هەموو زمانێک شیرینی خۆی هەیە، لەبەر ئەوەی لە ناو زماندا مێژوو و فەرهەنگ و ڕوانگەی نەتەوەیەک خۆی ئاوێتەی دەربڕێن و وشەکان کردووە. بەڵام زمانی کوردی شیرینیەکەی لەوەدایە کە گران دەبێت هاوشێوەی ئەم زمانە لە دێرینیدا لە جیهاندا هەبێت. چەندین وشە و دەربڕینی، دوای پێنج هەزار ساڵ نەگۆڕاون یان بە ئاستەم گۆڕاون. دەربڕینەکانیش ئەو دێرینیە دەخەنە ڕوو. بۆ نموونە کاتێک کە دەڵێین چاوەڕێم، واتە بۆ دەربڕینی حاڵەتەکە، ئێمە چاوێک و ڕێگایەکمان وێنە کردووە بۆ ئەوەی ئەو دەربڕینە دروست بکەین. یان کاتێک کە دەڵێین "دەم و چاو" دەمانەوێت دەربڕینی (face وجه) ی ئنگلیزی و عەرەبی دروست بکەین. بۆ (سمێڵ بابڕ) دەمانەوێت بڵێین سمێڵی قیت و تیژە و با دەبڕێت. ئێـمە زۆر جار بە زمانەکەمان وێنەی شتەکان دەکێشین. ئەم زمانە شیرینە وەک مۆزەخانەی زمانە دێرینە مردووەکان ماوەتەوە و نەک تەنها زمانی دایکمانە بەڵکو دایکی چەندین زمانە. ڕێکەوت نیە کە لە ساڵی ٢٠١٣ دا پەرتووکی کورد کێیە گووتی زمانی هیندۆئەوروپی لە کوردستانەوە بە جیهاندا بڵاوبووەتەوە و لە ساڵی ٢٠٢٣ دا دەزگای ماکس پلەنکی جیهانی ئەڵمانی هەمان بۆچوونی دووبارە کردەوە. واتە زمانی کوردی زمانی دایکییمانە و زمانی دایکە بۆ زمانە هیندۆئەوروپیەکان. ئەمە وا دەکات کە پاراستن و هێشتنەوەی ئەم زمانە ببێت بە ئەرکێکی مرۆڤایەتی و لە هەمان کاتدا بەرپرسیارێتی ئێمەی کورد زیاتر دەکات. بە دڵنیایی ڕۆژێک دێت کە مرۆڤایەتی هەست بە گرنگیی ئەم زمانە بکات و ئەو ڕۆڵەی بۆ بگێڕێتەوە کە لە خزمەتی مرۆڤایەتیدا هەیبووە. لەبەر ئەوە ئەرکی هەموومانە ئەم زمانە دێرینە بپارێزین و بەردەوامی پێ بدەین. نەک تەنها لەبەر ئەوەی کە کوردین، بەڵکو دەبێت وەک هەوڵی پاراستنی کەلەپورێکی دێرینی مرۆڤایەتیش ئەوە بکەین. بۆ ئەوەی کە ئەم زمانە ڕێچکەیەکی دروستی گەشەندنی خۆی بگرێت، دەبێت لە خوێندنگە سەرەتاییەکانەوە دەستپێبکەین. بەداخەوە ئەم سیستمی خوێندنەی ئەمڕۆی زمانی کوردی، هێندە لە خوێندنی ماتماتیک دەچێت لە هی زمان ناچێت. منداڵەکانمان سەرقاڵی بکەر و کردار و ئاوەڵناو و ڕۆژی لەدایکبوونی نالی کراون، بەڵام دەرفەتیان پێ نادەین کە لە خوێندنگەدا قسەی دڵی خۆیان بە کوردی بکەن. زمان پێش ئەوەی کە ڕێزمان بێت، دەبێت ئامرازی دەربڕین بێت. بۆ ئەوەی کە زمانی دایک بە زیندوویی بمێنێتەوە، دەبێت بۆ دەربڕین بە هەموو شێوەکانی بە زیندوویی بەکاربهێنرێت. بۆ ئەوەی کە ئەم زمانە ببێتە زمانێکی کارا، دەبێت منداڵەکانمان چیتر تەنها نەڵێن "دارا دوو داری دی". دەبێت ئەوان خۆیان بڵێن چەند داریان بینیوە و دارەکان بە کوردی و بەپێی ڕوانگەی خۆیان وەسف بکەن. هەتاوەکو منداڵەکانمان نەبنە خاوەنی وەسفی دار و ژینگەکەی خۆیان و هەر دارا دارەکەیان بۆ ببینێت، ئەوان ناتوانن بە ڕوونی ببنە خاوەنی دروستی زمانی خۆیان.زمان دەبێت هەمیشە ئامرازێکی زیندووی دەربڕین بێت لە هەموو بوارەکاندا. نەک لە چوارچێوەی ڕێزمانێکی وشکدا بچووک بکرێتەوە. جگە لەوانەش هەرچەندە هەندێک دایک و باوک ئەمڕۆ شانازی دەکەن کە منداڵەکەیان کوردیەکەی باش نیە، بەڵام بەپێی توێژینەوە زانستیەکان، ئەوان دەبنە ڕێگر لەبەردەم توانای منداڵەکەیاندا. زانینی زمانی دایک، ئەو منداڵە بە توانا تر دەکات و نەزانینی کوردی لە تواناکانی خوێندنیان بە گشتی کەم دەکاتەوە نەک زیادی بکات. زۆربەی توێژەران کۆکن لەسەر ئەوەی کە زمانی دایک ئەم سوودە سەرەکیانەی هەیە:بناغەی ناسنامە: زمانی دایک بە توندی گرێدراوی کولتور و ناسنامەی کەسیە. ئەو زمانە فۆرم بە ڕوانگەی بینینمان دەدات بۆ جیهان و دەمانبەستێتەوە بە کەلەپوری خۆمانەوە.گەشەسەندنی هزری: فێربوونی زمانی دایک و بیکردنەوە پێی، توانای هزری بەهێز دەکات. توێژینەوەکان دەڵێن ئەو منداڵانەی کە توانایەکی باشیان هەیە لە زمانی دایکدا، لە خوێدندنیشدا باشتر دەبن.پەیوەستبوونی دەروونی: زمانی دایک زۆرجار زمانی خێزان و ئەزموونە سەرەتایی و یادەوەریە گرنگەکانی مرۆڤە. ئەو زمانە چەندین دەربڕێنی تێدایە کە گران دەبێت بە تەواوی وەربگێردرێتە سەر زمانێکی تر. ئەمەش دەیکاتە ئامرازێکی گرنگی ئەو پەیوەندیە ڕۆحیە گەرموگوڕە. لە کوێ من لەگەڵ نەنکم، دایەنەعا، بە کوردی قسەم بکردایە و لە کوێ بە ئنگیلزی. لەگەڵ گۆڕانی زمانەکانەکەدا، منیش و دایەنەعای شیرین نامۆ دەبووین لە خۆمان و لەیەک. ئاسان فێربوونی زمانی تر: توێژینەوەکان دەڵێن توانای باش لە زمانی دایکدا، دەبێتە هۆی ئاسانکاری لە فێربوونی زمانی تردا. لەبەر ئەوەی کە زمانی دایک چوارچێوەیەکی زمانەوانی دابین دەکات کە دەتوانین لەسەری بنیات بنێین. پاراستنی کلتور: زمان لەگەڵ خۆیدا نەریت، چیرۆک، زانین دەهێڵێتەوە و دەیگوێزێتەوە لە نێوان نەوەکاندا. ئاخاوتن بە زمانی دایک هاوکاری پاراستنی کلور دەکات و لە فەوتان دەیپارێزێت. لەبەر هەموو ئەوانە، با ڕۆژی زمانی دایک نەکەینە ڕۆژی بڕینی قردێلە و قسەی زلی ئەو بەرپرسانەی کە لە زمان و فەرهەنگ ناگەن. با بیکەینە دەرفەتی قووڵبوونەوە و تێگەیشتن لە کۆنترین زمانی سەر زەوی، زمانی کوردی. لە هەمووی گرنگتر، بە کوردی بدوێین و بیربکەینەوە. زمانی کوردی زمانێکی شیرینە!

سۆران حەمە ڕەش

زمانی کوردی زمانێکی دایکیی شیرینە!

ئاشکرایە تورک ڕۆژ بەڕۆژ بەرەو باشور دێت و خاکی باشور داگیردەکات. بەڵام لەملاولا هەندێک دەیانەوێت بەهانە بۆ هاتنیان بهێننەوە.&nbsp;من نامەوێت ئەم بابەتە ورد بکەمەوە لەبەر ئەوەی کە بابەتەکە ڕوونە. بەڵام پەنا بۆ مێژوو دەبەم&nbsp;لەبەر هۆکاری ئەوەی کە ئامانجی سەرەکی نووسینی مێژوو، وانە وەرگرتنە.لە هەزار ساڵی ڕابردوودا خێڵە تورکیەکان ئەم دەوڵەتە کوردیانەی خوارەوەیان لەناوبردووە:" ئیمپراتۆریەتی ئەیوبی, دەوڵەتی ڕەوادی, دەوڵەتی شەدادی, دەوڵەتی حەسنەوی, دەوڵەتی هەیاری (عەنازی/عەیاری), دەوڵەتی مەروانی/دۆستەکی, دەوڵەتی هەزەبانی, میرنشینی بەدرخان, میرنشینی بابان, میرنشینی سۆران, کوردستانی سور"لە ڕاستیدا دەیان میرنشینی تری کوردی لەلایەن تورکەوە ڕوخێنراون. زۆر کەس بە هەڵە لە کورد تێگەیشتوون لە سەردەمی ئیسلامدا. عەرەب هەرگیز نەیتوانیوە کورد لاواز بکات، ئەوە لە چاکی خۆیان نەبووە، بەڵکو توانای ئەوەیان نەبووە. سەرەتای لاوازکردنی کورد لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا، لەگەڵ هاتنی خێڵە تورکیەکاندا ڕوویداوە. لە سەدەی دەیەمی زاینیەوە و لەگەڵ هاتنی خێڵە تورکیە دڕندەکاندا، دەسەڵاتی کوردی یان ڕووخێنراوە یان زۆر لاواز کراوە و هەتاوەکو ئەمڕۆش ئەوە بەردەوامە. ئەوەی تورک کردوویەتی بەرامبەر بە کورد، فارس و عەرەب ئەو توانایەیان لە وێرانکردن و لاوازکردنی کورد دا نەبووە.تورک نەتەوەیەکی نامۆیە بەم ناوچەیە و بەهۆی ئەو پێشینە مێژووەییە جەنگیەوە، زیاتر ئەهلی کوشتارە وەک لە شارستانیەت. بەڵام&nbsp;لە هەوڵی مانەوە و داگیرکاریدا، توانایەکی تایبەتیان هەیە و هەرگیز ماندوو نابن. ئەوان ئاگادار بوون کە سەردەمانێک باشور بوو بوو بە بنکە بۆ بەشەکانی تری کوردستان. ئەوەش وایکردبوو، خەریک بوو تورک لە خاکی خۆیدا بەرگری دەکرد، بەڵام لەم چەند ساڵەدا یاریەکەیان بە تەواوی گۆڕیوە. جەنگ و بەربەرەکانیەکەیان لە ناو خاکی خۆیان لەم دەساڵەدا کپ کرد و شەڕەکەیان هێناوەتە ئێرە و لە هەوڵی لاوازکردن و دواتر لەناوبردنی بنکە کوردیەکاندان. جگە لەوە لە ڕووی هزریەوە کاریان کردووە و ئامانج و بیر و بڕوای کوردی باشوریان لەڕێگای میدیا و خوێندگە تورکیەکان و چەندین ڕێگەی ترەوە گۆڕیوە. بەشێوەیەک کە بۆ خەڵکی باشور، بابەتی تەنورەی مۆدێلێک یان جنێوی ناشرینی تیتۆکەوانێک ببێتە بابەتی گەرم وەک لە داگیرکاریەکانی تورک. ئەوەی ئەمڕۆ تورک دەیکات، بیست ساڵ لەمەوبەر بیکردایە، شەقامی باشور دەجوڵا، بەڵام ئەمڕۆ شەقامەکە لە چەندین ڕێگەی جیاوازەوە لە تورکیاوە کۆنتڕۆڵ کراوە. گەر کۆنتڕۆڵ نەکرایە، ئایا نەتەوە هەیە لە جیهاندا سەربازی دوژمنەکەی خاکەکەی داگیر بکات و ئێواران زوو بڕواتە ماڵەوە، بەرامبەر ئەڵقەی نەتەوە داگیرکەرەکەی دابنیشێت کە ژەهراوی کراون بە پتەورکردنی داگیرکەری. ئایا دەکرێت دوژمنەکەت خاکەکەت داگیر بکات، بەڵام پارە بدەیت منداڵەکەت بخەیتە خوێندنگە تورکیەکانەوە بۆ ئەوەی کە منداڵەکەت هەر لەو تەمەنەوە بە مەزنی درۆینەی تورک و داماوی درۆینەی کورد گۆش بکرێت.تورک لە نەوەدەکاندا تەنها چەند بنکەیەکی بچووکی هەبوو لە باشور، ئەمڕۆ بنکەکانیان ڕۆژبەڕۆژ فراوان دەکەن و لە هەمان کاتدا بەرژەوەندی ژمارەیەک خەڵکی کاریگەریان لە باشور، بە خۆیانەوە گرێداوە. بەو جۆرە هەموو ئاگادارن کە تورکیا خاکەکە داگیر دەکات، بەڵام هەموو بێدەنگیان هەڵبژاردووە. ئەوەی کە مایەی شەرمەزاریە، یەک ئەندام پەرلەمان بەرامبەر ئەم داگیرکاریە ورتەیان لێوە نایەت.جا بە کورتی، گەر بە تەمابین جیهان داکۆکیمان لێبکەن ئەوە خەیاڵپڵاوێکی گەورەیە و ئەوەی کە دەبێت ئەوە بکات هەر کورد خۆیەتی. ئەوەی کە کۆبانی ڕزگار کرد هاوکاری جیهان نەبوو، بەڵکو پێش هاوکاری جیهان، ئەو هیوا گەورەیەی خەڵکی داکۆکیکەری کۆبانی بوو کە وای لە جیهان کرد داکۆکی لە کۆبانی بکات. تورکیا دەتوانرێت لەلایەن خەڵکی باشورەوە دەربکرێن، بەڵام دەبێت پێش ئەوە لەو کۆتە هزریە ڕزگارمان ببێت کە ڕێگرە لەوەی کە دەرک بە داگیرکاری و تەعەداکردنی تورک بکەین.جا ئەگەر وەڵامی ئەو پرسیارە بدەمەوە کە تورک چی لە باشور دەوێت. ئەوان لە باشور و لە ڕۆژئاوای کوردستان خەریکی داگیرکاری و لەناوبردنی بنکەی بوونی کوردن. جا پێش ئەوەی کە بەهێز لەگەڵیاندا بجەنگین، دەبێت لە ڕووی هزریەوە خۆمان بگۆڕین، دەبێت هەموو شتێکی تورکی ڕەتبکەینەوە، لەفەرهەنگ و لە خۆراک و لە کاریگەریان، ئەوانە هەموویان&nbsp;گەورەترین کاریگەریان هەیە لەسەر پتەوکردنی داگیراکاری و قبوڵکردنی ئەو تەعەدایە. دەبێت گەورە و بچووک تێبگەن کە ژیان لە ژێر سایەی تورکدا، کۆیلەییە. گەر لەم داگیرکەریە بە ئاگا نەیەینەوە، ئەوە داهاتوومان زۆر تاریکە.تێبینی: هەندێک بەڕێز دەڵێن چی بکەین وەک سەرەتا؟ بە بۆچوونی من سادەترین کردار کەبکرێت، دانانی وێنە یان بە هەر شتێکە دژی داگیرکاری تورک. دەبێت ئەم داگیرکاریە بکرێتە زەنگی مەترسی نەک ڕووداوی ئاسایی.با هەر هیچ نەبێت، هەر هێندەی مردنی ڕەئیسی و شەڕی غەزە لە ناوماندا بایەخی پێ بدرێت. با هەوڵی ڕێکخستنی خۆپیشاندان بدرێت، ئەم بێدەنگیە شەرمەزاریە بۆ هەموومان!&nbsp;

بابەتەکانی سۆران حەمەڕەش

زمانی کوردی زمانێکی دایکیی شیرینە!

تورکیا جی لە باشوور دەوێت؟