(ده‌وڵه‌ت باخچه‌لی) سه‌رۆكی پارتی بزوتنه‌وه‌ی نه‌ته‌وه‌په‌رست (MHP) له‌ (1 تشرینی یه‌كه‌می 2024) له‌گه‌ڵ كردنه‌وه‌ی وه‌رزی نوێی په‌رله‌مانی توركیا، له‌ هه‌نگاوێكی چاوه‌ڕواننه‌كراودا ته‌وقه‌ی له‌گه‌ڵ نوێنه‌رانی كورد كرد. رۆژانی دواتریش هه‌ر‌ به‌م هه‌نگاوه‌ نه‌وه‌ستا، به‌ڵكو داوای كرد سه‌رۆكی زیندانیكراوی پارتی كرێكارانی كوردستان (په‌،كه‌،كه‌) بچێته‌‌ په‌رله‌مان تا داوای چه‌كدادانانی ئه‌ندامانی حزبه‌كه‌ی بكات.بۆچی له‌م ساته‌وه‌خته‌دا باخچه‌لی ده‌ستپێشخه‌ری ده‌كات؟له‌ دوای ساڵی (2020) دا، هاوپه‌یمانی ده‌سه‌ڵاتدار له‌ نێوان پارتی داد و گه‌شه‌پێدان (AKP) و پارتی بزوتنه‌وه‌ی نه‌ته‌وه‌په‌رست (MHP) به‌رفراوانترین و توندترین هه‌ڵمه‌تیان ده‌ستپێكرد بۆ كۆتاییهێنان به‌ بزوتنه‌وه‌ی چه‌كداری كورد له‌ باكووری كوردستان، به‌ به‌كارهێنانی هه‌موو شێوازێكی جه‌نگی ره‌وا و ناڕه‌وا. هه‌ر چه‌نده‌ بزوتنه‌وه‌ی كوردی گوزری گه‌وره‌ی به‌ركه‌وت و تووشی داكشانێكی چه‌ندایه‌تی هات، به‌ڵام له‌ ئه‌نجامی كۆتاییدا ده‌وڵه‌تی توركیا نه‌گه‌یشته‌ ئامانجه‌كانی، ئه‌مه‌ش جۆرێك له‌ بێچاره‌یی له‌ناو هاوپه‌یمانی ناوبراودا دروست كرد.ئه‌مڕۆ توركیا گیرۆده‌ی گۆشه‌گیری نێوده‌وڵه‌تی بۆته‌وه‌، به‌ده‌ست چه‌ندین قه‌یرانی ناوخۆیی و ده‌ره‌كی ده‌ناڵێنێت، چونكه‌ زۆرینه‌ی وزه‌ی خۆی بۆ جه‌نگی دژ به‌ كورد ته‌رخان كردووه‌. توركیا چه‌ندین هاوپه‌یمانی دیپلۆماسی و ئابووری دژ به‌ یه‌كی پێكهێناوه‌. بۆ ئه‌وه‌ی خۆی بكاته‌ هێزێكی ناوچه‌یی و ركابه‌ری ئـ‍ێران بكات، پێگه‌ی خۆی له‌ جه‌نگی غه‌زه‌ و لوبنان زیاتر بكات و بتوانێ له‌ یه‌ك كاتدا پشتگیری بۆ فه‌ڵه‌ستین رابگه‌ینێت و په‌یوه‌ندیه‌كانیشی له‌گه‌ڵ ئیسرائیل نه‌پچڕێنێت، له‌ رووی عورفی هاوپه‌یمانیه‌تیدا خۆی خستۆته‌ نێوان به‌رداشی ئه‌مریكا و هاوپه‌یمانانی له‌گه‌ڵ روسیا و هاوپه‌یمانیدا! به‌هۆی شكستهێنانی پڕۆژه‌ی له‌ناوبردنی بزوتنه‌وه‌ی كورد (باڵه‌ سه‌ربازیه‌كه‌ی)، خۆ له‌سه‌رپێگرتنی (به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی خۆسه‌ر) و به‌رده‌وامی تا ئه‌م ساته‌، هه‌روه‌ها به‌هۆی پێشهاته‌كانی جه‌نگی نێوان ئیسرائیل – ئێران و ئه‌گه‌ری گۆڕینی نه‌خشه‌ی جوگرافی و سیاسی له‌ناوچه‌كه‌دا وه‌كو (بنیامین نه‌تانیاهۆ) ئاماژه‌ی پێكردووه‌ و زیندووكردنی پڕۆژه‌ی ئه‌مریكی (رۆژهه‌ڵاتی ناوه‌ڕاستی گه‌وره‌ یان نوێ) به‌ فۆڕمێكی دیكه، توركیا سه‌رقاڵه‌ به‌ بونیادنانی هاوپه‌یمانی له‌ناوچه‌كه‌، به‌بێ ئه‌وه‌ی گۆڕانكاری له‌ سیاسه‌ت و ئه‌جندا ناوخۆیی و ده‌ره‌كیه‌كانی بكات. ‌توركیا رێگا مه‌حاڵه‌كانیش تاقیده‌كاته‌وه‌ بۆ ئه‌م مه‌به‌سته‌، هانا بردن بۆ هه‌ردوو سه‌رۆكی روسی و میسڕی و سه‌رۆك وه‌زیرانی عێراق، هه‌روه‌ها هه‌وڵه‌ بێوچانه‌كانی (ره‌جه‌ب ته‌یب ئه‌ردۆغان) سه‌ركۆماری توركیا بۆ كۆبوونه‌وه‌ له‌گه‌ڵ (به‌شار ئه‌سه‌د) سه‌ركۆماری سوریا كه‌ دوو ساڵه‌ به‌رده‌وامه‌ و هه‌موو نه‌ریته‌ دیپلۆماسیه‌كانی به‌زاندووه‌، بۆ هه‌ماهه‌نگی له‌ پێناو پاراستن و رزگار كردنی ده‌سه‌ڵاته‌ په‌ڕپووته‌كه‌ی! دوای بێ ئه‌نجامبوونی له‌ هه‌موو ئه‌وانه‌ی باسمان كرد، له‌ پێناو رزگاركردنی ده‌سه‌ڵات و سیسته‌مه‌كی جگه‌ له‌ گه‌ڕانه‌وه‌ بۆ كارتی كورد هیچ رێگایه‌كی دیكه‌ له‌ به‌رده‌م نه‌ماوه‌. ناوه‌ڕۆكی ده‌ستپێشخه‌ریه‌كه‌ی (باخچه‌لی)؟باخچه‌لی (هاوپه‌یمانی هه‌ر دژه‌ كورد و توندڕه‌وی حكوومه‌تی ئه‌ردۆغان) به‌ شێوه‌یه‌كی چاوه‌ڕواننه‌كراو له‌ په‌رله‌مانی توركیا ، به‌ ته‌وقه‌كردن له‌گه‌ڵ هاوسه‌رۆك و په‌رله‌مانتارانی (پارتی یه‌كسانی و دیموكراتی گه‌لان/ DEM) ده‌ستپێشخه‌ریه‌كه‌ی راگه‌یاند، رۆژانی دواتریش به‌ گوتاره‌ سنوور به‌زێن و تابو شكێنه‌كه‌ی به‌رده‌وام بوو. له‌ رۆژی (22 تشرینی یه‌كه‌می 2024) باخچه‌لی بۆ په‌رله‌مانتارانی پارته‌كه‌ی كه‌ تیایدا داوا ده‌كات (ئۆ،جا‌،لان) بێته‌ په‌رله‌مان و له‌ به‌رده‌م په‌رله‌مانتارانی DEM رایبگه‌ینێت كه‌ تیرۆر كۆتایی پێهاتووه‌ و پارته‌كه‌شه‌ی بڵاوه‌ی پێكراوه‌! به‌م شێوه‌یه‌ (ئۆ،جا‌،لان) ده‌توانێ سوود له‌ (یاسای مافی هیوا) ببینێت و دواتریش ئازاد بكرێت!ئامانج له‌م ده‌ستپێشخه‌ریه‌ چیه‌؟له‌ ساتی یه‌كه‌میندا كه‌ گوێبیستی قسه‌كانی (باخچه‌لی) ده‌بین، وه‌كو ئه‌وه‌ دیاره‌ كه‌ حكوومه‌تی توركیا لۆژیكی نه‌یتخوازی دژه‌ كوردی گۆڕیووه‌ و نیاز پاكی خۆی نیشانده‌دات بۆ چاره‌سه‌ركردنی كێشه‌ی كورد به‌ رێگای ئاشتیانه‌. هاوكات له‌گه‌ڵ قسه‌كانی باخچه‌لیدا رێگا به‌ كه‌سوكاری (ئۆ،جا‌،لان) ده‌درێت بچنه‌ دوورگه‌ی (ئیمرالی) و چاویان به‌ ناوبراو بكه‌وێت. به‌ڵام دوای وچانێك كه‌ گوتار و شێوازی ده‌ربڕینه‌كه‌ی شرۆڤه‌ ده‌كرێت، ده‌گه‌ینه‌ ئه‌و ئه‌نجامه‌ی كه‌ هیچ گۆڕانكاریه‌ك به‌سه‌ر لۆژیك و دونیابینی ده‌وڵه‌تی توركیادا نه‌هاتووه‌، چونكه‌ هێشتا كێشه‌ی كورد وه‌كو تیرۆر پێناسه‌ ده‌كرێت و داوای په‌شیمانی و خۆ راده‌ستكردنه‌وه‌ له‌ سه‌رانی ئه‌م بزوتنه‌وه‌یه‌ ده‌كرێت، ده‌وڵه‌ت به‌بێ گۆڕینی هیچ بڕگه‌یه‌كی ده‌ستوور كه‌ ده‌ستوورێكی سه‌ربازیه‌ و له‌گه‌ل كوده‌تای (12 ئه‌یلولی 1980) نووسراوه‌ته‌وه‌، داوای په‌شیمانبوونه‌وه‌ی كورد ده‌كات. له‌م سۆنگه‌یه‌وه‌ ئامانجه‌كه‌ی ده‌وڵه‌ت باخچه‌لی به‌م شێوه‌یه‌ پۆڵین ده‌كرێت:- توركیا ده‌یه‌وێت به‌ رای گشتی جیهان و به‌ تایبه‌تی ئه‌وروپی بڵێت كه‌ ئه‌و خوازیاره‌ به‌ رێگای ئاشتیانه‌ پرسی كورد چاره‌سه‌ر بكات، به‌ڵام تیرۆریستان خۆیان راده‌ستی سیسته‌می دادپه‌روه‌ری وڵات ناكه‌ن!- ده‌ستپێشخه‌ریه‌كه‌ هه‌وڵێكه‌، بۆ لێكترازاندنی بزوتنه‌وه‌ی سیاسی كورد و شه‌قامی كوردی، به‌ به‌ڵێنی (ئاشتیه‌كی فشۆڵ و بێ بنه‌مای یاسایی و ده‌ستووری) ده‌وڵه‌ت هه‌وڵده‌دات ناكۆكی له‌ نێوان لایه‌نگر و باڵه‌كانی بزوتنه‌وه‌ی كوردی دروست بكات. ئه‌مه‌شیان جۆرێكه‌ له‌ جه‌نگی ده‌روونی كه‌ ده‌وڵه‌تی توركیا پێی ده‌ناسرێت و له‌ رابردوودا له‌ سایه‌ی ئه‌م جه‌نگه‌ چه‌ندین ده‌ستكه‌وتی بۆ خۆی بردووه‌ و كوردیشی تووشی چه‌ندین شكست كردووه‌. - هه‌روه‌ها ده‌ستپێشخه‌ریه‌كه‌ی باخچه‌لی هه‌وڵێكه‌ بۆ رێگا گرتن له‌ ده‌ستێوه‌ردانی جیهانی رۆژئاوا و ئیسرائیل له‌ ناوچه‌كه‌دا، نه‌وه‌كو ئه‌م دزوانه‌ كێشه‌ی كورد وه‌كو كارتێك به‌كاربێنن و سه‌رله‌نوێ ناوچه‌كه‌ی پێ دیزاین بكه‌نه‌وه‌. دوای ئه‌وه‌ی ده‌ستپێشخه‌ریه‌كه‌، نه‌یتوانی بگاته‌ مه‌رامه‌كانی، ئه‌مجاره‌ ده‌وڵه‌ت و فیگوڕه‌كانی به‌ هه‌مان نه‌زمی جاران، هاتنه‌وه‌ مه‌یدان و دووباره‌ سیاسه‌تی فشار، ته‌نگپێهه‌ڵچنین و ترساندن په‌یڕه‌و ده‌كه‌نه‌وه‌. دانانه‌وه‌ی قه‌یوم له‌سه‌ر شاره‌وانیه‌كانی (ئه‌سه‌نیوردی ئیستانبۆڵ، ماردین، باتمان و خه‌لفه‌تی) نموونه‌ی ئه‌م سیاسه‌ته‌ی سه‌ره‌وه‌یه‌. ده‌وڵه‌ت له‌م سیاسه‌ته‌ په‌یامێكی بۆ كورد هه‌یه‌:یان ئه‌وه‌تا به‌و فۆڕمه‌ چاره‌سه‌ریه‌ی (له‌ بنه‌مادا قوڵكردنه‌وه‌ی بـ‍ێچاره‌ییه‌) كه‌ ده‌یخه‌ینه‌ڕوو، رازی ده‌بن یان ئه‌وه‌تا ئه‌وه‌ی چه‌ندین ساڵه‌ ده‌ستمان پێكردووه‌ له‌ كوشتن، بڕین، گرتن و ئه‌شكه‌نجه‌دان به‌رده‌وام ده‌بێت. پێشبینی ده‌كه‌م تا مانگه‌كانی به‌هاری ساڵی داهاتوو، سیاسه‌تی دانانه‌وه‌ی قه‌یوم درێژه‌ی هه‌بێت، گۆشه‌گیری له‌سه‌ر (ئۆ،جا‌،لان) به‌رده‌وام بێت. تا ئه‌و كاته‌ش ئیداره‌ی نوێی ئه‌مریكا ده‌ستبه‌كار ده‌بێت، ئه‌و كاتیش ده‌وڵه‌تی توركیا سیاسه‌ته‌كانی خۆی به‌ گوێره‌ی ئاراسته‌ی سیاسه‌تی ده‌ره‌كی و ناوچه‌یی (دۆناڵد تره‌مپ) دیزاین ده‌كاته‌وه‌!

 هێمن خۆشناو:

ده‌ستپێشخه‌ریه‌كه‌ی (ده‌وڵه‌ت باخچه‌لی) چ ماتماتیكێكی له‌ پشته‌؟

به‌ هه‌میشه‌ كردنی سیاسه‌تی (ده‌ستبه‌سه‌رگرتنی شاره‌وانیه‌ كوردیه‌كان) له‌ژێر ناوی یاسای (قه‌یووم)، به‌ واتای لێسه‌ندنه‌وه‌ی هه‌ردوو مافی سه‌ره‌كی (خۆ كاندید كردن و ده‌نگدان) دێت له‌ هاوڵاتی كورد له‌ باكووری كوردستان و توركیادا. له‌م سۆنگه‌یه‌وه‌ پێویسته‌ كورد به‌ عه‌قڵێكی ستراتیژی و مەو‌دادرێژ له‌م سیاسه‌ته‌ بڕوانێت و تێزی به‌ره‌نگاربوونه‌وه‌ی گونجاوی بۆ دابڕێژێت. له‌ دوای هه‌ڵبژاردنه‌ خۆجێیه‌كانی (31 ئاداری 2024)، به‌هۆی ئه‌و شكسته‌ گه‌وره‌یه‌ی تووشی هات بوو، چاوه‌ڕوان ده‌كرا ده‌سه‌ڵاتی (ئاكپارتی) ده‌ستبه‌رداری سیاسه‌تی ده‌ستبه‌سه‌رگرتنی شاره‌وانیه‌ كوردیه‌كان بێته‌وه‌. به‌ڵام پێچه‌وانه‌ی چاوه‌ڕوانیه‌كان له‌ رۆژی (3 حوزه‌یرانی 2024) دوای ده‌ستگیركردنی (محه‌مه‌د سادق ئاكش) سه‌رۆكی شاره‌وانی (جۆله‌مێرگ) له‌ باكووری كوردستان، وه‌زاره‌تی ناوخۆی توركیا له‌ژێر ناوی (قه‌یووم) بڕیاری ده‌ستبه‌سه‌رگرتنی ئه‌م شاره‌وانیه‌ كوردیه‌ی ده‌ركرد. پێناچێت ده‌ستبه‌سه‌رگرتنی شاره‌وانی (جۆله‌مێرگ) ته‌نیا په‌یوه‌ندی به‌ دۆسیه‌ی تاوانباركردنی سه‌رۆكی شاره‌وانیه‌كه‌وه‌ هه‌بێت، كه‌ به‌ تاوانی هاوكاری كردنی تیرۆر به‌ر له‌ ‌10 &nbsp;ساڵ (له‌ ساڵی 2014) له‌لایه‌ن دادوه‌رێكی داواكاری گشتی، سكاڵای له‌سه‌ر تۆمار كراوه‌. له‌ ئه‌مڕۆشدا خودی دادوه‌ری سكاڵاكار، به‌ تۆمه‌تی ئه‌ندامبوون له‌ (جه‌ماعه‌تی فه‌تحولڵا گولـله‌ن) له‌ توركیا هه‌ڵاتووه‌ و لایه‌نه‌ په‌یوه‌ندیداره‌كانی توركیا داوایان له‌ پۆلیسی نێوده‌وڵه‌تی (ئه‌نته‌رپۆل) كردووه‌ تا هاوكاریان بكه‌ن له‌ ده‌ستگیركردنی ناوبراودا.ده‌ستبه‌سه‌رگرتنی شاره‌وانی (جۆله‌مێرگ) له‌ژێر ناوی (قه‌یووم) له‌ دوای ساڵی 2016 ﻩوه‌، بۆ جاری سێیه‌مینیه‌ دووباره‌ ده‌بێت. به‌ گوێره‌ی زانیاریه‌كان، ده‌سه‌ڵاتی (ئاكپارتی) ئاماده‌كاری كردووه‌، تا له‌ ماوه‌ی داهاتوودا ده‌ستبه‌سه‌ر (27) شاره‌وانی دیكه‌ی كوردی دابگرێت، كه‌ له‌ نێویاندا هه‌رسێ شاره‌وانی گه‌وره‌ی (ئامه‌د – وان – ماردین) یش هه‌یه‌. به‌م شێوه‌یه‌ (قه‌یووم) ده‌بێته‌ پڕۆسه‌یه‌كی هه‌میشه‌یی بۆ رێگرتن له‌ سیاسه‌تی كوردی و به‌رته‌سك كردنه‌وه‌ی كاریگه‌ریه‌كانی.هۆكاری پڕۆسه‌ی سێیه‌مینی ده‌ستبه‌سه‌رگرتن جیاوازه‌ له‌ پڕۆسه‌كانی پێشتر!پڕۆسه‌ی ده‌ستبه‌سه‌رگرتنی شاره‌وانیه‌ كوردیه‌كان كه‌ له‌ دوای ساڵی (2016) بۆ سێیه‌مین جاره‌ دووباره‌ ده‌بێته‌وه‌، به‌رده‌وام له‌ژێر ناوی (هاوكاری كردنی تیرۆر) به‌ڕێوه‌چووه‌. تیایدا دامه‌زراوه‌ فه‌رمیه‌كانی توركیا هاوسه‌رۆكی شاره‌وانیه‌كان به‌ پشتیوانیكردنی تیرۆر تۆمه‌تبار ده‌كه‌ن، كه‌ پێشتر له‌سه‌ر لێدوانێك یان به‌شداریكردنی خۆپیاندان و ناڕه‌زایه‌تیه‌ك سكاڵایان له‌سه‌ر تۆمار كراوه‌. له‌مباره‌یه‌وه‌ ئه‌وه‌ی زیاتر كار ئاسانی بۆ ده‌سه‌ڵاتدارانی توركیا ده‌كات، كاندیدكردنی ئه‌و كه‌سانه‌یه‌ كه‌ سكاڵایان له‌سه‌ره‌ و له‌لایه‌ن ده‌زگا په‌یوه‌ندیداره‌كانی توركیا كه‌سانی به‌رچاون. ئه‌وه‌ی دیاره‌ بزوتنه‌وه‌ی كوردی به‌ كاندیكردنی ئه‌م كه‌سانه‌ هه‌ڵه‌كانی پێشتری دووباره‌ كردۆته‌وه‌. بۆ نموونه‌ كه‌سێكی وه‌كو (ئه‌حمه‌د تورك) سه‌رۆكی شاره‌وانی گه‌وره‌ی (ماردین) به‌ تۆمه‌تی شكاندن و پابه‌ند نه‌بوون به‌ یاساكان به‌ (10 ساڵ) زیندانیكردن سزادراوه‌. هه‌روه‌ها دوای ئه‌وه‌ی له‌ ساڵی (2019)‌ له‌ هه‌ڵبژاردنی سه‌رۆكایه‌تی شاره‌وانی (ماردین) سه‌ركه‌وتنی به‌ده‌ستهێنا و كاندیدی (ئاكپارتی) تووشی شكست كرد، به‌&nbsp;تۆمه‌تی پشتگیریكردنی تیرۆر ده‌ستبه‌سه‌ر شاره‌وانیه‌كه‌یدا گیرا. بۆیه‌ دووباره‌ كاندیدكردنه‌وه‌ی (تورك) بۆ هه‌ڵبژاردنی (31 ئاداری 2024) هه‌ڵوێستێكی له‌ لۆژیك به‌ده‌ره‌، ئه‌گه‌ر خودی (ئه‌حمه‌د تورك) مكوڕیشی كردبێت له‌سه‌ر خۆ كاندید كردنه‌وه‌. به‌هه‌مان شێوه‌ی (ئه‌حمه‌د تورك) (عبدالـله زێدان) سه‌رۆكی شاره‌وانی گه‌وره‌ی (وان) ی له‌ ساڵی 2016 له‌و كاته‌ی په‌رله‌مانتاری هه‌ده‌پ (پارتی دیموكراتی گه‌لان) ‌بوو، له‌گه‌ڵ هاوسه‌رۆكانی ئه‌م پارته‌ و چه‌ندین په‌رله‌مانتاری كورد به‌ تۆمه‌تی یاخیبوون له‌ یاساكانی ده‌وڵه‌ت و هاوكاركردنی تیرۆر راپێچی زیندانكرا، بۆ ماوه‌ی شه‌ش ساڵ زیاتر له‌ زیندان مایه‌وه‌. كه‌واته‌ كاندیدكردنی ئه‌م كه‌سانه‌ هه‌ڵه‌یه‌كی زه‌قه‌ كه‌ ده‌مپارتی (پارتی یه‌كسانی و دیموكراتی گه‌لان) دووباره‌ی كردۆته‌وه‌ و زه‌مینه‌ی بۆ ئه‌م هه‌ڵمه‌ته‌ی ده‌سه‌ڵاتی (ئاكپارتی) خۆش كردووه‌.له‌ ئێستادا پڕۆسه‌ی ده‌ستپێكردنه‌وه‌ی ده‌ستبه‌سه‌رگرتنی شاره‌وانیه‌كان، زیاتر په‌یوه‌سته‌ به‌ هه‌وڵ و ویستی (ره‌جه‌ب ته‌یب ئه‌ردۆغان) سه‌ركۆماری توركیا بۆ سه‌رله‌نوێ نووسینه‌وه‌ی ده‌ستووری توركیا له‌ پێناو ده‌سته‌به‌ركردنی مافی خۆ كاندید كردنه‌وه‌ بۆ سه‌رۆكایه‌تی كۆماری توركیا له‌ ساڵی (2028) دا. ئه‌مڕۆ له‌ هه‌موو لایه‌نێك زیاتر ره‌وتی نه‌ته‌وه‌په‌رستی و فاشیستی توركیا هه‌وڵی ئاسته‌نگكردنی كورد و دانانه‌وه‌ی (قه‌یووم) ده‌دات له‌سه‌ر شاره‌وانیه‌ كوردیه‌كاندا. ئه‌وه‌ ئاشكرایه‌ به‌بێ سازشكردن له‌گه‌ڵ ره‌وتی نه‌ته‌وه‌په‌رست مه‌حاڵه‌ (ئه‌ردۆغان) بتوانێ ده‌ست به‌ پڕۆسه‌ی نووسینه‌وه‌ی ده‌ستوور بكات و له‌ راپرسی گشتیدا ده‌نگی پێویستی بۆ كۆبكاته‌وه‌. بۆیه‌ سه‌ركۆماری توركیا ملكه‌چی فۆبیای دژه‌ كوردی نه‌ته‌وه‌په‌رستان ده‌بێت و بۆ ده‌ستبه‌رگرتنی شاره‌وانیه‌ كوردیه‌كان فه‌رمان به‌ وه‌زاره‌ت و دامه‌زراوه‌كانی ده‌كات.له‌گه‌ڵ ئه‌مانه‌دا پڕۆسه‌ی سێیه‌مینی ده‌ستبه‌سه‌رگرتنی شاره‌وانیه‌ كوردیه‌كان ره‌هه‌ندی ئابووری هه‌یه‌، كه‌ له‌ پڕۆسه‌كانی پێشتر نه‌بووه‌. شاره‌وانیه‌كان له‌ توركیا و باكووری كوردستاندا بۆ پارته‌ سیاسیه‌كان سه‌رچاوه‌یه‌كی گه‌وره‌ی داهاتن، به‌ شێوه‌یه‌ك پارته‌كان به‌ داهاتی ئه‌م شاره‌وانیانه‌ به‌شێكی زۆری خه‌رجیه‌كانیان فینانسه‌ ده‌كه‌ن. له‌ هه‌ڵبژاردنه‌ خۆجێیه‌كه‌ی (31 ئاداری 2024) ئاكپارتی له‌ مێژووی خۆیدا تووشی گه‌وره‌ترین شكست بوو، به‌شێكی زۆری له‌ شاره‌وانیه‌ پڕ داهاته‌كان له‌ به‌رژه‌وه‌ندی پارتی گه‌وره‌ی ئۆپۆزسیۆن (پارتی گه‌لی كۆمار/جه‌هه‌په‌) له‌ده‌ستدا. له‌ ده‌ستدانی ئه‌م هه‌موو شاره‌وانیانه‌ به‌ واتای له‌ده‌ستدانی داهات و كوورتهێنانی بودجه‌ی ئه‌م پارته‌ دێت. له‌م سۆنگه‌یه‌وه‌ ده‌ستبه‌سه‌رگرتنی شاره‌وانیه‌ كوردیه‌كان، به‌ واتای پڕ كردنه‌وه‌ی كوورتهێنانی بودجه‌ دێت بۆ پارتی ده‌سه‌ڵاتداری توركیا. به‌ داهاتی شاره‌وانیه‌ كوردیه‌كان پارته‌كه‌ی (ئه‌ردۆغان) ده‌توانێ به‌شێكی خه‌رجیه‌كانی فینانسه‌ بكات. به‌ڵام پێناچێت شاره‌وانیه‌ كوردیه‌كان به‌ ته‌نیا بڕی برسیه‌تی و كه‌م خه‌رجی (ئاكپارتی) بشكێنێت، بۆیه‌ دوورنیه‌ پارتی ده‌سه‌ڵاتداری توركیا به‌ هه‌مان نه‌فه‌سی ده‌ستبه‌سه‌رگرتنی سه‌رمایه‌ی (جه‌ماعه‌تی گولـله‌ن) له‌ دوای ساڵی (2016) هێڕش بكاته‌ سه‌ر سه‌رچاوه‌ی داهات و سه‌رمایه‌ی كوردی. له‌ دوای (15 ته‌مموزی 2016) له‌ژێر ناوی هه‌وڵدان بۆ كوده‌تای سه‌ربازی، ده‌سه‌ڵاتی ئاكپارتی هه‌ڵمه‌تێكی به‌رفراوان و گشتگیری ئه‌نجامدا دژ به‌ لایه‌نگر و به‌ڕێوه‌به‌رانی (جه‌ماعه‌تی فه‌تحولڵا گولـله‌ن)، هه‌ڵمه‌ته‌كه‌ ته‌نیا به‌ ده‌ستگیركردن و زیندانیكردنی ئه‌مانه‌ سنووردار نه‌بوو، به‌ڵكو كۆمپانیا، قوتابخانه‌، نه‌خۆشخانه‌ و بانكه‌كانی ئه‌م جه‌ماعه‌ته‌شی گرته‌وه‌. هه‌موو سه‌رچاوه‌كانی داهات كه‌وته‌ ژێر ده‌ستی ده‌سه‌ڵاتی (ئاكپارتی). له‌ ئێستادا كه‌ (ئاكپارتی) تووشی شكست و كوورتهێنانی داهات بۆته‌وه‌، به‌دوور نازانرێـت به‌ده‌ر له‌ شاره‌وانیه‌كان هه‌وڵی ده‌ستگرتن بۆ سه‌ر كۆمپانیا و سه‌رچاوه‌كانی دیكه‌ی ئابووری كوردی بدات. ئه‌م هه‌وڵه‌ش به‌نده‌ به‌ سه‌ركه‌وتنی (ئاكپارتی) له‌ پڕۆسه‌ی ده‌ستگرتن به‌سه‌ر شاره‌وانیه‌ كوردیه‌كاندا. كورد چۆن ده‌توانێ ئه‌م پڕۆسه‌یه‌ رابگرێت؟له‌ رووی یاسایی و مافه‌وه‌، به‌ هه‌میشه‌كردنی ده‌ستبه‌سه‌رگرتنی شاره‌وانیه‌كان قه‌بوڵكراو نیه‌. به‌ گوێره‌ی یاسا و ده‌ستووری مافی مرۆڤ (هه‌ڵبژاردن و ده‌نگدان) دوو مافی ده‌ستلێبه‌رنه‌دراوی سروشتی مرۆڤه‌. له‌ سۆنگه‌ی ئه‌م یاسایه‌ ده‌كرێت كورد بۆ به‌ره‌نگاربوونه‌وه‌ رێگرتن له‌ سیاسه‌تی دانانه‌وه‌ی (قه‌یووم) په‌نا بۆ شێوازی ناڕه‌زایی دیموكراتیانه‌ ببات. ئه‌مڕۆ له‌ توركیادا ده‌سه‌ڵات ئازادی رێكخراویی و كه‌سی تا ئاستی نه‌هێشتن قه‌تیس كردووه‌. له‌ روانگه‌ی له‌به‌رچاوگرتنی ئه‌م راستیه‌، ئه‌گه‌ر هات و ده‌سه‌ڵات بڕیاری له‌سه‌ر ده‌ستبه‌سه‌رگرتن و دانانه‌وه‌ی (قه‌یووم) دا، ده‌بێت كورد له‌ ته‌واوی پڕۆسه‌ی سیاسی توركیا به‌ په‌رله‌مانیشه‌وه‌ بكشێته‌وه‌. ده‌ستله‌كار نه‌كێشانه‌وه‌ی په‌رله‌مانتارانی (ده‌مپارتی) راستگۆیی بزوتنه‌وه‌ی كورد ده‌خاته‌ ژێر پرسیاره‌وه‌. له‌ ئه‌گه‌ری مانه‌وه‌ی په‌رله‌مانتارانی كورد له‌ناو په‌رله‌ماندا، خوێندنه‌وه‌ و ئه‌رگومێنتی جیاواز ده‌رباره‌ی بزوتنه‌وه‌ی كورد له‌ باكووری كوردستان دێته‌ گۆڕێ. &nbsp;له‌هه‌مان كاتدا كشانه‌وه‌ی په‌رله‌مانتارانی كورد، بوێری ده‌به‌خشێت به‌ پارتی گه‌وره‌ی ئۆپۆزسیۆن (جه‌هه‌په‌) تا به‌ده‌نگێكی زوڵاڵتر داوای هه‌ڵبژدارنی پێشوه‌خت بكات. كشانه‌وه‌ی كورد له‌‌ په‌رله‌مانی توركیا (جه‌هه‌په‌) ده‌خاته‌ ژێر به‌رپرسیاریه‌تی و گوشاری جه‌ماوه‌ره‌كه‌ی و ناچاری ده‌كات تا هه‌نگاوی پراكتیكی بگرێته‌به‌ر بۆ ئاساییكردنه‌وه‌ی دۆخی ئاوارته‌ی ناو توركیا كه‌ چه‌ندین ساڵه‌ ده‌سه‌ڵاتی (ئاكپارتی) بۆ بره‌ودان به‌ ده‌سه‌ڵات په‌نای بۆ بردووه‌. جگه‌ له‌ هه‌نگاوی كشانه‌وه‌ له‌ په‌رله‌مانی توركیا، پێویسته‌ بزوتنه‌وه‌ی سیاسی كورد له‌ ناو توركیا و ده‌ره‌وه‌ی توركیا، له‌ رێگای راسته‌وخۆی سه‌مبۆله‌كانی و كه‌سه‌ كاریزماكانی ئه‌م بزوتنه‌وه‌یه‌، له‌ به‌رده‌م دادگای مافی مرۆڤی ئه‌وروپا، په‌رله‌مانی ئه‌وروپا، ده‌زگا و ناوه‌نده‌ نێوده‌وڵه‌تیه‌كانی وه‌كو نه‌ته‌وه‌ یه‌كگرتووه‌كان و ئه‌نجوومه‌نی ئاسایشی نێوده‌وڵه‌تی و هتد ... په‌نا بۆ مانگرتن و خۆپیشاندانی جه‌ماوه‌ری مه‌ده‌نیانه‌ ببات. ئه‌م هه‌نگاوه كێشه‌ی كورد ده‌خاته‌ رۆژه‌ڤی رای گشتی جیهانی و توركیا ده‌خاته‌ ژێر گوشارێكی گه‌وره‌. تێكشكاندنی پڵانی به‌ هه‌میشه‌ زه‌وتكردنی شاره‌وانیه‌ كوردیه‌كانیش ته‌نیا به‌م شێوازه‌ مه‌یسه‌ر ده‌بێت. ئه‌وه‌ی ده‌مێنێته‌وه‌، ئایا كورد بای ئه‌وه‌نده‌ وزه‌ و ئیراده‌ی‌ هه‌یه‌ په‌نا بۆ ئه‌م رێگایه‌ ببات، چونكه‌ جگه‌ له‌م رێگایه‌ هیچ رێگای دیكه‌ نامێنێت له‌به‌رده‌م پێشووه‌چوونی دۆزی كورد!&nbsp;&nbsp;&nbsp;<h2> </h2>

 نووسینی: هێمن خۆشناو

قۆناخی سێیه‌مینی ده‌ستبه‌سه‌رداگرتنی شاره‌وانیه‌ كوردیه‌كان چۆن تێكده‌شكێندرێت؟

زیاتر له‌ 75 ساڵه‌ جه‌نگی ئیسرائیل – فه‌ڵه‌ستین به‌رده‌وامه‌. سروشتی ململانێكه‌ له‌ دوای ساڵی 1948 تا ئه‌مڕۆ به‌چه‌ند قۆناخێك تێپه‌ڕیووه‌، له‌ قۆناخی یه‌كه‌میندا ئه‌م ململانێیه‌ سروشتێكی ئیسرائیلی – عه‌ره‌بی ره‌های هه‌بوو. به‌ تێپه‌ڕبوونی كات به‌ تایبه‌تی دوای شه‌ڕی 6 تشرینی 1973 سروشتی ئه‌م ململانێیه‌ مۆركی عه‌ره‌بیانه‌ی له‌ده‌ستدا، بۆ جه‌نگی ئیسرائیلی – فه‌ڵه‌ستینی گۆڕدرا كه‌ به‌ره‌ی رزگاریخوازی فه‌ڵه‌ستین به‌سه‌رۆكایه‌تی (یاسر عه‌ره‌فات) جڵه‌وی بزوتنه‌وه‌كه‌ی له‌ده‌ستدابوو، هه‌موو لایه‌نه‌ فه‌ڵه‌ستینیه‌كانی له‌باوه‌ش گرتبوو، به‌ لێهاتووانه‌ سه‌رۆكایه‌تی به‌ره‌كه‌ی ده‌كرد و مۆركی ئیسلامیانه‌ له‌سه‌ر به‌ره‌ی ناوبراودا زاڵ نه‌بوو. بێگومان گۆڕینی رواڵه‌تی ململانێكه‌ له‌ ململانێی ئیسرائیل – عه‌ره‌ب بۆ ململانێی ئیسرائیل – فه‌ڵه‌ستین، وه‌كو بچووككردنه‌وه‌ی قه‌باره‌ی ململانێكه‌ خوێندرایه‌وه‌. له‌م ساڵانه‌ی دوایشدا كه‌ بزوتنه‌وه‌ی حه‌ماس جڵه‌وی له‌ده‌ستی به‌ره‌ی رزگاریخوازی فه‌ڵه‌ستین ده‌رهێنا، مه‌سه‌له‌ی فه‌ڵه‌ستین بچووكتركرایه‌وه‌ بۆ جه‌نگی ئیسرائیل – حه‌ماس.&nbsp;له‌ ئێستادا ئه‌م جه‌نگه‌ی نزیكه‌ی مانگێكه‌ به‌رده‌وامه‌، نه‌ سروشتێكی عه‌ره‌بیانه‌ی هه‌یه‌، نه‌ سروشتێكی فه‌ڵه‌ستینیانه‌، به‌ڵكو سروشتێكی ه‌ماسیانه‌ی هه‌ڵگرتووه‌، بۆیه‌ سه‌ركه‌وتكردن و شكستپێهێنانی حه‌ماس له‌لایه‌ن سوپای ئیسرائیل له‌ هه‌ر كاتێكی رابردوو ئاسانتره‌. گوتاره‌كه‌ی (حه‌سه‌ن نه‌سڕولڵا) ئه‌مینداری گشتی حزبولڵای لوبنانی له‌ رۆژی هه‌ینی (3 تشرینی دووه‌می 2023) باشترین به‌ڵگه‌یه‌ بۆ ئه‌م راستیه‌ی سه‌ره‌وه‌ كاتێك ده‌ڵێت:" ئۆپاراسیۆنی گه‌رده‌لوولی ئه‌قسا 100٪ بڕیارێكی فه‌ڵه‌ستینی بووه‌ و جێبه‌جێكردنیشی 100٪ فه‌ڵه‌ستینیه‌". سه‌ره‌ڕای ئه‌مه‌ش ناكرێت، هێڕشه‌كه‌ی حه‌ماس له‌ (7 تشرینی یه‌كه‌می 2023) ته‌نیا به‌ جه‌نگێكی كلاسیكی و لۆكاڵی ئیسرائیل – حه‌ماس له‌ قه‌ڵه‌م بده‌ین، به‌ڵكو جه‌نگه‌كه‌ چه‌ند ره‌هه‌ندێكی جیاوازی هه‌یه‌ و له‌ زۆر ئاستدا له‌ ئه‌جندای هه‌ردوو لایه‌ن به‌رفراوانتره‌.ره‌هه‌ندی ترس له‌ ئیسلامی سیاسی له‌لایه‌ن وڵاتانی یه‌كێتی ئه‌وروپاوه‌، ره‌هه‌ندێكی ئه‌م جه‌نگه‌یه‌. وڵاتانی ئه‌وروپا، هێڕشه‌كه‌ی حه‌ماس بۆ سه‌ر ئامانجه‌ ئیسرائیلیه‌كان، وه‌كو ده‌رفه‌تێك ده‌بینن بۆ لاوازكردن و بنبڕكردنی ئیسلامی سیاسی له‌ وڵاته‌كانیان، كه‌ له‌ رێگه‌ی شه‌پۆڵی كۆچبه‌رانه‌وه‌ له‌ رۆژهه‌ڵاتی ناوه‌ڕاست بۆ ئه‌وروپا، خه‌ریكه‌ چه‌ندین وڵاتی ئه‌م كیشوه‌ره‌ ده‌هه‌ژێنێت و له‌ناو كۆمه‌ڵگاكانیاندا چه‌ندین كێشه‌ و قه‌یران ده‌نێته‌وه‌. ئه‌وروپیه‌كان پێیانوایه‌ لاوازكردن و بێكاریگه‌ركردنی حه‌‌ماس ده‌بێته‌ هۆی لاوازبوون و بێكاریگه‌ربوونی ئیسلامی سیاسی له‌ وڵاته‌كانیاندا.ره‌هه‌ندێكی دیكه ئه‌م جه‌نگه‌‌، به‌رده‌وامی و درێژه‌كێشانی ململانێی ئیسرائیل – فه‌ڵه‌ستینه‌، كه‌ چه‌ندین كێشه‌ و قه‌یرانی له‌ ناو ده‌وڵه‌تی ئیسرائیل خولقاندووه‌‌. له‌ دوای تێپه‌ڕبوونی 75 ساڵ به‌سه‌ر دامه‌زراندنی ده‌وڵه‌تی ئیسرائیل، له‌ناو ئه‌م ده‌وڵه‌ته‌دا‌ دوو جه‌مسه‌ری ته‌واو دژ به‌یه‌ك سه‌ریانهه‌ڵداوه كه‌ خه‌ریكه‌ ده‌بنه‌ هه‌ڕه‌شه‌ و هۆكاری لێكترازانی ده‌وڵه‌تی ئیسرائیل‌. جه‌مسه‌رێكیان پێیوایه‌ كاتی رێككه‌وتنی ئاشتی نێوان ئیسرائیل – فه‌ڵه‌ستین هاتووه‌ و ده‌بێت‌ ئه‌م كێشه‌یه‌ له‌ رێگای رێككه‌وتنێكی نێوده‌وڵه‌تی بنبڕ بكرێت، چیتر ناكرێت دۆخه‌كه‌ به‌ هه‌ڵپه‌سه‌رێدراوی بمێنێته‌وه‌ و هه‌ڕه‌شه‌ له‌ نه‌وه‌ یه‌ك به‌دوای یه‌كه‌كاندا بكات. به‌ڵام جه‌مسه‌ری دووه‌م كه‌ توندڕه‌وه‌كانن پێیانوایه‌ به‌بێ تێكشكاندنی باڵی سه‌ربازی هه‌ردوو بزوتنه‌وه‌ی حه‌ماس و جیهاد گه‌یشتنه‌ ئاشتی له‌گه‌ڵ فه‌ڵه‌ستینیه‌كان مه‌حاڵه‌. بۆیه‌ (حكوومه‌تی بنیامین ناتانیاهۆ) به‌ پاڵپشتی ئه‌مریكا و ئه‌وروپا ده‌خوازێت هێڕشه‌كه‌ی حه‌ماس بكاته‌ بیانوو بۆ گه‌یشتن به‌م ئامانجه‌. به‌ڵام سه‌ره‌كیترین ره‌هه‌ندی ئه‌م مه‌سه‌له‌یه‌ كه‌ راسته‌وخۆ له‌ پشت هێڕشه‌كه‌ی حه‌ماس وه‌ستاوه‌، ره‌هه‌ندى جیۆپۆلۆتیكیه كه‌ له‌ ده‌ره‌وه‌ی ئیراده‌ی ئیسرائیل و فه‌ڵه‌ستینیه‌كان دایه‌‌. روسیا – چین به‌ هاوكاری هاوپه‌یمانه‌كانیان له‌ رۆژهه‌ڵاتی ناوه‌ڕاست (توركیا – ئێران) ده‌خوازن ئه‌و هه‌وڵانه‌ په‌ك بخه‌ن كه‌ بۆ دروستكردنی كۆریدۆری نوێ ده‌ردێت به‌ مه‌به‌ستی بازرگانی و گواستنه‌وه‌ی وزه‌ له‌ رۆژهه‌ڵاتی ناوه‌ڕاست بۆ ئه‌وروپا. هۆكاری شاراوه‌ له‌ پشت هێڕشه‌كه‌ی حه‌ماس له‌ 7 تشرینی یه‌كه‌می رابردوودا، په‌یوه‌ندی به‌ ناكۆكی (چین و روسیا له‌گه‌ڵ ئه‌مریكا و ئه‌وروپا) هه‌یه‌ له‌سه‌ر دروستكردنی كۆریدۆری بازرگانی و گواستنه‌وه‌ی وزه‌ له‌ (هیدنستان بۆ ئیماراتی عه‌ره‌بی له‌وێشه‌وه‌ بۆ ئیسرائیل تا ده‌گاته‌ ئه‌وروپا به‌ رێگای ده‌ریاری سپی ناوه‌ڕاسته‌وه‌) كه‌ له‌ كۆبوونه‌وه‌ی لوتكه‌ی (G20) له‌ نیوده‌لهی له‌ 13 ئه‌یلولی رابردوو بڕیاری له‌باره‌یه‌وه‌ دراوه‌. چونكه‌ كه‌وتنه‌ كاری ئه‌م كۆریدۆره‌، هاوسه‌نگی و ترانزێتی بازرگانی وزه‌ ده‌گۆڕێت، زه‌ره‌رمه‌ندی سه‌ره‌كیش تیایدا جگه‌ له‌ چین و روسیا هه‌ردوو وڵاتی گه‌وره‌ی رۆژهه‌ڵاتی ناوه‌ڕاست (توركیا و ئێرانه‌). لێكه‌وته‌ و ره‌نگدانه‌وه‌ی ئه‌م دۆخه‌ له‌سه‌ر كورد چیه‌؟هه‌ریه‌ك له‌ توركیا، ئێران، عێراق و سوریا له‌ په‌ره‌سه‌ندنه‌كانی جه‌نگی حه‌ماس – ئیسرائیل ده‌ترسن، نه‌وه‌كو ئه‌م دۆخه‌ له‌ كۆتاییدا به‌ قازانجی مه‌سه‌له‌ی كورد بشكێته‌وه‌، به‌ تایبه‌تی له‌ هه‌رێمی كوردستان و باكووری سوریادا. له‌ گوتار و لێدوانی سه‌رانی ئه‌م چوار وڵاته‌ ئه‌م ترسه‌ به‌دیده‌كرێت، كه‌ كورد به‌ پاڵپشتیكردنی ئیسرائیل تاوانبار ده‌كه‌ن و خه‌ریكه‌ جۆره‌ كۆده‌نگیه‌ك له‌م رووه‌وه‌ دروست ده‌بێت و دووریشنیه‌ له‌ داهاتوویه‌كی نزیكدا ئه‌م كۆده‌نگیه‌ ببێته‌ هه‌ماهه‌نگی و به‌یه‌كه‌وه‌ كاركردن بۆ به‌رگرتن له ‌هه‌ر وه‌چه‌رخانێك كه‌ ره‌نگه‌ به‌لای كورد بشكێته‌وه‌.له‌م رۆژانه‌ی دواییدا، له‌ میدیا و سۆسیال میدیای هه‌ریه‌ك له‌ وڵاتانی توركیا، ئێران و سوریا، په‌ره‌ به‌ ده‌نگۆیه‌ك ده‌درێت كه‌ پێناچێت هیچ بنامایه‌كی راستی هه‌بێت، ئه‌م ده‌نگۆیه‌ كورد به‌ چه‌كهه‌ڵگرتن و پاڵپشتیكردنی سوپای ئیسرائیل تاوانبار ده‌كات. به‌داخه‌وه‌ هه‌ندێك له‌ میدیاكانی نزیك له‌ پارته‌ ئیسلامیه‌ كوردستانیه‌كانی هه‌رێمی كوردستانیش كه‌وتوونه‌ته‌ ژێر ته‌وژمی ئه‌م بانگه‌شانه‌. ئه‌وه‌ی دیاره‌ به‌ تایبه‌تی هه‌ردوو وڵاتی توركیا و ئێران هه‌موو رووداوه‌كانی رۆژژهه‌ڵاتی ناوه‌ڕاست به‌ په‌یوه‌ستكردن به‌ مه‌سه‌له‌ی كورد راڤه‌ ده‌كه‌ن، كه‌ ئه‌مه‌ش له‌لایه‌ك بێچاره‌یی خودی ئه‌م وڵاتانه‌ دووپات ده‌كاته‌وه‌، له‌لایه‌كی دیكه‌ش هه‌وڵی دروستكردنی به‌ربه‌سته‌ له‌به‌رده‌م پێشووه‌چوونی كێشه‌ی كورد و به‌لانی كه‌م قه‌تیسكردنی كورده‌ له‌ چوارچێوه‌یه‌ك كه‌ ئه‌م وڵاتانه‌ ده‌یخوازن.له‌ ئێستادا ئه‌وه‌ی دیاره‌ بزوتنه‌وه‌ی كورد هه‌ڵوێستێكی بێ لایه‌نانه‌ی گرتۆته‌به‌ر له‌ جه‌نگی ئیسرائیل – حه‌ماس، به‌ڵام زۆر زه‌حمه‌ته‌ تاسه‌ر كورد بتوانێ بێلایه‌نی خۆی بپارێزێت. لێكه‌وته‌كانی ئه‌م جه‌نگه‌ رۆژ له‌ دوای رۆژ بژارده‌ و مه‌ودای بادانه‌وه‌ به‌ ده‌وری رووداوه‌كان به‌رته‌سكتر ده‌كه‌نه‌وه‌ و به‌ تایبه‌تی وڵاتان و هێزه‌كانی ناوچه‌كه‌ ناچار ده‌كه‌ن، تا بچنه‌ پاڵ به‌ره‌یه‌ك و به‌ گوێره‌ی به‌رژه‌وه‌ندیه‌كانیان خۆیان یه‌كلایی بكه‌نه‌وه‌. ئایا به‌گشتی له‌ روئیای كوردیدا خوێندنه‌وه‌یه‌ك بۆ ئه‌م دۆخه‌ كراوه‌؟ ئایا كورد ده‌توانێ له‌ناو ئه‌م دۆخه‌دا به‌رژه‌وه‌ندیه‌كانی ببینێت و بپارێزێت؟ یان هه‌موو شتێكی به‌ كاتی زیادكراو سپاردووه‌؟

هێمن خۆشناو:

 له‌ جه‌نگی كۆریدۆره‌كاندا كورد چی ده‌كات!

ئه‌وه‌ی من بناسێت، چاك ده‌زانێت به‌ هیچ ره‌هه‌ند و تایبه‌تمه‌ندیه‌كی حه‌ماس سه‌رسام نیم، نه‌ هزری، نه‌ كلتووری و نه‌ دونیابینی حه‌ماس بۆ من سه‌رچاوه‌ی ئیلهام نین. له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا ئه‌وه‌ی بزوتنه‌وه‌ی حه‌ماس و باڵی سه‌ربازی ئه‌م بزوتنه‌وه‌یه‌ (كه‌تیبه‌كانی ئه‌لقه‌سام) له‌ رۆژی (7 تشرینی یه‌كه‌می 2023) ئه‌نجامیدا، مكوڕی، رشتی، خۆ یه‌كلاییكردنه‌وه‌ی سه‌ركردایه‌تی ئه‌م بزوتنه‌وه‌یه‌ له‌ چۆنیه‌تی به‌ره‌نگاربوونه‌وه‌ی ئسڕائیل‌ و ئازایه‌تی جه‌نگاوه‌رانی ده‌گه‌ینێت. بۆچی؟ به‌رپابوونی ئه‌م شێوازه‌ له‌ پێكدادان له‌ نێوان حه‌ماس – ئسڕائیل سوپرایز نیه‌، چونكه‌ له‌ ناوچه‌كه‌دا كێشه‌یه‌كی زۆر گرنگ هه‌یه (كێشه‌ی فه‌ڵه‌ستین)‌ كه‌ له‌ بێچاره‌سه‌ریدا پشتگوێخراوه‌ و فه‌رامۆشكراوه‌. جگه‌ له‌وه‌ش فه‌ڵه‌ستینیه‌كانی ناو فه‌ڵه‌ستین به‌ره‌وڕووی مردنێكی له‌سه‌رخۆ كراونه‌ته‌وه‌، بۆڕی هه‌ناسه‌دانیان لێ به‌رته‌سككراوه‌ته‌وه‌. بۆ نموونه‌ چه‌ندین ساڵه‌ به‌دیواری كۆنكریتی (غه‌زه‌) گه‌ماڕۆدراوه‌ و‌ كراوه‌ته‌ گرتووخانه‌یه‌كی كراوه‌. (ئسرائیل) پێیوایه‌ به‌م شێوه‌یه‌ ده‌توانێ خۆی بپارێزێت. به‌هه‌مان شێوه‌ له‌ (شه‌ریعه‌ی رۆژئاوا و باشووری قودس) تا ده‌چێت دیواری كۆنكریتی پته‌وتر و قایمتر ده‌كرێت بۆ قه‌تیسكردنی جوڵه‌ی فه‌ڵه‌ستینیه‌كان. به‌ كوورتی ده‌سه‌ڵاتدارانی ئسڕائیل خه‌ریكن زه‌مینه‌ی دامه‌زراندنی سیسته‌می (ئه‌پارتاید) له‌ فه‌ڵه‌ستین په‌یڕه‌و ده‌كه‌ن. حه‌ماسیه‌كان، به‌ ته‌كنیكی ژێر ده‌ستیان (په‌ڕاشوت و ماتۆڕی لێخوڕین)، به‌ڵام له‌ بنه‌مادا به‌ مۆڕاڵ، باوه‌ڕى و دڵسۆزیان بۆ كێشه‌كه‌یان ئاسته‌نگ و ته‌كنه‌لۆژیای ئسرائیلیان له‌ناوبرد، عه‌قڵی ئه‌م ده‌وڵه‌تیشیان تووشی شۆككرد. ‌ فه‌ڵه‌ستینیه‌كان له‌ 21 شوێنی جیاجیاوه‌ رێوشوێنی ئه‌منی ده‌شكێنن و ده‌چنه‌‌ ناو ئسڕائیل كه‌ ئه‌مه‌ وێنه‌ی نه‌بووه‌. ئه‌وه‌ی گرنگه‌ لێره‌دا بیزانین و دركی پێبكه‌ین، ئه‌م گورزه‌ی فه‌ڵه‌ستینیه‌كان ده‌ره‌نجامی لاوازی رێوشوێنی ئه‌منی ئسڕائیلی نیه‌، چونكه‌ ئسڕائیل تا ئه‌مڕۆ (ده‌وڵه‌تی رێوشوێنی ئه‌منیه‌). ده‌وڵه‌ت و هاووڵاتیانی، به‌یانی تا ئێوه‌اره‌، به‌ شه‌و و به‌ رۆژ له‌گه‌ڵ رێوشوێنه‌ ئه‌منیه‌كان ده‌ژین، ده‌خه‌ون و هۆشیار ده‌بنه‌وه‌. به‌ڵكو ده‌ره‌نجامی خۆیه‌كلاییكردنه‌وه‌ی گرووپه‌ فه‌ڵه‌ستینیه‌كانه‌ په‌یوه‌ست به‌ چۆنیه‌تی به‌ره‌نگاربوونه‌وه‌ی زوڵمی ئسڕائیل وه‌كو ئه‌وه‌ی ناویان لێناوه‌. له‌ ئێستادا فه‌ڵه‌ستینیه‌كان له‌ هه‌ر كاتێك زیاتر به‌ پتبه‌ستن به‌و ته‌كنیك و توانایه‌ی له‌ژێر ده‌ستیان دایه‌، هه‌ڵمه‌تی (شه‌ڕی گشتگیر) دژ به‌ ئیسڕائیل ئه‌نجام ده‌ده‌ن. سه‌ره‌ڕای هه‌بوونی گه‌ماڕۆ، سه‌ره‌ڕای داخستن و له‌ كه‌ڵكخستنی تونێله‌كانی میسڕ بۆ ئیسڕائیل (كه‌ پێشتر فه‌ڵه‌ستینیه‌كان به‌كاریان ده‌هێنا بۆ هێڕشكردنه‌ سه‌ر ئیسڕائیل)، باڵی سه‌ربازی حه‌ماس مووشه‌ك و ته‌قه‌مه‌نیه‌كان دروست ده‌كات له‌ رووی ته‌كنیكیشه‌وه‌ به‌ره‌و پێشیان ده‌بات تا بتوانێت گورزی كاریگه‌رتر له‌ ئسڕائیل بوه‌شێنێت. بۆچی حه‌ماس په‌نا ده‌باته‌ به‌ر ئه‌م شێوازه‌؟له‌سه‌ره‌تادا ده‌بێت بزانین كه‌ جه‌نگی عه‌ره‌ب – ئسڕائیل كۆتایی نه‌هاتووه‌، تاوه‌كو حه‌ماس سه‌رله‌نوێ ده‌ستیپێكردبێته‌وه‌‌، له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا ئه‌وه‌ی دوێنێ روویدا هه‌ڵمه‌ت و قۆناخێكی نوێ ئه‌م جه‌نگه‌یه‌. پشتگیركردنی بێ مه‌رجی كۆمه‌ڵگای نێوده‌وڵه‌تی له‌ ئسڕائیل، هیچ گوشار نه‌خستنه‌ سه‌ر ئه‌و ده‌وڵه‌ته‌ تا هه‌نگاو به‌ره‌و چاره‌سه‌ری بنێت، هۆكارێكی سه‌ره‌كی هێڕشه‌كه‌ی بزوتنه‌وه‌ی حه‌ماسه‌. له‌م سۆنگه‌یه‌وه‌ ده‌كرێت بڵێن، له‌ چاوی كۆمه‌ڵگای نێوده‌وڵه‌تی بزوتنه‌وه‌ی حه‌ماس هه‌موو ره‌گه‌زه‌ حه‌قخوازه‌كانی ئه‌م كێشه‌یه‌ی له‌ده‌ستداوه‌. هیچ كارت و رێگایه‌كی دیكه‌ی له‌به‌رده‌مدا نه‌ماوه‌. تا پێ چه‌ند ساڵێك به‌ر له‌ ئێستادا كۆمه‌ڵگای نێوده‌وڵه‌تی پشتگیری له‌ فه‌ڵه‌ستینیه‌كان ده‌كرد سه‌باره‌ت به‌و گفتوگۆیانه‌ی له‌ نێوان هه‌ردوولادا به‌ڕێوه‌ده‌چوون. ئه‌مریكا و وڵاتانی دیكه‌ پشتگیریان له‌ ئاشتی نێوان هه‌ردوولادا ده‌كرد. به‌ڵام له‌ ئێستادا ئه‌مریكا به‌ ره‌هایی پشتگیری له‌ ئاسایشی ئسڕائیل ده‌كات، بێ ئه‌وه‌ی قسه‌یه‌كی خێریش ده‌رهه‌ق به‌ مافی فه‌ڵه‌ستینیه‌كان بكات. ئه‌مه‌ش بۆته‌ هانده‌ر بۆ ئسڕائیل تا گوێ به‌ راسپارده‌ نێوده‌وڵه‌تیه‌كان نه‌دات، به‌رده‌وام بێت له‌سه‌ر نیشته‌جێكردنی جوله‌كه‌ له‌سه‌ر خاكی فه‌ڵه‌ستینیه‌كان، كه‌ ئه‌مه‌ش ژیانی هاووڵاتیانی فه‌ڵه‌ستینی رۆژ له‌دوای رۆژ به‌رته‌سكتر و ته‌نگه‌تاوتر ده‌كات. به‌ كوورتی كۆمه‌ڵگای نێوده‌وڵه‌تی به‌ زمنی حه‌سانه‌ی به‌ ئسڕائیل به‌خشیووه‌ تا به‌ ئاره‌زووی خۆی ئه‌وه‌ی له‌ به‌رژه‌وه‌ندی خۆیدا ده‌بینێت بێ سڵمینه‌وه‌ ئه‌نجامی بدات. ئه‌م هه‌ڵوێسته‌ فه‌ڵه‌ستین و حه‌ماس ناچار ده‌كات بیر له‌ رێگای دیكه‌ی به‌ره‌نگاربوونه‌وه‌ بكه‌نه‌وه‌ و په‌نا ببه‌نه‌ به‌ر شێوازى هێڕشه‌كه‌ی دوێنى. له‌ ئێستادا كه‌ باس له‌ كاردانه‌وه‌ی ئسڕائیل ده‌كرێت، وه‌كو ئه‌وه‌ وێنا ده‌كرێت كه‌ ئسڕائیل (غه‌زه‌) له‌گه‌ڵ زه‌وی ته‌خت ده‌كات، وه‌كو ئه‌وه‌ی ئسڕائیل پێشتر هیچ نه‌كردبێت و فه‌ڵه‌ستینیه‌كانیش هیچ كارتێكی دیكه‌یان نه‌بێت. بێگومان ئه‌وه‌ی روویدا شكاندنی ئه‌و ترسه‌ ئه‌هریمه‌نیه‌ بوو كه‌ ئسڕائیلیه‌كان به‌ پاڵپشتی ته‌كنه‌لۆژیای سه‌ربازی دروستیان كردووه‌، بۆیه‌ ئسڕائیلیه‌كان ئه‌مجاره‌ زۆر توندتر به‌رپه‌رچی حه‌ماس و فه‌ڵه‌ستینیه‌كان ده‌ده‌نه‌وه‌. له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا پێموانیه‌ فه‌ڵه‌ستینیه‌كان حسابیان بۆ هه‌ڵمه‌تی به‌رپه‌رچدانه‌وه‌ی سوپای ئسڕائیل نه‌كردبێت. له‌م سۆنگه‌یه‌وه‌ ئه‌گه‌رێكی زۆره‌ له‌ چه‌ند رۆژی داهاتوو، له‌گه‌ڵ به‌رده‌وامبوونی هه‌ڵمه‌تی ئسڕائیل له‌ غه‌زه‌، فه‌ڵه‌ستینیه‌كان په‌نا ببه‌نه‌ به‌ر كردنه‌وه‌ی به‌ره‌ی جه‌نگی دیكه‌ له‌ هه‌ریه‌ك له‌ (شه‌ریعه‌ی رۆژئاوا، باشووری لوبنان و به‌رزایه‌كانی جۆلان)، كه‌ ئه‌مه‌شیان زۆر مه‌ترسیدار و پڕ زیان ده‌بێت بۆ ئسڕائیل و ته‌واوی ناوچه‌كه‌. له‌ به‌رامبه‌ریشدا كه‌متر زیان به‌ فڵه‌ستینیه‌كان ده‌گه‌ینێت، چونكه‌ هیچیان نه‌ماوه‌ تا لێی بترسێن و له‌ده‌ستی بده‌ن. كورد و حه‌ماسگومان له‌وه‌ دانیه‌ كه‌ كورد و حه‌ماس، له‌ رووی كۆمه‌ڵایه‌تی و دونیابینیه‌وه‌ نه‌وه‌كو ته‌نیا لێك دوورن به‌ڵكو پێچه‌وانه‌ی یه‌كتریشن، به‌ڵام له‌ رووی چاره‌نووسه‌وه‌ هه‌ردووكیان رووبه‌ڕووی یه‌ك چاره‌نووس ده‌بنه‌وه‌. حه‌ماس له‌ كاتێكدا په‌نا بۆ ئۆپاراسیۆنی (تۆفانی ئه‌قسا) كه‌ هه‌موو ده‌رگاكانی لێداخراون. ئه‌مڕۆ كوردیش به‌تایبه‌تی له‌ باكووری كوردستان له‌سه‌ر ده‌ستی توركیا تووشی هه‌مان ئه‌و چاره‌نووسه‌ بۆته‌وه‌ كه‌ فه‌ڵه‌ستینیه‌كان له‌سه‌ر ده‌ستی ئسڕائیل تووشی هاتوون. بۆیه‌ ئه‌گه‌ر بزوتنه‌وه‌ی كورد له‌ باكووری كوردستان، هێشتا مكوڕه‌ له‌سه‌ر یه‌كلاییكردنه‌وه‌ی دۆزه‌كه‌ له‌ رێگای توندوتیژی و چه‌كداری، ده‌بێت هه‌ڵمه‌ته‌كه‌ی حه‌ماس وه‌كو ئیلهام وه‌ربگرێت. ده‌بێت جدیه‌ت و ئافرێنه‌ری حه‌ماس بۆ خۆی بكاته‌ سه‌رچاوه‌ و هه‌ڵمه‌تی ته‌كتیكی نوێ بگرێته‌به‌ر، بێگومان جوگرافیا كوردیش كه‌ چه‌ندین جار له‌ جوگرافیای به‌رده‌ستی حه‌ماس به‌رفراوانتره‌ رێگا خۆشكه‌ره‌ بۆ ئه‌م هه‌ڵمه‌ته‌، له‌ هه‌مان كاتدا تواناكانی بزوتنه‌وه‌ی كورد له‌ تواناكانی حه‌ماس كه‌متر نین. به‌ڵام به‌ر له‌وه‌ی ئه‌و كاره‌‌ بكات ده‌بێت بزوتنه‌وه‌ی كورد له‌ رووی هزری و ستراتیژی خۆی یه‌كلایی بكاته‌وه و قۆناخی راڕایی تێبپه‌ڕێنێت و‌ واز له‌ تیۆریه‌ ئاڵۆز و نازه‌ڵاڵه‌كه‌ی (برایه‌تی گه‌لان) بێنێت. ئه‌گه‌ر ئه‌مه‌ش ناكات یان پێی ناكرێت با خۆی كه‌نارگیر بكات و نه‌بێته‌ زه‌مینه‌خۆشكه‌ر بۆ خاپووركردنی رۆژئاوای كوردستان و له‌بارچوونی ده‌ستكه‌وته‌كان له‌م پارچه‌یه‌دا.

بابەتەکانی هێمن خۆشناو

ده‌ستپێشخه‌ریه‌كه‌ی (ده‌وڵه‌ت باخچه‌لی) چ ماتماتیكێكی له‌ پشته‌؟

قۆناخی سێیه‌مینی ده‌ستبه‌سه‌رداگرتنی شاره‌وانیه‌ كوردیه‌كان چۆن تێكده‌شكێندرێت؟

له‌ جه‌نگی كۆریدۆره‌كاندا كورد چی ده‌كات!

حه‌ماس وه‌كو نموونه‌!