخانی رژێمی سەدام عێراقێکی نوێ بێت و پشت بکاتە ئەو مێژووە ڕەشەی کە ساڵانێک بوو حوکمی ئەو وڵاتەی پێدەکرا،&nbsp;مێژووێکی خوێناوی کە هەر لە زووەوە بەرۆکی گەلانی عێراقی گرتبوو، بەڵام لە &nbsp;سەردەمی دامەزراندنی کۆماری عێراقدا لە ساڵی ١٩٥٨ و بە تایبەتیش لەو کاتانەی کە بەعسییەکان جلەوی دەسەڵاتیان گرتە دەست خوێناوی تر بوو. کە سەردمێک بوو بۆ تەواوی عێراقیەکان بە گشتی و گەلی کوردستان بە تایبەت پڕ بوو لە کارەسات و کودەتا و تەسفیەی سیاسی و یەکلاکردنەوەی کێشەکان بە شەڕ و ئینکارکردنی مافەکانی خەڵکی کوردستان.&nbsp;زەمەن هات و رۆیشت ساڵی ٢٠٠٣ دەرفەتێک بۆ گەلانی عێراق بە کوردیشەوە هاتەپێشەوە، ئەویش کۆتایهێنان بوو بە دەسەڵاتێک کە گەلانی عێراق خەونیان بە لەناوبردنی دەبینی.&nbsp;لە پرۆسەی ئازادیی عێراقدا سەدام حوسێن و دارودەستەکەی لە سەر کار لابردران و دواتر لەسەر تاوانەکانیان خرانە بەر حوکمی دادگا، دوو ساڵ دواتر لە عێراق هەڵبژاردنێکی ئازاد ئەنجام درا و خەڵکی دەنگی بۆ دەستووری تازەی وڵاتدا.&nbsp;&nbsp;دەستوری ٢٠٠٥ی عێراق لە ماددەی یەکەمیدا کەپێناسە عێڕاقی تازە کردووە دەنووسێت: (&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;کۆماری عێراق دەوڵەتێکی فیدڕاڵی یەکگرتووی سەربەخۆی خاوەن سەروەریە، ڕژێمی حوکمڕانی تێیدا کۆماری نوێنەرایەتی (پەرلەمانی) دیموکراسیە) بۆیە وەک لە پێناسەی ئەو دەوڵەتە هاتووە دەبوو لە عێراقدا بەپێی ماددەکانی &nbsp;(٤٨، ٦٨)ی دەستوور ئەنجوومەنی فیدراڵی دابمەزرێت.دوای دوو دەیە لە نووسینەوەی دەستووری نوێی عێراق و ئەنجامدانی چەندین خوولی هەڵبژاردنی بۆ ئەنجوومەنی نوێنەرانی عێراق، نەک دامەزراوەکانی فیڕاڵی بە تەواوی دانەمەزراون، &nbsp;بگرە چەندیین ماددەی دەستووری دیکەش کە پەیوەندیدارە بە مافەکانی خەڵکی کوردستان لە دەستوور کاریان پێنەکرا و وا لەسەر ڕەفەکان تۆزیان لەسەر نیشتووە. ناکۆکییە مەزهەبی و سیاسیەکان و کێشەکانی نێوان بەغدا و هەرێمی کوردستان و هەژموونی ئیقلیمی لەسەر پڕۆسەی سیاسی عێڕاق وایکرد لەم چەند ساڵە دامەزارەوەکانی عێراق لە دامەزراوەی (یاسادانان، جێبەجێکردن، دادوەری) نەتوانن بە پرەنسیپی جیاکردنەوەی دەسەڵاتەکان (فصل السلطات) کاری خۆیان بکەنز&nbsp;لە ئێستادا پەرلەمانی عێراق وەک گەورەترین دامەزراوەی یاسادانان و چاودێری چەند مانگێکە بەبێ سەرۆکە، &nbsp;دادگای فیدڕاڵی سەرۆکەکەی ناردەوە ماڵەوە، ، حکومەت بەشێک لە کارەکانی دادگای فیدڕاڵی بۆی یەکلادەکاتەوە، حکومەتەکانی ناوند و هەرێمی کوردستان کێشەکانیان هێندە زۆرن دادگای فیدڕاڵی کراوتە سەکۆی یەکلاکردنەوەی کێشەکانی نێوانیان، دوایین پرسیش کە دادگای فیدڕالی دادوەری لێکرد بریتی بوو لە کێشەی مووچەخۆڕانی هەرێمی کوردستان و یاسای هەڵبژرانی هەرێمی کوردستان بە تایبەت بابەتی بەشداری کۆتاکان.لێرەدا دەڵێین ئەگەر دادگا کاری پەرلەمانی کرد و یاسایی دەرکرد ئەو وڵاتە بۆ بێت بڵێت پەرلەمانم هەیە؟، &nbsp;٣٢٩ پەرلەمانتار بۆ بکرێنە بارێکی قورس بەسەر خەڵکی عێراق؟،&nbsp;ئەگەر دادگا هێلەکانی حوکمڕانی بۆ حکومەت دیاریکرد عێراق کابینەی وەزاری بۆچییە؟ ئەگەر بۆ هەمیشە دادگا پرسەکانی نێوان ناوند و هەرێمی کوردستانی یەکلاکردەوە ئەنجوومەنی فیدڕاڵی هیج پێویست ناکات دابمەزرێت.بۆیە دەڵێین، عێراق دەوڵەتێکە کە جگە لەوەی لەژێر کاریگەری هەژموونی ئیقلیمی دایە بە ڕووکەش دەوڵەتە چونکە بەکردەوە خەڵکی دیکە و بە زۆربەی جاریش دادگای فیدڕاڵی حوکمی دەکات.ئەوەی ماوە ئاماژەی پێبدەین ئەوەیە کە هەرێمی کوردستان بەهۆی ناکۆکیەکانی حزبە دەسەڵاتدارەکان و چارەسەرنەکردنی کێشەکانی خەڵک کەوتۆتە بەر حوکمی چەکوشەکەی دادگای فیدڕاڵی، کە ئەویش قسەی خێر بۆ دەسەڵاتدارانی هەرێم ناکات، هەر ئەوەشە وا دەکات هەرێم بەسەر دوو ئاڕاستە جیاواز &nbsp;لەمەڕ قسەکردن لەسەر ئەو دادگایە دابەش بێت، ئاڕاستەیەک پەسنی بڕیارەکانی بکات و ئاڕەستەی دووەمیش دژی بووەستێتەوە. بەڵام ئەوەی هەیە ئەوەیە کە دەسەڵاتدارانی هەرێم لە شکستی حوکمڕانی چەند ساڵەیان وا خەریکە ئێستا باجەکەی دەدن، بەم شێوەیە بوونەتە دیلی دەستی بڕیارەکانی دادگای فیدڕاڵی. ئەگەر بەخۆ نەکەن دەبێت چاوەڕوانی زیاتریش بن.&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;

  هیوا سەید سەلیم

عێراق ئەو دەوڵەتەی دادگا حوکمی دەکا

&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;لە تورکیا چەندین شارەوانی گرنگ هەن کە لە پلەبەندی وەک گەورە شارەوانی هەژمار دەکرێن، بەڵام لە هەر هەموویان گرنگتر شارەوانی ئەستەنبۆلە، ئەوەیش بەهۆی گرنگی ئەم شارە لە بوارەکانی ( سیاسی، ئابووری، پێشەسازی، هەروەها گەشتیاری)&nbsp;هەر بۆیە ئەستەنبۆل بە یەکێک لە دەوڵەمەندترین شارەوانی دادەنرێت لە سەر ئاستی تورکیا. ئاستی هەناردەکردن لە ئەستەنبۆل %50 ی هەموو هەناردەی تورکیا لە خۆ دەگرێت، ئەستەنبۆل دوای شاری ئیزمیر دەوڵەمندترین شاری تورکیایە لە بواری ئابووری، ئەو شارە کە ژمارەی دانیشتوانەکەی نزیکەی 16 ملیۆن کەس دەبێت بە پایتەختی ئابووری و رۆشەنبیری و کەلتوری لە تورکیا ناسراوە.&nbsp;لەباری سیاسشەوە،&nbsp;ڕاستە ئەنقەرە بە فەرمی پایتەختی تورکیایە و کۆشکی کۆماری و پەرلەمانی لێیە،&nbsp;بەڵام شاری ئەستەنبۆل هیچی لە ئەنقەڕە کەمتر نیە،&nbsp;مەگەر زیاتر نەبێت، هەر بۆیە لە نێو سیاسیەکانی تورکیا قسەیەکی باو هەیە کە دەڵێن:- " ئەوەی لە هەڵبژاردن ئەستەنبۆل بدۆڕێنێت وەک ئەوە وایە هەموو تورکیای دۆراند بێت" یان بە پێچەوانەکەیەوە ئەوەی ئەستەنبۆل بباتەوە هەموو تورکیای بردۆتەوە. نموونەش بۆ ئەوەی سەرەوە ئەوەیە رەجەب تەیب ئەردۆگان و پارتەکەی "پارتی داد و گەشەپێدان" AKP،&nbsp;پێش ئەوەی حوکمی تورکیا بگرنە دەست لە ساڵی 2003 لە شارەوانی ئەستەنبۆل بوونە حاکم لە ساڵانی 1998-1994 سەرۆکایەتی شارەوانی ئەستەنبۆل بەدەست (ئەردۆگان)ەوە بوو. رەجەب تەیب ئەردۆغان،&nbsp;لە هەڵبژاردنی 2019 ی شارەوانییەکان لە ئەستەنبۆل و ئەنقەڕە تووشی شکست بوو،&nbsp;بەشێوەیەک کە هاوپەیمانیەتیەکەی کە لەگەڵ پارتی نەتەوەپەرستی تورکیا MHP بوو،&nbsp;ئەو دوو شارەوانیەی بە قازانجی پارتی گەلی کۆماری CHP دۆڕاند،&nbsp;کە پێشتریش CHP بە بەردەوامی شارەوانی ئیزمیری دەبرەوە، واتا هەڵبژاردنی 2019 بۆ ئەردۆگان و AKP بە دۆڕانیان لە شارەوانی (ئەستەنبۆل، ئەنقەڕە، ئیزمیز) سێ گەورە شاری تورکیایان بە قازنجی CHP دۆڕاند.بۆیە بە پێوەری "ئەوی ئەستەنبۆل بدۆڕێنێت هەموو تورکیا دەدۆڕێنێت" بوایە دەبوو ئەردۆگان لە هەڵبژاردنی&nbsp;2023 پەرلەمان و سەرۆکایەتی تووشی شکست بێت، بەڵام وا دەرنەچوو، کە ئەوەشیان هۆکاری خۆی هەیە و جێگای قسەکردن نیە لەم ووتارەماندا.<h2 class="ql-align-justify">رۆژی31ی ئاداری 2024&nbsp;جارێکی دیکە دەنگدەران بۆ هەڵبژاردنی شارەوانییەکان دەچنەوە سەر سندوقەکانی دەنگدان، دیسان چاوەکان زیاتر کەوتونەتەوە سەر شارەوانی ئەستەنبۆل.</h2>لە هەڵبژاردنی ئەمجارەی شارەوانییەکان هاوپەیمانیەتیەکان بۆ بردنەوەی شارەوانی ئەستەنبۆل گۆڕانیان بەسەر هاتووە، بەرەی دەسەڵات&nbsp;پارتی رەفای بە سەرۆکایەتی فاتح ئەربەکان،&nbsp;کوڕی نەجمەدین ئەربەکانی لێ جیابۆتەوە، هەروەها گرفتی کاندیدکردنی کەسێکی بەهێزیان هەیە تا بتوانێت رکابەری کاندیدی CHP ئەکرەم ئیمام ئۆغلوو بکات.لە بەرامبەردا بەرەی ئۆپزسیۆن پەرت و بڵاوبووە،&nbsp;بەوەی هەریەک ئی پارتی بە سەرۆکایەتی مەڕاڵ ئاکشنەر لە هاوپەیامنیەتی میللەت لەگەڵ CHP نەماوە، دەم پارتیش کە جێگرەوەی هەدپەی جارانە کاندیدی خۆی بۆ شارەوانی ئەستەنبۆل ئاشکرا کرد، ئەوەش بە مانی ئەوە دێت کە ئیدی دەم پارتی پشتیوانی لە کاندیدی CHP (ئەکرەم ئیمام ئۆغلوو) ناکات.شایانی باسە، حزبی رەفا کە بۆ ئەم هەڵبژاردنە پشتی لە پارتی دادو گەشەپێدانی دەسەڵاتدار کردووە لە هەڵبژاردنی ئەیلولی 2023 کە لە چوارچێوەی هاوپەیمانی گەل لەگەڵ ئەکەپە و مەهەپە هاوپەیمان بووە،&nbsp;توانیبووی 5 کورسی پەرلەمانی بباتەوە و دەنگەکانیشی لەناو ئەستەنبۆل 3.2 ٪ بووە،&nbsp;بۆیە ئەردۆگان هەموو هەوڵێکی ئەوە بوو کە حزبی رەفا لە هەڵبژاردنی شارەوانییەکان لەگەڵ ئەکەپە بمێتەوە، بەڵام بەرپرسانی ئەو پارتە پێیان وایە کە ئەکەپە لەبەرامبەر بەڵێنەکانیان کە بە پارتی رەفایان دابوو ڕستگۆ نەبوونە، هەرەوها لە ئێستادا ئەوان دەنگیان زیادی کردووە بۆیە بەشێوەیەکی سەربەخۆ لە هەڵبژاردنی&nbsp;2024&nbsp;شارەوانیەکان بەشداری دەکەن.سەبارەت بەوەی ئایا پارتی ڕەفا کاندیدی بۆ شارەوانی گەورەی ئەستەنبۆل دەبێت، سەرۆکی پارتی ڕەفا فاتح ئەربەکان، باسی لە کاندیکردنی خوشکەکەی ئەلیف ئەربەکان کچی نەجمەدین ئەربەکان سەرۆک وەزیرانی پێشووی تورکیا کردووە تا ڕکابەری کاندیدەکانی دیکە بکات.لە نێو ڕکابەری کاندیدەکانی AKP و CHP کە لە ئێستادا رکابەریەکە لە نێوان ئەکرەم ئیمام ئۆغلووی سەرۆکی ئێستای شارەوانی ئەستەنبۆل لە پشکی CHP و موراد کۆروم کاندیدی AKP کە ئێستا وەزیری ژینگە پلاندانان لەسەر پشکی AKP دەنگی دەم پارتی هەیە کە هەموو لایەک دەزانین ئەو دەنگانە لە هەڵبژاردنی 2019 شارەوانیەکان دەنگی یەکلاکەرەوە بوون بۆ بردنەوەی شارەوانیەکانی ئەستەنبۆل و ئەنقەرە بۆ کاندیدەکانی CHP.ئەوەی دیارە تا ئێستا دەنگی دەم پارتی بۆ هیچ یەک لەم دوو کاندیدەی سەرەوە نیە، بگرە دەم پارتی کاندیدی خۆی هەیە و&nbsp;بەشداری لە شارەوانی ئەستەنبۆل دەکات.بۆچی دەم پارتی لە هەڵبژاردنی ئەم جارەدا پشتی لە ئەکەرەم ئیمام ئۆغلوو و CHP کرد؟ئەو پرسیارە لە کاتێک دەکرێت کە تا هەڵبژاردنی 2023ی سەرۆکایەتی و پەرلەمانی تورکیا HDP کە ئێستا لە ژێر ناوی دەم پارتی کار دەکات بۆ خوولی یەکەمی هەڵبژاردنی سەرۆکایەتی تورکیا پشتیوانی لە کاندیدی ئۆپزسیۆن کەمال کلیچدار ئۆغلوو کرد، لەو بارەیەوە HDP کەوتە بەردەم دژایەتی توندی دەسەڵات و باجی زۆری ململانێی نێوان دەسەڵات و ئۆپزسیۆنی دا.بۆیە وەک دەرس وەرگرتنێک لە هەڵەکانی پێشوو، دەم پارتی بۆ هەڵبژاردنی 2024&nbsp;بە پلان و بەرنامەی ووردتر خۆی بۆ ئەم هەڵبژاردنە ئامادەکردووە، وە هەر زووش ڕای گەیاندووە کە کاندیدی بۆ شارەوانیە گەورەکان دەبێت بە تایبەت بۆ هەڵبژاردنی شارەوانی ئەستەنبۆل.لە نێو ئەو گەمە سیاسیەدا کە دەم پارتی دەیکات هەر زوو باشاک دەمیرتاش ڕایگەیاند:" ئەگەر پارتەکەی ڕازی بێت ئەو ئامادەیە خۆی بۆ سەرۆکایەتی شارەوانی ئەستەنبۆل کاندید بکا"هەتا ئێستا دەم پارتی لەسەر دوو تەورە کاری کرد، یەکەمیان ئەوە بوو کە ڕایگەیاندبوو کاندیدی بۆ شاری ئەستەنبۆل دەبێت، دووەمیشیان لە دانوستان دابوو لەسەر ئەوەی هەر لایەنێک ئامادەبێت داخوازییەکانی جێبەجێبکات دەم پارتی ئامادەیە کاندیدی خۆی بە قازانجی ئەو لایەنە بکێشێتەوە.دەم پارتی داوای لە&nbsp;AKP دەکرد بەڵێن بدات کە لەمەودوا قەیوم بەسەر شارەوانییەکان نەسەپێنێت و گۆشەگیری سەر عەبدولڵا ئۆجالان هەڵگرێت، مەرجیشی بۆ جەهەپە ئەوە بوو لە بەرامبەر پشتیوانیکردن لە کاندیدەکانیان لە (ئەستەنبۆل، ئەنقەرە، ئیزمیز) دەبێت جەهەپە کاندیدی لە سێ شارەوانی سنووری ئەستەنبۆل نەبێت و پشتیوانی لە کاندیدەکانی دەم پارتی بکات.تا نووسینی ئەم ووتارە هیچ یەک لە بەرەی دەسەڵات و ئۆپۆزسیۆن بە مەرجەکانی دەم پارتی ڕازی نەبوونە،&nbsp;بۆیە دەم پارتی رۆژی هەینی&nbsp;کاندیدی خۆی بۆ گەورە شارەوانی ئەستەنبۆل ئاشکرا کرد کە بریتین لە هەریەک لە مێڕاڵ دانش بێشتاش و موراد چەپنی.<h2 class="ql-align-justify">بۆچی دەم پارتی کاندید بوونی باشاک دەمیرتاشی ڕەتکردەوە؟ </h2>کۆمسیۆنی دەستنیشانکردنی کاندیدەکانی دەم پارتی داوای باشاک دەمیرتاشی بۆ کاندید بوون لە کێبڕکێی شارەوانی ئەستەنبۆل ڕەتکردەوە، لە نێو ئەو کۆمسیۆنە زۆرینەی ژنان بوون کە لەگەڵ کانیدکردنی باشاک نەبوونە، ئەوەیش بە هۆکاری ئەوەی باشاک وەک کەسایەتی خۆی دەرنەکەوتووە بەڵکوو هێشتان لەبن سێبەری سەڵاحەدین دەمیرتاشی هاوسەری سیاسەت دەکات، بۆیە هێشتان ئامادەنیە بۆ ئەو ئەرکە قورسە کە ڕکابەریە لەسەر پۆستێکی هەستیاری وەک سەرۆکایەتی شارەوانی ئەستەنبۆل.پێشتر&nbsp;دەم پارتی ئاشکرای کردبوو ئەگەر&nbsp;لەگەڵ ڕکابەرەکانی نەگاتە ڕێکەوتن ئەوا کاندیدی بەهێزی دەبێت، چونکە دەم پارتی دەزانێت رکابەری گەورە لەسەر پۆستی شارەوانی ئەستەنبۆل دەبێت. ئەگەرچی دەم پارتی باش دەزانێت کە بەدەستهێنانی شارەوانی ئەستەنبۆل نەک هەر ئاسان نیە بگرە زۆریش زەحمەتە، بەڵام نایەوێت بێ بەرامبەر کاندیدێک دەربچوێنێت کە هیچ سوودێکی بۆ ئەو نەبێت، تونجەر باکرهان، هاوسەرۆکی دەم پارتی لەو بارەیەوە گووتبووی: ئەکرەم ئیمام ئۆغلومان کردە سەرۆکی شارەوانی ئەستەنبۆل کەچی هۆڵێکی بە دەم پارتی ڕەوا نەدیت کۆنفراسی خۆمانی تیا ساز بکەین.رۆژی ٣١/ئاداری ٢٠٢٤، دەنگدەرانی تورکیا و باکووری کوردستان دەچنەوە سەر سندوقەکانی دەنگدان بۆ هەڵبژاردنی&nbsp;50گەورە شارەوانی و سەدان شارەوانی شارەکان، بەڵام شەڕی گەورە لەو پڕۆسەیەدا لەسەر شارەوانی ئەستەنبۆل دەبێت.&nbsp;

                            هیوا سەید سەلیم

شەڕی گەورە لەسەر شارەوانی ئەستنبۆل دەکرێت

&nbsp;&nbsp;هەڵبژاردنی شارەوانیەکان لە تورکیا و باکووری کوردستان کەمتر لە دوو مانگی ماوە، کە بڕیارە لە ٣١ی ئاداری ٢٠٢٤ ئەنجام بدرێت، بۆیە سەرجەم پارتەکان لەسەر ئاستی ناوخۆ سەرقاڵی دەستنیشانکردنی کاندیدەکانی هەڵبژاردنن، لە ئاستی دەرەوەش قسەباس سەبارەت بە بەستنی هاوپەیمانیەتی دەکرێت.&nbsp;بەرەی دەسەڵات کە بە هاوپەیمانی کۆمار ناسراوە کە پێکدێت لە (ئاکپارتی و مەهەپە) وێڕای نیگەرانیەکانی ئەکەپە لە سیاسەت و هەڵسوکەوتی مەهەپە، &nbsp;بەڵام هاوپەیمانیەتیەکەیان &nbsp;گۆرانێکی ئەوتۆی بەسەر نەهاتووە بگرە پێدەچێت لەم هەڵبژاردن بەیەکەوە بمێنەوە.&nbsp;هەرچی بەرەی ئۆپزسیۆنە کە بە بەرەی شەش قۆڵی ناسرابوون دوای هەڵبژاردنی پەرلەمانی تورکیا کە لە ئایاری ٢٠٢٣ ئەنجام درا، دوای&nbsp;ئەوەی بەرەکەیان تووشی &nbsp;پاشەکشە هات، پارتی باشە (ئی پارتی) کە (مێڕاڵ ئاکشەنەر) سەرۆکایەتی دەکات لەو هاوپەیمانیە کشایەوە.&nbsp;لە تورکیا شارەوانیەکان بەسەر سێ ستێپ دابەش دەکرێن، ستێپی یەکەم پێێان دەوترێت گەورە شارەوانیەکان کە ژمارەیان ٣٠ شارەوانیە نموونەی (ئەستەنبۆل، ئەنقەرە، ئیزمیر، مێرسین، ئەدەنە.... هتد) لە باکووری کوردستانیش هەریەک لە (ئامەد، وان، ماردین، ئەرزەڕۆ، ئورفە، عنتاب، مەلاتیا، ئەرزەڕۆم) لە ڕیزی ٣٠ گەورە شارەوانیەکان هەژماردەکرێن.ستێپی دووەم شارەوانی شارەکانە واتا پارێزگاکان کە ژمارەیان ٥٠ شارەوانییە، هەروەها ستێپی سێیەم شارەوانی شارۆچکەکانی پێ دەوترێت کە ژمارەیان نزیکەی ١٠٠٠ شارەوانیە.شارەوانیەکان لە سیستەمی ئیدارەی تورکیا دەسەڵاتی زۆریان هەیە بە تایبەت لە گەورە شارەوانییەکان چونکە ئەو شارانە خاوەنی داهاتی زۆرن، بۆیە پارتە سیاسیەکان گرنگی یەکجار زۆر دەدەن بە هەڵبژاردنی شارەوانییەکان.&nbsp;لە هەڵبژاردنی ڕابردوو هەدەپ وێڕای هەموو ئاستەنگەیەکان کە ئەکەپە بۆی درووستکرد، لەسەر دوو ئاست توانی تا ئاستێک سەرکەوتن لە هەڵبژاردنی شارەوانییەکان بەدەست بهێنێت یەکەمیان بردنەوەی بەشێکی &nbsp;شارەوانیە مەزنەکانی باکوور لە کۆی٨ گەورە شارەوانی باکوور ٣ یان هەدەپ بەدەستی هێنا ئەوانیش (ئامەد، وان ، ماردین) . &nbsp;لە ئاستی دووەمیش هەدەپ بە پاڵپشتی کردنی لە کاندیدی ئۆپزسیۆن توانی ئەکەپە لە گەورە شارەوانییەکانی وەک (ئەستنبۆل، ئەنقرە، ئیزمیز) تووشی شکستێکی گەورە بکات.&nbsp;بەڵام ئەوەی جێگای نیگەرانییە ئەوەیە کە هەدەپ سوودێکی ئەوتۆی لە سەرکەوتنی هەڵبژاردنی ٢٠١٩ شارەوانیەکان نەبینی، ئەویش بە هۆی ئەوەی لە شارەوانیەکانی باکوور ئەکەپە هەرزوو سەرۆک شارەوانیەکانی هەدەپەی لەسەر کار لادا و هەندێکی خستە زیندان و لە شوێنی ئەوانیش قەیوم داندران.&nbsp;هەروەها لە پشتیوانیکردنی ئۆپزسیۆن بۆ بردنەوەی گەورە شارەوانییەکان سوودێکی ئەوتۆی نەبینی، بۆیە لە ئێستادا کە بۆ هەڵبژرادنی ٣١/٣/٢٠٢٤ ی شارەوانیەکان ماوەیەکی زۆری نەماوە دەم پارتی کە جێگرەوەی هەدەپەیە دەیەوێت بە تاکتیک و سیاسەتێکی تازە بچێتە ناو هەڵبژاردن، بە تایبەت کە دەزانرێت لە هەڵبژاردنی سەرۆکایەتی و پەرلەمانی بەهۆی پشتیوانیکردن لە کاندیدی ئۆپزسیۆن بۆ سەرۆکایەتی تورکیا دەنگەکانی هەدەپ پاشەکشەیان کرد.یەکێک لەو تاکتیکانەی کە دەم پارتی پەێڕەوی دەکات ئەوەیە بە بێ بەرامبەر ئامادەنیە جارێکی دیکە&nbsp;پشتیوانی لە کاندیدەکانی ئۆپزسیۆن بکات و لەو بارەیەوە ئەلتەرناتیڤی خۆشی دەبێت.&nbsp;قسەکردن لەسەر ئەوەی باشاک دەمیرتاش هاوژینی هاوسەرۆکی پێشووی هەدەپ (سەڵاحەدین دەمیرتاش) کە ساڵانێکە لە زیندانە دەبێتە کاندیدی دەم پارتی بۆ شارەوانی ئەستەنبۆل یەکێکە لەو ئەگەرانەی کە ئەگەر پارتی گەلی کۆماری (جەهەپە) نەچێتە ژێر باری داخوازیەکانی دەم پارتی ئەوا (باشاک دەمیرتاش) بۆ خۆبەربژێرکردن ئامادەیە.&nbsp;لەوبارەیەوە رۆژی ٢١/١ کاتێک لە سەردانی زیندانی ئەدەرنە دەگەڕایەوە لە وەڵامی ئەوەی ئایا ئامادەیە خۆی بۆ سەرۆکی شارەوانی ئەستەنبۆل کاندید بکات گووتی " ئەگەر دەم پارتی داوام لێبکات خۆم کاندید دەکەم"&nbsp;دەم پارتی سیاسەتێکی ژیرانە دەکات بەوەی ئەمجارەیان هەموو هێلکەکانی ناخاتە سەبەتەی ئۆپزسیۆن، &nbsp;بۆیە کارتی باشاک و کاندیدبوونی کارتێکی باش دەبێت. چ ئەگەر ئۆپزسیۆن چووە ژێر باری داواکانی دەم پارتی یان بەوەی دەم پارتی بە کاندیدی خۆی بچێتە ناو کێبڕکێکانی هەڵبژاردنی شارەوانی.لە هەڵبژاردنەکانی ڕابردوودا سەنگی کورد لە شارە گەورەکانی تورکیا بە تایبەت لە ئەستەنبۆل دەرکەوتووە کە سەرووی ١٠٪ یە &nbsp;ئەگەر بە سیاسەتێکی ژیرانە مامەڵە لەگەڵ ئەو دەنگانە بکرێت دەکڕێت بەشیک لە هاوکێشە سیاسیەکان بۆ بەرژەوەندی کورد گۆڕانیان بەسەر دابێت.&nbsp;

دەم پارتی و کارتی باشاک دەمیرتاش

&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;داو بەدوای&nbsp;ڕێکەوتنامەی ستراتیژی کە لە ساڵی ٢٠٠٨ لە نێوان حکومەتەکانی (ئەمریکا و عێراق)،&nbsp;&nbsp;بە واژۆی (جورج بۆش)ی کوڕ، سەرۆکی ئەوسای ئەمریکا و&nbsp;(نوری مالکی) سەرۆک وەزیرانی ئەوکاتەی عێراق واژۆکرا، ساڵی ٢٠١١ ئەمریکا هیزەکانی خۆی لە عێراق کێشایەوە، تەنیا ئەو هێزانەی هێشتەوە کە لە چوارچێوەی ڕێکوتنامەی ستراتیژی نێوانیان بۆ مەشق و ڕاهێنان و ڕاوێژ پێکردن هێزەکانی عێراق پێویست بوون.ساڵی ٢٠١٤ دوای سەرهەڵدانی شەڕی تیرۆرستانی داعش، لەسەر داوای حکومەتی عێراقی و دوای پێکهێنانی هاوپەیمانی نێودەوڵەتی دژ بە داعش،&nbsp;ئەمریکا جارێکی دیکە هێزەکانی خۆی کە ژمارەیان ٥٢٠٠ سەرباز دەبوون،&nbsp;لە کۆی ٨٠٠٠ سەربازی هاوپەیمانیەتی نێودەوڵەتی ڕەوانەی عێراق کردەوە.وەک دەزانرێت، ئامانج لە هێنانی ئەو هێزانە بۆ عێراق وێڕای شەڕی تیرۆرستانی داعش،&nbsp;ئەرکی دیکەیان گرتبووە ئەستۆ، ئەویش ( ڕاهێنانی سەربازی و هاوکاری پێدانی زانیاری هەواڵگەڕی بە هێزە عێراقیەکان، بیناکردنەوەی توانا سەربازیەکانی هێزە چەکدارەکانی عێراق، دابینکردنی پشتیوانی ئاسمانی بۆ هێزە عێراقیەکان، ڕاوێژی سەربازی).شایانی باسە، جگە لەم ئەرکانەی لە چوارچێوەی هاوپەیمانی نێودەوڵەتی دژ بە داعش بەو هێزانە سپێردرابوون، ڕێکەوتنامەی ستراتیژی (٢٠٠٨) چەند ئەرکێکی دیکەی بە هێزەکانی ئەمریکا لە عێراق سپاردبوو،&nbsp;کە بوارەکانی (ئاسایش، سیاسی، ئابووری، رۆشەنبیری، تەکنەلۆژی) لە خۆ دەگرت لەوانە:-(پشتیوانی سیستەمی دیموکراسی لە عێراق، پشتیوانیکردنی حکومەتی عێراق بۆ بوژاندنەوەی کەرتی تایبەت و هاوکاریکردن بۆ&nbsp;بەشداری نێوان کۆمپانیا ئابورییەکان لەگەڵ حکومەتی ئەمریکا).&nbsp;لای هەموو لایەک ڕوونە کە&nbsp;بەبێ پشتیوانی هاوپەیمانی نێودەوڵەتی عێراق لە توانای دانەبوو لە شەڕی تیرۆر بەسەر چەکدارانی&nbsp;داعش سەربکەوێت، بەڵام ڕووداوی کووشتنی ( قاسم سلێمانی و مەهدی موهەندس) لە بەرەبەیانی رۆژی ٣/١/٢٠٢٠ لە شاری بەغدا بووە هۆی ئەوەی کە هێزەکانی نزیک لە ئێران فشاربکەن تا پەرلەمان بڕیارێک دەربکات بۆ دەرکردنی هێزەکانی ئەمریکا لە عێراق.دوو رۆژ دوای ئەم ڕووداوە،&nbsp;لە رۆژی ٥/١/٢٠٢٠، ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق،&nbsp;بە بێ ئامادەبوونی کوتلە کوردییەکان و بەشێکی پەرلەمانتارە سوونیەکان،&nbsp;بڕیاری دەرکردنی هێزە بیانییەکانی دەرکرد.بڕیارەکە چوار خالی&nbsp;لە خۆ دەگرت&nbsp;کە بریتی بوون لە :- ( داوا لە حکومەتی عێراق دەکرێت کۆتایی بهێنیت بە بڕیاری داواکردنی هاوکاری ئەمنی دژ بە داعش، کۆتیایهینان بە بوونی هێزی بیانی لەسەر خاکی عێراق، چەک تەنیا لە دەستی هێزە عێراقیەکان بێت، ئەنجامدانی لێکۆڵینەوە لە بۆردومانی ئەمریکا کە رۆژی هەینی ٣/١/٢٠٢٠ لە بەغدا ئەنجامی داوە).&nbsp;چوار ساڵ بەسەر دەرکردنی بڕیاری ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق تێدەپەڕێت، حکومەتی ئەو کاتەی عێراق کە لە لایەن عادل عەبدولمەهدی سەرۆکایەتی دەکرا چونکە حکومەتی کار بەڕێکەر بوو لە ڕووی یاساییەوە نەیدەتوانی بڕیارەکە جێبەجێ بکات بۆیە ئەگەر حکومەتی عێراق لە ئێستادا بیەوێت ئەو بڕیارەی پەرلەمان جێبەجێبکات، دەبێت&nbsp;دوو هەنگاو بنێت، یەکەمیان بە فەرمی لە چوارچێوەی ڕێکەوتنامەی ستڕاتیژی لەگەڵ ئەمریکا بکشێتەوە، دووەمیش داوای فەرمی پێشکەش بە وڵاتانی ناو هاوپەیمانی نێودەوڵەتی دژ بە داعش بکات کۆتایی بهێنن بە ئەرکەکانیان لە عێراق، کە هیچ یەک لەم دوو هەنگاوە نەک ئاسان نین،&nbsp;بەڵکوو حکومەتی ئێستای عێراق بۆ هیچ یەک لەم هەنگاوانە ئامادەنییە.چونکە ئەگەر ئێستا عێراق ئامادەبێت لە ڕێکەوتنامەی ستڕاتیژی بکشێتەوە، بەپێی بنەماکانی ڕێکەوتنامەی نێودەوڵەتی،&nbsp;کە بە یاسا لە چوارچێوەی ڕێکەوتنامەی (ڤێنا بۆ&nbsp;یاسایی ڕێکەوتنامەکان لە ساڵی ١٩٦٩) ڕێکخراوە، دەبێت حکومەتی عێراق بە نووسراو خواستی خۆی لە کشانەوەی یەکلایەنە لە ڕێکەوتنامەی ستراتیژی ڕابگەیەنێت، دوای جێبەجێکردنی ئەو هەنگاوە ساڵێک دواتر ڕێکەوتنامەکە هەلدەوشێتەوە.<h2 class="ql-align-justify">لێرەدا دەگەینە وەڵامی ئەوە پرسیارەی&nbsp;کە&nbsp;ئایا ئەمریکا هێزەکانی لە عێراق دەکێشێتەوە؟</h2>لەم چەند رۆژەدا لە یادی ٤ ساڵەی کووشتنی (ئەبو مەهدی مهندس و قاسم سولەیمانی)دا، سەرۆک وەزیرانی عێراق موحەمەد شیاع سودانی،&nbsp;داوای کۆتیهێنانی بە بوونی هێزەکانی ئەمریکا لە عێراق کردەوە، بەڵام دیارە ئەو قسەیەی تەنیا بۆ دامرکاندنەوەی توڕەیی شەقامی عێراقی بووە.&nbsp;لەو بارەیەوە رۆژنامەی پۆلەتیکی ئەمەریکی زانیاریەکی بڵاوکردۆتەوە کە گوایە سودانی بە نەهێنی&nbsp;پەیوندی کردووە بە بەرپرسانی ئەمریکا خواستی حکومەتەکەی بۆیان دەڕبڕیووە بۆ دانووسستان سەبارەت بە مانەوەی هێزەکانی ئەمریکا لە عێراق.دواجار دەڵێین کە عێراق بۆ هیچ یەک لە هەنگاوە (یاسایی و سیاسیە)کە،&nbsp;بۆ گرتنەبەری دەرکردنی هێزەکانی ئەمریکا ئامادەنیە، ئەوەی هەیە بۆ ڕازیکردنی شەقامی شیعەیە کە لەلایەن ئێرانەوە ئاڕاستە دەکرێن.&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;

              هیوا سەید سەلیم

ئایا ئەمریکا لە عێراق دەکشێتەوە؟

&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;دوای ئەوەی کۆمسیۆنی باڵای سەبەرخۆیی هەڵبژاردنەکان بەشێوەیەکی فەرمی ئەنجامەکانی هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاکانی لە عێڕاق ڕاگەیاند.&nbsp;ئیدی لەمەودوا دەبێت حزب و لیستە براوەکان بکەونە خۆیان بۆ پێکهێنانی هاوپەیمانی بۆ درووستکردنی لیستی زۆرینەو دواتریش هەڵبژاردنی پارێزگار لەو پارێزگایانەی هەڵبژاردنی تیا ئەنجامدراوە.بۆ ئەم مەبەستە کورد دەبێت شەڕی بەدەستهێنانی پارێزگای کەرکوک بکات، کە پێکهاتەکانی دیکەش بە تایبەت عەرەب داوای دەکات، لە پارێزگای نەینەواش کار بۆ بەدەستهێنانی پۆستی جێگری پارێزگا بکا.&nbsp;لە چەند ساڵی ڕابردوو بەهۆی دۆخی سیاسی دوای ڕووداوەکانی 16 ئۆکتۆبەر لە&nbsp;کەرکوک، هەروەها ناکۆکیە بەردەوامەکانی نێوان پارتی و یەکێتی لەم شارە،&nbsp;کەرکوک و کەرکوکیەکان باجی دەسەڵاتێکی داسەپاویاندا،&nbsp;کە بەهەر پێوەرێک یاسایی بایە نەدەبوو ئەم چەند ساڵە پارێزگاری کەرکوک لە دەست کورد نەبێت، چونکە کورد لە ئەنجومەنی پارێزگا لیستی زۆرینە بوو (لیستی برایەتی کەرکوک).&nbsp;هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پاریزگاکان کە لە 2-23/12/18 لە پانزە پارێزگای عێراق ئەنجامدرا،&nbsp;دەرفەتێک بوو کە کورد بتوانێت کۆتایی بە دۆخی داسەپاوی کەرکوک بهێنێت، چونکە ئەمجارەیان نەتوانرا بە بیانووی داتاشراو ئەو پارێزگایە بێ بەش بکرێت لە دەنگدان، وەک پێشتر کردیان. بەڵام ئەوەی&nbsp;لەو هەڵبژاردنە ڕوویدا ڕێک ئەو نەبوو کە کورد خەونی پێوە دەبینی، ئەویش چەندین هۆکاری لە پشت بوو.هۆکاری یەکەم ئەوەبوو کە کورد لە هەڵبژاردنی کەرکوک نەیتوانی بە یەک لیست بەشداری هەڵبژاردنەکانی کەرکوک بکات،&nbsp;بۆیە ئەگەرچی کورد دەنگی لە پێشی پێکهاتەکانی دیکەیە (عەرەب- تورکمان) بەڵام هێشتاش بۆ هەڵبژاردنی پارێزگاری کەرکوک پێویستی بە پێکهێنانی هاوپەیمانیەتیەکە لە نێوانی (یەکێتی و پارتی و کورسی کۆتا) تا بتوانێت زۆرینەی ناو ئەنجومەنی پارێزگا پێکبهێنێت (1+50 ).لێرەدا دەپرسین ئەرێ پارتی و یەکێتی دەتوانن ئەم هەنگاوە بنێن؟ شایانی باسە، پێکهاتەی عەرەبی کەرکوک وەک کورد بە چەند لیستی جیا چوونە ناو پێشبڕکێی هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگا، سێ لەم لیستانەیان کە بریتی بوون لە ( بەرەی عەرەبی، عروبە، قیادە) توانیان ٦ کورسی بەدەست بهێنن، بەڵام چونکە دەزانن بە پەرتەوازی لیستەکانیان ناتوانن لە ئاست ئەو بەڵێنانە بن کە بە دەنگدەرانیان داوە،&nbsp;هاتوون هاوپەیمانیەتیەک ڕادەگەیەنن کە تێکڕای کورسیەکانیان دەگاتە 6 کورسی لە کۆی15&nbsp;&nbsp;کورسی لە کورسیەکانی ئەنجومەنی پارێزگای کەرکوک.شایانی باسە، ئەگەرچی بە پێی یاسای هەموارکراوی ئەنجومەنی پارێزگانی عێراق کە لە ساڵی 2023 بۆ بەشێوەیەکی تایبەت و جیاواز مامەڵە لەگەڵ دەرنجامەکانی هەڵبژاردن لە کەرکوک دەکرێت. ئەویش وەک ئەوەی لە خاڵی (1) ئەم یاسایە هاتووە:-&nbsp;" ئەنجامی هەڵبژاردنەکان بە بنەمایەک وەرناگیرێت بۆ هیچ دۆخێکی یاسایی و ئیداری بۆ دیاریکردنی داهاتووی پارێزگای کەرکوک" هەروەها لە خاڵی&nbsp;(4)ی یاسای ژمارە(13 ) ی ساڵی 2023 هاتووە دەڵێت :-&nbsp;" دابەشکردنی دەسەڵاتەکان بەشێوەیەکی دادپەروەرانە لە نێوان پێکهاتەکان دەبێ بەبێ گوێدانە ئەنجامەکانی هەڵبژاردن".بەلەبەرچاوگرتنی ئەم دوو خاڵەی ناو یاسای هەڵبژاردن تێدەگەین کە دەبێت براوەکانی ئەنجومەنی پارێزگای کەرکوک بۆ دابەشکردنی پۆستەکان پڕەنسیپی سازان لەبەرچاو بگرن، بەڵام بە هەر پێوەرێک بێت&nbsp;پۆستی پارێزگا دەبێت بۆ لیستی زۆرینە بێت،&nbsp;کە عەرەب هەنگاوەی یەکەمی بۆ ئەم کارە نا، بەڵام&nbsp;کورد هیشتان لە چاوەڕوانی کۆبوونەوەی پارتی و یەکێتیە.پێویستە بوترێت، ڕاگەیەندراوی فەرمی پارتی لەسەر ئەنجامەکانی هەڵبژاردن مژدەی ئەو سازانی (پارتی و یەکێتی)&nbsp;پێ نەبوو، ئومێد دەکەین ئەوەیان هەر کاردانەوە بێ و نەبێتە درێژە پێدانی سیاسەتی پێش هەڵبژاردنی ئەو حزبە.&nbsp;&nbsp;

      هیوا سەید سەلیم

   عەرەب لە کەرکوک یەکیگرت ئەی کورد خەریکی چییە؟

&nbsp; &nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;دەڵێن ئەم مانگەش موحەمەد شیاع سودانی، سەرۆکوەزیرانی عێراق واژۆی لەسەر ناردنی ٧٠٠ ملیار دینار وەک قەرز بۆ دابەشکردنی مووچەی مووچەخۆرانی هەرێمی کوردستان کرد. پڕۆسەی واژۆکردنەکە دوێنێ بووە، واتا رۆژی هەینی، ئیتر ماوە بزانین دوای واژۆکردنەکەی سەرۆک وەزیران ئیدی چی ڕوودەدات؟جارێ ئەوە بەیانی یەکشەمەیە لە تەواوی فەرمانگەکانی عێراق پشووە، هیچ ڕێکارێکی دیکەی ئیداری بۆ ناردنی پارەکە لە لایەن وەزارەتی دارایی عێراق ناگیرێتە بەر. دوای پشووەکەی رۆژی ئازادکردنی عێراق لەدەستی تیرۆرستانی داعش، &nbsp;مەعلوم نیە تەیف سامی، خانمە توڕەکەی وەزارەتی دارایی بڕیاری سەرۆک وەزیران جێبەجێدەکات، &nbsp;لە ئازادکردنی ئەو بڕە پارە قەرزە بۆ هەرێمی کوردستان، &nbsp;یان جارێکی دیکە دەچێتەوە سەر کەلی شەیتان؟ئەڕێ ئەوە کەی وەزعە کە مووچەخۆرانی هەرێمی کوردستانی تێکەوتوون؟ مووچەخۆری هەرێم دەبێت چاوەڕوانی میزاجی جەنابی وەزیر بێ. وا خەریکە ساڵی ٢٠٢٣، بە کۆتا دێت هێشتان لە هەرێمی کوردستان مووچەخۆران &nbsp;مووچەی مانگی ٩ یان وەرنەگرتووە؟ ئەی بڕیار نەبوو کە ئیدی مووچە تێکەڵاوی ململانێ سیاسیەکان نەکرێت؟دوای ئەو هەموو چوون و هاتنەی شاندی هەرێمی کوردستان بۆ بەغدا، هەرێم و بەغدا لەسەر سێ قەرز رێکەوتبوون، بەڵام هەر زوو لەسەر ناونانی ئەو سێ قەرزە ناکۆکی لە نێوان هەردوولا هەبوو، بەغدا قەرزەکانی بەناوی مانگەکانی (١١،١٠،٩) دەنارد، دوو قەرزەکەی یەکەم گەیشتوون و هەرێم بە ناوی مووچەی مانگەکانی (٨،٧) مامەڵەی لەگەڵ ئەو قەرزە کردووە، لە ئێستادا هەرێمی کوردستان چاوەڕوانی قەرزی سێیەمە. پرسیارەکە لێرەیە ئەرێ حوکمڕانی بە قەرز دەکرێت؟ ئەرێ کاتی ئەوە نەهاتووە حکومەتی هەرێمی کوردستان بیر لە چارەسەرێکی دیکە بکاتەوە؟ لەوانەیە بپرسن ئەو چارەسەرە چییە؟دوو ڕێگا هەیە بۆ ئەوەی بەرپرسانی هەرێمی کوردستان هیچی دیکە خۆیان و خەڵکی هەرێمی کوردستان &nbsp;لەبەردەم بەغدا لاواز و ملکەچ نیشان نەدەن.یەکەمیان دەست لەسەر ئەو هەموو پارە شاراوانە هەڵگرن کە ساڵانێکە لە داهاتی ناوخۆی هەرێمی کوردستان گل دراونەتەوە، بردراون &nbsp;بۆ پڕکردنی گیرفانی حزب و بەرپرسە بڕیار بەدەستەکانی حزبە فەرمانڕەواکان.ڕێگاچارەی دووەمیش ئەوەیە بەرپرسانی کورد لە بەغدا بکشێنەوە، کشانەوە بکەنە کارتی فشار، چونکە ناکرێت ئەوان مانگانە مووچەی قەبەی خۆیان لە بەغدا وەرگرن، بەڵام کە مووچەخۆرێک بیەوێت بەغدا مووچەکەی بدات ئەوا تەخوین بکرێ.سودانی وا ئەم مانگەش واژۆی لەسەر قەرزەکە کرد، ئەگەرچی ڕوون نیە پارەکە دێت یان نا، چونکە لە زاری وەزیری دارایی هەواڵێک بلاوبۆتەوە کە گوایە گوتوویەتی "چیتر بۆ قەرز مەهێنەوە بۆ بەغدا"، بەڵام با وای دابنێین پارەکە دێت، ئەی مووچەی سێ مانگەکەی دیکە چارەنووسی بە کوێ دەگات؟

دوای واژۆکەی سودانی

&nbsp;&nbsp;تێکڕای کورد نا،&nbsp;بگرە ئەوانەی نوێنەرایەتی بزاڤی سیاسی و کۆمەڵایەتی و تەنانەت وەرزشیش دەکەن، جۆرێکن،&nbsp;لەوانە ناچن کە لە نەتەوە جیاجیاکانی جیهان لەو بواردا چالاکن و کار دەکەن. ئێوە وەرن لە هەرێمی کوردستان سەیری چالاکوانانی بواری سیاسەت بکەن، بەراوردیان بکەن بە سیاسەتمەدارانی وڵاتانی دیکە، ئینجا دەزانن ئاسمان و ڕێسمانی جیاوازە یان نا.&nbsp;سیاسەت لە وڵاتانی پێشکەوتوو بریتیە لە پرۆسەیەک یا شیوازێک لە وەرگرتنی بڕیار بۆ گروپەکان. ھەرچەند باوە کە سیاسەت&nbsp;بە حکومەتەوە وابەستە بێ، بەڵام سیاسەت لە ھەموو چاڵاکییەکانی مرۆڤدا و لە دامەزراوە ئەکادیمیایی و ئایینی و کۆمەلایەتی و بازرگانیەکاندا بوونی هەیە، هەر بەو پێوەرە بێت سیاسەت هەمیشە لە نێوماندایە، بۆیە بە باش کارکردن لەو بوارەدا بەرهەمی باشمان دەست دەکەوێت، بە پێچەوانەکەشی سیاسەتی هەڵە کارەساتی بۆ کۆمەلگا و تاکەکانی کۆمەڵگا درووست دەکات.&nbsp;بۆیە دەڵێین،&nbsp;هیچمان لە ئەوانی دیکە ناچێت،&nbsp;لێردا&nbsp;سەرەتادا سیاسەت بە نموونە دەهێنینەوە، لەسەر دوو وێستگەی کاری سیاسیەکانی کوردستان هەڵوەستە دەکەین تا بیسەلمێنین چەندە لە بواری سیاسی کۆلەواریین.&nbsp;نموونەی یەکەممان تایبەتە بە ڕکابەرایەتی لە کاری سیاسی، ئەوانی لە بواری سیاسی کاردەکەن هەمیشە لە چوارچێوەی کاری حزبی و رێکخراوەیی دەچنە ناو ڕکابەرایەتی، کە ئەمەیان کارێکی نۆرمالە، بەلام لە کوردستانی خۆمان ڕکابەرایەتی واتا ئیسک شکاندن و تا ئاستی دووژمنایەتی. بەهۆی لاوازی دیموکراسیەت و سنوورداری ئازادییەکان بە تایبەت لەم ساڵانەی دواییدا لە هەڕێمی کورستان هەر کارێک و بزاڤێک کە ناکۆکێک بیت لەگەل سیاسەتی دەسەڵاتداران ئەوان بە دووژمنایەتی و دژ بە دەسەڵات هەژماری دەکەن، پێچەوانەکەشی ڕاستە دەسەلات ئەگەر کاریکی باشیشی کردبێت لای ڕکابەرەکانیان ڕەش کراوەتەوە، کە ئەمەیان ناچێتە ناو چوارچێوەی ڕکابەری بگرە دووژمنایەتیە.&nbsp;نموونەی دووەم لە بواری وەرزشی باس دەکەین، لەم دوو هەفتەیە دوو ڕووداوی وەرزشی لە هەرێمی کوردستان ڕوویدا، یەکەمیان کلاسیکۆی ریال مەدرید و بەرشەلۆنە بوو، دووەمیشیان یاری نێوان یانەکانی دهۆک و زاخۆ بوون، لە یەکەمیان کە هاندەرانی هەردوولا لە کافێکان بەیەکەوە سەیری یارییەکانیان دەکرد بینیمان لە بازاڕی ئیسکان چ شەڕێک درووست بوو، لە یاری دووەمیش نەک هاندەران بەربوونە گیانی یەکتری، بەڵکوو هاندەران پەنایان برد بۆ شکاندنی کورسی یاریگاکەش.&nbsp;خاڵێکی دیکەی ئەوەی کە هیچمان بە ئەوانی دیکە ناچێت، لەوەدایە کە هەمیشە خۆمان پێ بچووکە و قەبولی پاشکۆیەتی ئەوانی دیکە دەکەین. هەر پەیوەست بەم دوو نموونەی لە بواری سیاسەت و وەرزش باسمان کرد دوو نموونە دەهێنینەوە.&nbsp;لە رووداوەکانی ئەم دواییەی ناوچەکە بەشێک لە حزب و سیاسیەکان شین بۆ غەزە دەگێڕن کە ئەمەیان کاتێک ئاساییە کە ئەوانو کارەساتەکانی سەر کوردستان بینن و قسەیان لەبارەیەوە هەبێت، رۆژئاوا وەک غەزە ژێرخانەکەی وێران کرا، مزگەوتی کوردستان بۆردومان کرا، کەچی شین بۆ گەزە دەگێڕن و لەبەرامبەر کارەساتی سەر کوردستان بی دەنگن.لە لایەکی دیکە، دەسەڵاتدارن لە بەر خاتری یاریزان&nbsp;"کەریم بنزیمە" لەبەرزترین ئاستی حکومی پێشوازی لە شاندی یانە سعودیەکە دەکەن، بەلام ٤٠ رۆژە مامۆستایان لەسەر شەقامن، کەچی هەر ئامادەنین نەک پێشوازی لە نوێنەرانیان بکەن،&nbsp;بگرە تا ئێستا نوێنەری حکومەت ئامادە نەبووە بچێتە ناویان گوێ لە داخوازیەکانیان بگرێت.&nbsp;ئەوەیە کە دەوترێت سیاسەکان کە دەستەبژێری هەر کۆمەلگەیەکن ئەوان وەک ئاوێنەی کۆمەلگا وان،&nbsp;جوان بن کۆمەلگا جوان دیاردەکەوێت ناشیرێن بن کۆمەلگا دەشێویت و ناشیرین دەبێ. مخابن لە کۆمەڵگای هەرێمی کوردستان کەمن ئەوانەی کاری خۆیان بە درووستی ئەنجام دەدەن، سیاسی بازرگانە، وەزشکار شەڕکەرە، بازرگان قۆڕغکاری بازاڕە، بۆیە قسەیەک هەیە کە دەوترێت " ئەگەر سیاسەت تێکەلاوی بازرگانی کرا سیاسیەکە کەسێکی گەندەڵی لێدەردەچێت". ئەوەیە کە دەوترێت هیچمان بە ئەوانی دیکە ناچێت.

                                                   هیوا سەید سەلیم

هیچمان لەوانی دیکە ناچێت

دوای ئەنجامدانی پڕۆسەی ریفراندۆم و، دواتر سڕکردنی ئەنجامەکانی لە لایەن بەرپرسانی هەرێمی کوردستان و،&nbsp;هەموو ئەو لێکەوتە خرپانەی کە ریفراندۆم بەسەر خەڵکی هەرێمی کوردستانی هێنا،&nbsp;لە دۆرانی خاکی کوردستان، بچووک بوونەوە و لە قالبدانی هەرێم، تەشەنەسەندنی ناکۆکی و دووبەرەکی نێوان حزبە حوکمڕانەکان، لە هەمووشی ناخۆشتر کارەساتی ١٦ ئۆکتۆبەر. لەو رۆژەوە تا ئێستادا لە لایەن چەند کەسایەتیەکی سیاسی باس لە چەمکێک دەکرێت ئەوەیش گوایە ریفراندۆم تاپۆی ڕەشە،ئەو تاپۆیەش لە گیرفانی سیاسیەکانی کورد دایە، هەر کاتێک بیانەوێت بەکاری دەهێنن.بەر لەوەی باس لە مانا و دەلالەتی یاسایی چەمکی تاپۆی ڕەش بکەین،&nbsp;پێویست دەکات هەڵە تێگەیشتنێک لە ڕیفراندۆم هەیە راستی بکەینەوە. ڕیفراندۆم، پرۆسسێکی دیموکراتیە کە خەڵک تیایدا بەشداری دەکات بۆ یەکلاکردنەوەی بابەتێکی دیاریکراو.لە وڵاتانی پێشکەوتوو هەندێک بڕیار و یاسا هەیە کە ڕەهەندی نیشتمانیان هەیە مەرج نیە نوینەرانی گەل لە پەرلەمان یەکلایبکەنەوە،&nbsp;یان دامەزراوەیی جێبەجێکردن لە سەرۆکی وڵاتەوە تا حکومەت جیبەچێی بکەن، بگرە ئەو وڵاتە پەنای بردووە بۆ ڕاپرسی گشتی دەبات، نموونەی هەموارکردنەوەی چەند ماددەیەکی دەستور، یان چوونە ناو هاوپەیمانیەکی سیاسی یان تەکەتولی ئابوری.کاتی خۆی بەشێک لە وڵاتانی ئەسکەندنافیا کە بوونە ئەندام لە یەکێتی ئەوروپا بۆ گۆڕینی دراوە نیشتمانیەکانیان بۆ دروای یەکێتی ئەوروپی "یۆرۆ" ڕاپرسیان کرد، تەنانەت لەو ڕاپرسیەشدا خەڵکەکە دژی هەنگاوەکانی حکومەتەکنیان دەنگیاندا، ئێستا بەشێک لەم وڵاتانە ئەگەرچی ئەندامان لە یەکێتی ئەوروپا بەڵام خاوەنی دروای نیشتمانی خۆیانن.رۆژی ٢٥ ئەیلولی ٢٠١٧، خەڵکی هەرێمی کوردستان بۆ وەڵامدانەوە پرسیاری " ئایا دەتەوێ کوردستان و ناوچە کوردستانییەکانی دەرەوەی ھەرێم ببێتە دەوڵەتێکی سەربەخۆ؟" چوونە سەر سندوەقەکانی دەنگدان و ٩٢،٧٪ دەنگی بە بەڵێ دا بۆ ئەم پرسیارەی لێیان کرابوو.شایانی باسە، لەم پڕۆسەیەدا خەڵکی کوردستان بۆیە دەنگی بە بەڵێ دابوو تا پیادەی مافێکی یاسایی و سیاسی خۆی بکات، &nbsp;کە پێی یاسا و عورفە نێودەوڵەتیەکان میللەتێکە هەموو مقەوەماتی دەوڵەتی تێدایە، بەڵام ئەوەی کە لەو پڕۆسەیە بووە کۆسپ لەبەردەم ڕیفراندۆم و ئەنجامەکەی، &nbsp;بریتی بوو لەو کات و زەمانەی کە ڕیفراندۆمی تیادا ئەنجامدرا.وێڕای هەموو هۆشداری و تێبینیەکان، ڕیفراندۆم کرا، ئەنجامەکەشی ئەوە نەبوو کە خەڵک چاوەڕوانی دەکرد، جا ئایا بکەرانی ڕیفراندۆم هەر ئەوەیان دەویست، یان ڕیفراندۆم جامێک بوو لەدەستیان شکا، با وەڵامی ئەو پرسیارە بۆ کاتی خۆی بمێنێت، بەڵام ئەوەی گرنگە ئەوەیە کە نابێت ڕیفراندۆم وەک بکرێتە قوربانی پڕۆسەیەکی شکستخواردوو.بەڵام لێرەدا دەپرسین، ئەرێ بەڕاست ئەوەی لە ڕیفرادۆم دەستکەوت تاپۆیەکی ڕەشە؟ ئەی کێن ئەوانی باس لەو تاپۆ ڕەشە دەکەن؟ ئایا سیاسەتی دوایی ڕیفراندۆم &nbsp;و ئەو ئاڕاستەی ئێستای دەسەڵاتدارانی هەرێم کە خۆی دەبینێتەوە لە سازش بۆ بەغدا و،&nbsp;بچووکردنەوەی هەرێم لە بەرامبەر بەغدا، هی ئەوەیە ئومێد و هیوا لەسەر تاپۆ ڕەشە هەڵبچەندرێت؟جاری با ئەو هەڵە تیگەیشتنە لە چەمکی تاپۆی ڕەش ڕاست بکەینەوە ئینجا وەڵامی پرسیارەکەی دیکە دەدەینەوە.تاپۆی ڕەش" جۆرە قەباڵەیەکی " سەنەد" دەوڵەتییە " حکومییە" دەدرێ بەکەسێك یان لایەنێک ئەو کەسە دەبێتە خاوەنی موڵک و زەویی کەپێشتر هی ئەو نەبووە.بەو پێیە بێت ئەو تاپۆ ڕەشە لەبەرامبەر مافێک بە ئێمە دەدرێت کە گومان لەسەر ئەو خاوەنداریەتیەی ئێمە بۆ خاکی کوردستان هەبێت، وەک چۆن لە ٢٥ ئەیلول مافی سەربەخۆیی و خاوەنداریەتی لە خاکی کوردستان خرایە شک و گومان.لە کۆتاییدا دەڵێین ئەوەی ئێستا لەنێو سیاسەتی دەسەڵاتدارانی هەرێم دەبینرێت، &nbsp;نەک بیرکردنەوە نیە بۆ کارکردن بە دەرەنجامەکانی ڕیفراندۆم، بگرە خەونی بەدەستهێنانی پۆست و پارەیە لە عێراقی کۆلۆنیالی و،&nbsp;تاپۆی ڕەشیش تا پەنایی بۆ ببردرێت، &nbsp;بگرە ئەگەر قەباڵەیەک" سەنەد" بێت، &nbsp;گومان لەسەر مافی سەربەخۆیی کوردستان درووست دەکات، بۆیە بەسە چیتر باس لە تاپۆی ڕەش مەکەن.

بابەتەکانی هیوا سەید سەلیم

ھەگبەی بە تاڵی سودانی و پەرتەوازەیی سەرکردایەتی کورد

ئەرێ ئێوە پەرلەمانتاری بە چی تێگەیشتوون؟!

دەسەڵات پیاوەتی بەسەر ئاوی حەمامەوە ئەک

ھەولێر لۆت بمرم

بزووتنەوەی سۆسیالیستی كوردستان قوتابخانەیەك لە وەفا و فیداکاری

پێشمەرگە؛ ئەو توێژەی ھەمیشە کراوەتە قوربانی

دۆزی کۆبانێ یان دیسان کەوتنەوەی ماسکی ئەردۆگان

پەرلەمان و پەرلەمانتاری ئایندە

چەند قسەیەک سەبارەت بە ٣٣ ساڵەی دوای ڕاپەڕین

عێراق ئەو دەوڵەتەی دادگا حوکمی دەکا

شەڕی گەورە لەسەر شارەوانی ئەستنبۆل دەکرێت

دەم پارتی و کارتی باشاک دەمیرتاش

ئایا ئەمریکا لە عێراق دەکشێتەوە؟

عەرەب لە کەرکوک یەکیگرت ئەی کورد خەریکی چییە؟

دوای واژۆکەی سودانی

هیچمان لەوانی دیکە ناچێت

ئەرێ ڕیفراندۆم تاپۆی ڕەشە؟