هەرێمی کوردستان لەبەردەم پڕۆسەی هەڵبژاردنێکی پەرلەمانی سەختدایە. نەخشەی دابەشبوونی هێزەکان، نادڵنیایی و بێ متمانەیی دەنگدەر، غیابی گوتارێکی سیاسی روون؛ تادێت وێنەکە لێڵتر دەکەن! لەم کورتە سەرنجەدا، بەمەبستمە قسە لەسەر گوتاری سیاسی ئەو هێزانە بکەم کە وەک ئۆپۆزسیۆن خۆیان ئامادە دەکەن. خوردبوونەوە و پارچەپارچەیی ناو هێزەکان، ناونیشانی ئەم قۆناغەی ژیانی سیاسی و حزبایەتیە لە هەرێمی کوردستان. بانگەشەکارانی ئۆپۆزسیۆن، لە سێ مۆدێلی سیاسیدا خۆیان نمایش دەکەن، نەک گوتار! مۆدێلی یەکەم؛ خاوەن رێبازێکی پۆپۆلیستی مناڵانەیە، پشتی بەستووە بە قسەی سۆزداریی و زمانی شەڕانگێزیی بۆ بردنەوەی دەنگی خەڵکی بێ هیوا! خاوەن دیدگا و بەرنامەیەکی قوڵ و درێژخایەن نیە بۆ سیاسەت و حوکمڕانی. مۆدێلی دووەم؛ پاسیڤ و بە بۆڵەبۆڵە. بووەتە رێبازێکی رەخنەگرانەی پاسیڤ. کێشەی ئەو مۆدێلە ئەوەیە، سیحری رەخنەی بەتاڵ کردۆتەوە. ناشرینییەکانی حوکمڕانی کردووە بە رۆتین لەلای خەڵک. ئەم مۆدێلە نائومێدی زیاتر دەبەخشێتەوە، شکست دەهێنێ لە پێشکەشکردنی بەدیلێکی بەهێزی حوکمڕانی یان ئیلهامبەخشی گۆڕانکاریی! مۆدێلی سێهەم؛ بەشێک بووە لە فەرمانڕەوایی، لە سیستەمی (حیزبۆکرات) ی هەرێمی کوردستاندا، لە چەقی دەسەڵاتەوە گەیشتۆتە پەراوێز، پاشان ئۆپۆزسیۆن. ئەم مۆدێلە لەڕووی سیمبولیتیکییەوە، هێشتا نمایشی قودرەت و دەسەڵات دەکات، کار بە گوتارێکی توندی رەتکردنەوە و (هەڕەشەئامێز) دەکات. مۆدێلی نمایشی دەسەڵات و قودرەتە، بۆ بەرگریکردن لە خەڵک، وەک ئۆپۆزسیۆن. کێشەی ئەم مۆدێلە؛ نەبوونی گوتاری سیاسی روون، غیابی دیدگا و لەهەمووشی گرنگتر، بێمتمانەیی خەڵکە لەبەرامبەریدا! تەحەددای ئەم مۆدێلە، خۆتەکاندنە لە تەپوتۆزی ئەو دەسەڵاتەی کە پێشتر لەدەستیدا بووە و لەدەستی داوە! ئەنجام؛ هەرسێ مۆدێلەکە، ئاماژەن بۆ دۆخێکی سەخت و بان-واقعی، لە هەرێمی کوردستاندا. دابڕانێک و بۆشاییەکی گەورە لەنێوان خەڵک و پڕۆسە سیاسییەکە هەیە، خوردبوونەوەیەکی توند لەنێوان پێکهاتە و قەوارە سیاسییەکاندا هەیە. هەر گروپێک لەو سێ مۆدێلەی سەرەوە، تەنها خزمەت بە بازنەیەکی دیاریکراو دەکەن! هیچیان نەیانتوانیوە بگەن بە ئاستی تێگەیشتن و باسکردن لە پێداویستییە هەمەچەشن و پەرەسەندووەکانی دەنگدەر. لە نەبوونی دیدگایەکی یەکگرتوو، یان لێکتێگەیشتن؛ کەسیان ناتوانن سەرکردایەتی گۆڕانکاریی بکەن! خوردبوونەوەی سیاسی نێوان هێزەکان، مەترسی چەقبەستوویی سیاسی لە هەرێمدا زیاتر دەکات. پەنابردن بۆ زمانی (شەڕانگێزیی، رەخنەگرتنێکی بەردەوام و بێ ئامانج، گوتاری سۆزداریی و بزواندنی خەڵک)، هەرێمی کوردستان ناکەن بە خاوەنی ئۆپۆزسیۆنێکی بەهێز، وریا و لەسەر پێ وەستاو! سیاسەت بە تەنها ناتوانێ پشت بە مۆدێلێکی نمایشی ببەستێ، دەبێ بگۆڕدرێ بۆ گوتار، گوتاریش بۆ بەرنامە و دیدگا. دیمەنی ئێستای هەرێمی کوردستان؛ بە مانشێتێکی گەورە: نائومێدی و سەرلێشێوانە!

رابەر تەڵعەت

شەڕی دەنگەکان: سێ مۆدێلی ئۆپۆزسیۆن لە کێبڕکێی هەڵبژاردندا. 

پەیوەندی ئاڵۆزی هەرێمی کوردستان لەگەڵ حکومەتی ناوەندی عێراق، دراوسێکانی ئێران و تورکیا؛ گەورەترین سەختی و ئاڵەنگارییە لەبەردەم قەوارە و حوکمڕانییەکەیدا. خواستەکانی هەرێمی کوردستان بۆ ئۆتۆنۆمی زیاتر یان سەربەخۆیی، کاریگەریی راستەوخۆیان هەیە لەسەر ئەو پەیوەندییانە و رۆڵی هەرێم لە داینامیکی ئیقلیمیدا. حکومەتی عێراق، لەدوای ریفراندۆمەوە، پەیوەندییەکانی لەگەڵ هەرێم زیاتر دوژمنکارانە دەردەکەون، کۆنتڕۆڵکردنەوەی کەرکوک و ناوچە کێشەلەسەرەکان، داهاتە نەوتییەکان و هەڕەشەی دەستبەسەراگرتنی خاڵە سنورییەکان و تەرخانکردنی بودجە، پشتبەستوو بە بڕیارەکانی دادگای باڵای فیدڕاڵی، گرفتی زۆریان بۆ حوکمڕانی هەرێم لەناوخۆدا و لەگەڵ بەغدا و هەروەها بۆ ئابووری و داینامیکی سیاسی و کۆمەڵایەتیە ناوخۆییەکەی دروست کردووە. ئێران و تورکیا؛ لە سی ساڵی رابردوودا، هەمیشە بەچاوی گومان و نیگەرانییەوە دەڕواننە هەنگاوەکانی کوردی باشور، دەسکەوتەکانی هەرێمی کوردستانی عێراق بە هەڕەشە بۆ سەر یەکپارچەیی خاکی خۆیان دەزانن، بەهۆی بوونی کوردستان لەچوارچێوەی وڵاتەکانی ئەوانیشدا (رۆژهەڵات و باکور). دەستێوەردانی سیاسی و دەستدرێژی سەربازی، ئەم دوو وڵاتە بەرامبەر بە هەرێم ستراتیژێکی نەگۆڕە لەلایان.بۆ کەمکردنەوەی ئەو مەترسیانە، هەرێمی کوردستان پێویستی بە پەیڕەوکردنی ستراتیژێکی فرەلایەنە هەیە. لە ڕووی دیپلۆماسییەوە پێویستە پەیوەندییەکانی لەگەڵ بەغدا و هاوپەیمانە نێودەوڵەتییەکان پتەوتر بکات، خواستە نەتەوەییەکانی و گەشەکردنی حوکمڕانی و ئۆتۆنۆمییەکەی دەبێ هاوسەنگ بێت لەگەڵ واقیعی سیاسی و ژیۆپۆلەتیکی ناوچەکە. لە ڕووی سەربازی و ئەمنییەوە پێویستە هەرێمی کوردستان بەردەوام بێت لە بەهێزکردنی هێزی پێشمەرگە و لە هەمان کاتدا پێویستە یارمەتی و هاوئاهەنگییان لەگەڵ سوپا و سیستەمی بەرگریی عێراق باشتر بکەن. سیاسەت و گوتاری واقیعی لە ئێستای ناوچەکە و بۆ هەرێمی کوردستان، تا بتوانێ بەرگەی هەڕەشەکان بگرێ؛ دەبێتە هۆی پتەوکردنی تواناکانی بەرگری و راگرتنی باڵانسێک لە پەیوەندییەکانی لەگەڵ بەغدا و کەمکردنەوەی ئەگەری ململانێی ناوخۆیی. لەڕووی ئابوورییەوە، هەمەچەشنکردنی ئابوورییەکەی لە دەرەوەی نەوت و پەروەردەکردنی مۆدێلێکی ئابووریی بەردەوامتر دەتوانێت وابەستەیی هەرێم بە دەرەوە کەم بکاتەوە. هەرێمی کوردستان بە هاوسەنگ راگرتنی ئامانجە نەتەوەییەکان و دیپلۆماسیی ناوچەیی پراگماتیک و بەهێزکردنی ناوخۆیی، باشتر دەتوانێت رووبەرووی ئەو واقیعە سەختە ژیۆپۆلەتیکەی ئێستای ببێتەوە و پایەکانی مانەوەی خۆی لەم دۆخە ئاڵۆزە ئیقلیمی و جیهانییەدا بەهێزتر بکات.

بابەتەکانی رابەر تەڵعەت

شەڕی دەنگەکان: سێ مۆدێلی ئۆپۆزسیۆن لە کێبڕکێی هەڵبژاردندا.

هەرێمی کوردستان؛ لە چ جوگرافیایەکدا، دەبێ چۆن رەفتار بکا؟