لێپرسراوی دەزگای ئایدیا بۆ فكر و لێكۆڵینەوە-1-سەرلەنوێ پرسی پڕۆسەی ئاشتی نێوان توركیا و پەكەكە لەلایەن ئاردۆگان و دەوڵەت باخچەلی وەكو بابەتێكی جێی بایەخ، زۆر بڵاوبوەوە، بۆتە هەواڵێكی گرنگ.لە دروستبوونی پەكەكە لە (27/11/1978) و سازدانی یەكەمین كۆنگرەى لە (15-25/9/1980) گرێدا.یەكەم چالاكی سەربازیشی لە (15/8/1984) لەژێر ناوی (HRK- هێزەكانی ڕزگاری كوردستان) بۆسەر قەرەقولەكانی توركیا ئەنجامدا.بەمشێوەیە (46) ساڵە شەڕێكی خوێناوی لە نێوان كورد و توركیا بەڕێوەدەچێت كە زیاتر لە (60.000) كەس بوونەتە قوربانی.- ئاتاتورك وتبووی: "كوردەكان تووركی شاخاوین".- دكتۆرێك لە ئەستنبوڵ پێی وتم؛ من و هاوسەرەكەم لە ژووری نووستنەكەی خۆمان نەماندەوێرا بە زمانی كوردی قسە بكەین.- زیندانیانی سیاسی كورد، ناچار دەكران پیسایی خۆیان بخۆن.- كوردەكانیان دەكردە ناو ئەشكەوتێك، دواتر دەمی ئەشكەوتەكەیان ئاگر دەدا و كوردەكان دەبوونە قەرەبرووت.- تووركەكان لە ئەستنبووڵ، لەگەڵ تاكسیە كوردەكان سوار نەدەبوون، دەیانووت گڵاونسەردەمی تازەش، ئاردۆگان وتی:- من ئەو كوردەم خۆشدەوێت كە لە گۆڕستانە و مردوە؟- دژی دەوڵەتی كوردیم، گەر لەسەر مانگیش دروست بێت.- ئەحمەد كایا، یەڵماز گۆنای، عیسمەت شەریف وانلى–یان شاربەدەركرد لەسەر بە كوردی قسەكردن.پرسیارێكی سادە؟لەگەڵ ئەم سیاسەتە، ئەم دەوڵەتە، ئەم گەلە، ئەم بۆچونانە، لەگەڵ ئەم سوكایەتیپێكردنە، دەبوو كورد چی بكات، دەبێ چی بكات؟ جگە لەوەش هەمیشە و هەمووكات دەستی بۆ ئاشتی درێژ كردوە.-2-لە كۆتایی ساڵی (1991) توركت ئۆزال، سەرۆكی توركیا، نامە و فلاش بەمەبەستی دانوستان دەنێرێت بۆ پەكەكە و مام جەلال ڕێگا دەدات بە تەلەفزیۆنی كوردی و زمانی ڕەسمی دایك.لە (20/3/1993) پەكەكە ئاگربەستی ڕاگەیاند، بەڵام لە (17/4/1993) ئۆزال لە ڕووداوێكی گوماناویدا كوژرا، لە (24/5/1993)، شەمدین ساكیك، ئەندامی كۆنسەی سەرۆكایەتی پەكەكە- (ARK)، (33) سەربازی بێ چەك، كە بە مۆڵەت دەگەڕانەوە بۆ ماڵەوە، (5) هاوڵاتی سڤيلی لەناو پاسێكدا كوشت.لە مانگی مایسی (1993)، سلێمان دیمرێل دەبێتە سەرۆككۆمار و پڕۆسەی ئاشتی بەتەواوی كۆتایی پێدێت.-3لەژێر فشاری توركیا و ئەمریكا، سوریا لە ئۆكتۆبەری (1998) ئۆجەلانی لە وڵاتەكەی دەركرد و لە (15/2/1999) ئۆجەلان لە كینیا دەستگیركرا و بۆڵندا ئەجەوید كۆتایهاتنی پەكەكە و تیرۆری ڕاگەياند، توركیای پێ وابوو پەكەكە كۆتایهاتوە.-4-لەگەڵ سەرهەڵدانی ڕووداوەكانی بەهاری عەرەبی لە ساڵی (2011)، پەكەكە، هێزەكانی خۆی ناردە ڕۆژئاوای كوردستان و سێ كانتۆی (جەزیرە، عەفرین، كۆبانێ)ى ڕاگەیاند.بەم بارودۆخە تازەیە، توركیا زۆرتر توڕە بوو، زانی كە پەكەكەی لەناو نەبردوە، لەوكاتەوە تا ئێستا ڕۆژئاواى كوردستان لەژێر هەژموونى ئەمريكادا وەكو ديفاكتۆ خۆى پاراستوە و توركياش جگە لە داگيركارى لە هەرێمى عەفرين، ڕۆژانە بۆردوومانى دەكات، بەڵام پەكەكە وەكو قەنديلى دوەم، سەيرى ڕۆژئاواى كوردستان دەكات، بەیەك نرخ داكۆكی لە شاخەكانی قەندیل و شارەكانی ڕۆژئاوا دەكات.-5- لە (10/8/2010) پەكەكە سەرلەنوێ ئاگربەستی ڕاگەیاند، كە بڕیاربوو تا (12/6/2011) بەردەوام بێت، بەڵام (2/3/2011) كۆتایپێهێنا و پارتی (BDP) لە توركیا (36) كورسی هێنا.-6-لە (2013) گەڕێكی تری دانووستان بە ناوبژیوانی بەریتانییەكان لە ئۆسلۆ دەستیپێكرد، بەڵام ئاكامێكی نەبوو.-7-ڕۆژی (23/6/2019) نێچيرڤان بارزانی سەرۆكی هەرێمی كوردستان، سەردانی توركیای كرد، ئاردۆگان داوایكرد، گەڕێكی تری دانووستانەكان لەگەڵ پەكەكە دەست پێ بكەنەوە.بارزانی پەیامەكە دەنێرێت بۆ قەندیل، جەمیل بایك لە تەمووزی (2019) لە ڕۆژنامەی واشنتۆن پۆست وتارێكی نووسى وەڵامی توركیای دایەوە، كە ئامادەین و دانوستكاری ئێمە ئۆجەلانە لە ئیمراڵی.جەمیل بایك پێشتر، ئەوەشی وت لە (11/9/2014) ئەمریكا داوای دانوستانی كردوە وتومانە بچنە ئيمراڵى، وابڕیار بوو ڕۆژی (17/7/2019) نوێنەرەكەی بارزانی بچێەوە قەندیل لەگەڵ بایك كۆبێتەوە، بەڵام ئەو ڕۆژە لە كافتریای (هۆقەباز) لە هەولێر، كارمەندێكی كونسوڵی توركیا بە دەستێكی نادیار كوژرا.دیسان ئەمجارەش پرۆسەكە تێكچوو.-8-پاش دەساڵ لە پەككەوتنی پڕۆسەی ئاشتی لە ناوەڕاستی (10/2024) لەسەر داوای توركیا، جارێكی تر پڕۆسەكە زیندوكراوەتەوە، تەنانەت باخچەلی وتی؛ با ئۆجەلان بێتە پەرلەمانی توركیا و قسە بكات.لە دواین ڕۆژەكانی مانگی ئەیلوولی ئەمساڵیشدا (2024)، لەسەردانی نێچیرڤان بارزانی بۆ ئەنكەرە، ئاردۆگان ئەو مەسجەی پێ دا، كە جارێكی تر ڕۆڵی خۆی بگێڕێت لە پڕۆسەی ئاشتیدا. بەڵام ڕۆژی (23/10/2024) دوو گەریلای پەكەكە لە ئەنكەرە پەلاماری دامەزراوەی پیشەسازی سەربازی توركیایاندا و چەند كەس كوژران و دواتر پەكەكەش بەرپرسیارێتی خۆی لە كردەوەكە ڕاگەياند.-9-فاكتەرەكانى پشت پڕۆسەى ئاشتى چین:یەكەم: پەلامار و شەڕەكانی (7)ی ئۆكتۆبەری (2023)ی نێوان حەماس و ئیسرائیل لە دواتر كوشتنی چەندین بەرپرسی پلە باڵای حەماس و حیزبوڵڵا و پەلاماردانی باشووری لوبنان لە حوزەیرانی (2024)فراوانبوونی شەڕەكە و پەلاماردانی شەوی (26/10/2024) ئیسرائیل بۆسەر دامەزراوە سەربازییەكانی ئێران لە (تاران، ئیلام و خوزستان) پرسێكە، كە توركیا نیگەرانە لە دەرئەنجامەكانی و ئاڵوگۆڕی خێرا لە خۆرهەڵاتی ناوەڕاست، پێيوايە لەناو ئەو ئاڵوگۆڕانەدا كورد بەگشتى و كوردەكانى باكور و ڕۆژئاوا پێگە و جێگەى زۆرتر پەيدا دەكەن.دوەم: هاوپەیمانی نێوان (دەم پارتی و جەهەپە) لە هەڵبژاردنەكانى شارەوانییەكانی توركیا لە (2023) و سەركەوتنی جەهەپە لە ئەنكەرە و ئەستنبوڵ، ترسی لای ئەكەپە و ئاردۆگان دروستكردوە، كە ڕەنگە جەهەپە و ئۆزگول ئۆزال، پرسەكە بقۆزنەوە لەسەر دەستی ئەوان پرسی ئاشتی جێبەجێ بكرێت.سێیەم: پاش كۆتایهاتنی دەسەڵاتی ئاردۆگان لە ساڵی (2028) دەیەوێت دەستكاری دەستور بكات بۆ مانەوەی بۆ خولێكی تر، ئەمەش بەبێ دەنگی كورد، كارێكی قورسە.چوارەم: ترس و نیگەرانی توركیا، لە هەڵكردنی چرای سەوزی واشتنتۆن و تەل ئەڤیڤ بۆ بەڕەسمی ناسینی ڕۆژئاوای كوردستان وەكو دەوڵەت بە خاتری پارچە پارچەكردنی سوریا يان فیدراڵی توركیاى نیگەرانكردوە.پێنجەم: تێگەیشتنی توركیا لەوەی لە كۆتایهاتنی پەكەكە بە شەڕ ئاكامێكی نییە، زياتر لە چل ساڵە ئەم ڕێگایە بێ ئاكام ماوەتەوە، بە خەرجی ساڵانەی (8 ) ملیار دۆلار.شەشەم: ترس و نیگەرانی توركیا لەوەی لە هەر ئەگەرێكی ئاڵوگۆڕ كە بەسەر ئێراندا دێت لە شێوەی ڕووداوەكانی بەهاری عەرەبی، پەكەكە وەكو ڕۆژئاوا لەڕێگەی پەژاكەوە شوێن و پێگەی زۆرتر داگیر بكات، كە توركيا تواناى پەلاماردانیشی نابێت.حەوتەم: ڕێگەی گەشەپێدان، كە توركیا و عێراق دەیانەوێت كەنداوی فارس لە ڕێگای بەندەرى فاوەوە، توركیا و ئەورووپا ببەستنەوە، بە خەرجی (17) ملیار دۆلار كە سودمەندترین وڵات توركیا دەبێت و ئاڵوگۆڕی بازرگانی نزیكەی (50) ملیار دۆلاری ساڵانەیە.ئەنكەرە دەیەوێت ئەم هەلە لە دەست نەدان، بەڵام كارەكە لەژێر هەڕەشەی پەكەكەش دایە، بەتایبەتی لەناوچەی گارا.هەشتەم: توركیا نایەوێت ئۆجەلان لە تەمەنی (73) ساڵیدا لە زیندان بمرێت وەكو سيمبوڵ دەركەوێت و ڕەنگە ئاردۆگان چاوی لەوەش بێت، مێژووی كۆتایی خۆی بە وەرگرتنی خەڵاتی نۆبڵ كۆتایی پێ بێنێت.-10- پرسی پڕۆسەی ئاشتی نێوان قەندیل و ئیمراڵی- ئەنكەرە بە ئاگاداری بەريتانییەكان بەڕێوە دەچێت.لەگەڵ نەرويژييەكان، كە هەنگاوێكی گرنگە.بەڵام ڕوون نییە، دەست و پەنجەی ئەمریكیەكان لەم پرسەدا چییە و چۆن بیر دەكەنەوە، كە زۆر گرنگە.چونكە ئەمریكی و بەريتانییەكان، نەرویژییەكان سێ كارەكتەرن، كە ڕۆڵی گەورە دەگێڕن و ئەزموونی زۆریشیان هەیە.- ساڵی (1993) كۆتاییان بە ململانێی خوێناوی سپی و ڕەشپێستەكانی ئەفریقای باشوور هێنا.ئاشتی نێوان نیڵسۆن ماندێلا و دیكلێرك جێبەجێی كرا بە پێدانی خەڵاتی نۆبڵ.- ساڵی (1994) مێژووی خوێناوی نێوان ئیسرائیل و فەڵەستینەكان لەنێوان یاسر عرفات شمعون پێرێز و ئیسحاق رابین، وەرگرتنی خەڵاتی نۆبڵ كۆتايی پێهێنا.- ساڵی (2016) ئەو شەڕەی ساڵی (1964) لەنێوان حكومەتی كۆڵۆمبیا و فارك كۆتای پێهێنات لەنێوان تیملۆن خێمنز و خوان مانوێل سانتۆس، وەرگرتنی خەڵاتی نۆبڵ كۆتایپێهات.-11-توركیا دەبێت چی بكات؟- هێرش و پەلاماردانی سەربازی و هێرشی درۆنى بۆسەر قەندیل و باشووری ڕۆژئاوای كوردستان ڕابگرێت.-ئۆجەلان لە ئیمراڵی بگوازێتەوە بۆ ماڵێكی ئەمنی.-دەستوور دەستكاری بكرێت، كە كورد گەلێكی ڕەسەنى توركیایە.- (14000) زیندانی كەجەدە كەلە زیندانەكانی توركیان ئازاد بكرێت.- سەڵاحەدین دەمیرتاش و گولتان کاشناک و گیراوەكان ئازاد بكرێن.- پرسی قیوم لاببات لەسەر شارەوانییەكانی باكووری كوردستان.- لێبوردنێكی گشتی بۆ زیندانیانی سیاسی دەربكات.- لێبوردنی گشتی بۆ ئەو (114)ە ئەندامی پەكەكە دەربكات كە خستوتنە لیستی تیرۆرەوە.-12-پەكەكە چی بكات؟- بە ڕەسمی و بە عەلەنى ڕايبگەیەنێت كە ماوەى شەش مانگ پڕۆسەى خەباتی چەكداری ڕابگرێت.- پابەند بن بە قسە و لێدوانەكانی ئۆجەلان.- وەفدێكی قەندیل و وەفدێكی ئامەد بۆ دانوستان ئامادە بكات.- ئەو كێشە و گرفتانەی لە باشووری كوردستان، بەتایبەتی لە بادینان لەگەڵ پارتی دروستبوە، نیەت باشی نیشانبدات.-13-گرفتەكان چین؟- ئێران نیگەرانە لەو ڕێككەوتنە، ڕەنگە گرفتی بۆ دروستبكات.- باڵى ڕادیكاڵ و چەپى ناو پەكەكە ڕەنگە پابەند نەبێت بەم ڕێككەوتنەوە.- ڕووسیا بەرچاوى ڕوون نییە، ڕەنگە خۆشحاڵ نەبێت.-14-باشترین و عەقڵانەترین كار توركیا بیكات، ئەم پرسی بگەیەنێتە ئاكام و ئاردۆگان و ئۆجەلان هاوشێوەی سەركردەكانی پێش خۆیان ببنە خاوەنی خەڵاتی ئاشتی نۆبڵ.-15-سەرەڕای هەموو ئەو بۆچوونانە بە پلەی یەكەم سەركەوتنی پڕۆسەكە لە ئەستۆی توركیا دایە، ئینسان زۆریش هەست بە دڵنیایی ناكات لە باخچەلی و ئاردۆگان، وا بە گەرمی هاتوونەتە سەر خەت.بەهەرحاڵ، نیەت باشی باشترە لە پەی بردنی خراپە بە كارەكە.بەڵام، دەبێ جەمیل بایك و سەركردەكانی نەبن بە داو و تەڵەی ئەم بانگەشەیەی دەكرێت.بەڵام دەكرێت چاوەڕێ بین، ئاخۆ توركیا عەوداڵی ئاشتییە یان تاكتیك؟

ئەنوەر حسێن (بازگر)

 بانگەوازی مێژوویی ئوجەلان  پڕۆسەی ئاشتی (ئیمڕاڵی - ئەنكەرە)  

دوو سەردانی، دوو وەفدی، باڵای سەربازی توركیا بۆ عێراق و هەرێمی كوردستان. لەمساڵدا (2024) پەیوەندی هەیە بە دۆسیەی:- پارێزگاری كەركوك.- هێڵی شەمەندەفەری (عێراق - توركیا).- بەشە ئاوی عێراق.- ناردنەدەرەوەی نەوتی هەرێمی كوردستان و عێراق لە ڕێگای توركیاوە.بەڵام هەرچوار دۆسییەكە، پەیوندی هەیە بە پارتی كرێكارانی كوردستانەوە. سەردانی (22-23ی ئابی 2023)ی هاكان فیدان وەزیری دەرەوە و سەرۆكی پێشووی دەزگاى (میت) بۆ عێراق و كۆبوونەوە لەگەڵ حكومەت و سەرۆك كۆمار و هەموو حیزبە سیاسییە عەرەبی شیعە، سوننە و توركمانەكان، جگە لەوەى تەنها لە ماوەی یەك مانگی ڕابردوودا (18) گەشتی بۆ وڵاتان كردوە و دیداری خاریجی ئەنجامداوە. سەردانی دووهەمیش ڕۆژانی (5-6/2/2024) بۆ بەغدا و هەولێر لەلایەن یەشار گولەر وەزیری بەرگری و مەتین گوراك سوپاسالاری توركیا لە سەردانەكەیان بۆ هەولێر، بەڵام ئامادە نەبوون شۆڕش ئیسماعیل وەكو وەزیری پێشمەرگە بناسێنن. سەردانی سێهەمیش؛ سەرۆكی دەزگای (میت) بۆ بەغدا و هەولێر (ئیبراهیم كالین). دۆسییەی تازەی توركیا، بە پلەی یەكەم لەسەر پارێزگاری كەركوكە، كە توركیا لە كەركوك بە پێچەوانەی ئێران، زۆرترین دۆست و هەژموونی هەیە. واتا، (كورسی توركمانەكان، سوننەكان و پارتی دیموكرات...) دەتوانێت كاریگەری هەبێت لە دانانی پارێزگار، كە هێشتا لانیكەم لە سەردانەكانیان ڕازی نیین بە پارێزگارێكی كوردی یەكێتی نیشتیمانی كوردستان، هەرچەندە حەشدی شەعبی بە كرداری حاكمی كەركوكن، بەڵام لە ئەنجوومەنى پارێزگا، هەژموونى تورکیا کاریگەرى زۆرى هەیە. واتا، لە حاڵەتی ڕازیبوونی توركیا بۆ پارێزگارێكی یەكێتی نیشتمانی كوردستان پەیوەستەگی هەیە بە ملدانی یەكێتی بۆ مەرج و داواكانی ئەنكەرە، كە هێشتا ڕوون نییە، بەڵام مەسجی (ڕێگایەك بدۆزینەوە بۆ گەشتەكانی فڕۆكەخانەی سلێمانی) كە مانگانە سەدوپێنج گەشتی نێوان (سلێمانی و توركیا) بەڕێوە دەچێت، وەزیری بەرگری وای وت، ڕەنگە ئاماژە بێت بۆ نزیكبوونەوەی ئەنكەرە و سلێمانی، بەڵام چۆن و كەی و بە چ شێوەیەك؟ خاڵی دوەم و سێهەم؛ پەیوەندی بە مامەڵەی ڕاستەوخۆی نێوان بەغدا - ئەنكەرەوە هەیە، چ دۆسییەی هێڵی شەمەندەفەر و چ دۆسییەی ئاو، پڕۆژەی هێڵی ئاسنی كە كەنداو بە توركیاوە دەبەستێتەوە، پاش كۆبوونەوەی (27ی ئازاری 2023) لە بەغدا، جیالەوەی بڕی (17) ملیار دۆلار خەرجییەتی بەدرێژایی (1200)كم، هەرچەندە بۆ عێراق پڕۆژەیەكی ئابووری زۆر گرنگە، بەڵام ئێرانییەكان گومانیان لە پڕۆژەكە هەیە، كە ناوچە سونییەكان بەهێز دەكات لە ڕووی ئابوورییەوە و لەڕووی ئەمنیشەوە جێگەی گومانە بۆیان. كە حكومەتی عێراقی پێویستی بە هەردووكیان هەیە، بۆ وڵاتەكەی و گەشەی ئابوورییەكەی. ئەنكەرە هەردوو فایلەكەی خستوەتە بەردەم عێراق و ئامادەشە جێبەجێیان بكات، بەڵام بەمەرجی ڕێككەوتنی بەغدا، بە دەركردنی پارتی كرێكارانی كوردستان، واتا دەركردنیان لە شەنگال و موسڵ، دژایەتی لە قەندیل. كە عێراقییەكان هێشتا نە بەڵێنی وایان داوە، ڕەنگە سەخت بێت ئەو كارە بكەن لەبەر ئێران. بەڵام خاڵی گرنگ كە پەیوەستەگی هەیە بە (هەولێر و بەغدا) لەگەڵ ئەنكەرە ڕێگاپێدانی عێراقە بە سەرلەنوێ ناردنە دەرەوەی نەوتی هەرێمی كوردستان و كەركوك و شوێنەكانی تر بۆ توركیا، كە بەغدا پێی خۆش بوو نەوت نەڕوات، بۆ شكستی ئابووری هەرێم، توركیاش پێی خۆشە ڕێگە نەدات بەهۆی ملنەدانی عێراق بە دژایەتی پارتی كرێكاران. بەڵام ئێستا ئەنكەرە لەم سەردانەیدا لانی كەم داوا دەكات، لەڕێگای فرۆكەخانەكانی كەركوك و بەغدا ڕێگری لە هاتووچۆیان بكرێت و بەغدا لەناو پەیوەندی (تاران-قەندیل) بێلایەن بێت و بێتەدەر لە پردی پەیوەندی (تاران، بەغدا و ڕۆژئاوا). بۆ داهاتووش عێراق هەنگاوی كرداری بنێت دژی قەندیل، بەڵام دیسان سەختە عێراق بەڵێن بدات و بڕیار بدات. سەرەڕای هەموو ئەو فایلانە، بەڵام توركیا بڕیاری داوە، سەرەتای بەهار چەند ئۆپەراسیۆن ئەنجامبدات بەمشێوەیە: یەكەم: ئۆپەڕاسیۆنی بەهارە: توركیا بەنیازە لە بەهاری ئەمساڵدا سێ ئۆپەڕاسیۆنی زەبەلاح ئەنجامبدات:1. پلانى ئۆپەڕاسیۆنی یەكەم، هێرشەکان لە خواكورك بۆ خنێرە بۆ قەندیل و دواتر ئاسۆس دەگرێتەوە، چ هێرشی زەمینی و چ هێرشی ئاسمانی و هەواڵگری.2. پلانى ئۆپەڕاسیۆنی دوەم، لە شەنگالەوە بۆ گارا.3. پلانى ئۆپەراسیۆنی سێهەم، بەردەوامى هێرشەکان بۆ سەر ناوچەى زاپ، ئامێدى، ئاڤەشین و برادۆست. دوەم: پلان و ئەجێندایەكی تری توركیا، بریتییە لە دروستكردنی سێ بەنداو لە ناوچە جیاجیاكانی نێوان باشور و باكور بۆ ڕێگری هاتووچۆی گەریلا بەم شێوەیە:1. دروستكردنی بەنداوێك لە ئاڤەشین.2. دروستكردنی سێ بەنداو لەسەر زاپ و دروستكردنی سێ پردی پەڕینەوە بۆ دابڕینى ناوچەى هاتووچۆى گەریلا و چالاکییەکانى لە نێوان (چەلێ) لە باکور و (دێرەلووک) لە باشور، (گەڤەر) لە باکور و میرۆس (شیلادزێ) لە باشور، (شەمزینان) لە باکور و (ناوچەى شیروان و بارزان) لە باشور.&nbsp;3. دروستكردنی بەنداوێك لە حاجی بەگ.جگە لەو پلانانە: وەفدەکەى تورکیا، خاڵى سێیەمیشیان باسکردوە، کە بریتیە لەوەى حکومەتى عێراقى (ڕێککەوتنى شەنگال)ى سەردەمى کازمى نێوان بەغداد و هەولێر بۆ ئامادەبوونى بلاسخارت نوێنەرى پێشووى (UN) بخاتە بوارى جێبەجێ کردنەوە، بە چۆڵکردنى هێزى چەکدار و ناڕەسمى لە شەنگال، کە مەبەستیان دەرکردنى هێزەکانى (یەبەشە - یەکینەکانى پاراستنى شەنگال)ە و تەسلیم کردنیانە بە پارتى، بەڵام حکومەتى سودانى ڕازى نەبوە بەو مەرجە، چونکە گەر وابێت، دەبێت (حەشدى شەعبى)ش لەوێ دەربکەن، کە ئەوەش مەحاڵە. خاڵى گرنگى جیا لەوانە، وەفدەکەى تورکیا لەگەڵ حکومەتى عێراق داوایکردوە، چۆن بەغداد و هەرێم لە ساڵى ڕابردوودا، ڕێککەوتنێکى ئەمنیان لەگەڵ ئێران واژۆ کرد بۆ دەرکردنى هێزەکانى (کۆمەڵە، دیموکرات، پژاک، خەبات) لە ئۆردوگاکانیان و چەککردن و دروستکردنى کامپ و داماڵینى چەک لێیان لە بەرامبەر (پەکەکە)ش ڕێککەوتنى وا واژۆ بکرێت، هەموو بنكە و بارەگاكانیان دابخرێت. بەڵام حکومەتى سودانى بە وەفدەکەى ڕاگەیاندوە، (پەکەکە) هێزێکى چەکدارە لە شاخەكانی سنوری توركیایە، نە ئۆردوگای هەیە و نە لە ناوچەکانى عێراق و کوردستان کامپی عەلەنی و ئاشكرایان هەیە. خاڵێکى ترى گرنگ، تورکیا پێشنیارى کردوە، دەروازەیەکى نوێى بازرگانى لەگەڵ عێراق لە سێگۆشەى عێراق، تورکیا و سوریا لە ناوچەى (دەرێ خاپور) بکەنەوە، كە وەكو بەدیلی ئیبراهیم خەلیل بێتە سەرچاوەی داهات و ئاڵوگۆڕی بازرگانی پێشنیار كراوە بۆ عێراق. خاڵێکى ترى داواکردوە، ژوورى ئۆپراسیۆنى هاوبەشى بازرگانی و سەربازى (بەغداد و هەولێر) دروستبکرێت، لەهەمانکاتدا دەست بە ناردنە دەرەوەى نەوتى موسڵ و کەرکوکیش بکرێتەوە لە ڕێگاى هەرێمەوە، لەژێر چاودێرى حکومەتى عێراقدا، كە ڕۆژانە (450) هەزار بەرمیل ڕەوانە دەكرا، بەڵام لە (25/3/2023)ەوە بە بڕیاری دادگای پاریس ڕاگیراوە، لەم خاڵەشدا توركیا مەرجی ئەوەیە؛ هاوكاری سەربازی و ئەمنی و هەواڵگری بدەنە توركیا لەشەڕەكانی داهاتوودا. بەڵام باسى سەرەکى ئەوەیە، ئێران چى دەڵێت؟ لە بارودۆخێكدا كە ئێران لە حاڵێكدایە پێویستی بە دۆستی زۆر و بچكۆلەش هەیە كە لە ناوچەكە دەكوڵێت، ئەوەش دیارە كە ئەمریكا، ئیسرائیل و توركیا لە بەرەیەكدان كە نەیاری ئێرانن. هەموو ئەو سەردانە یەك لەدوایەكانەی توركیا، فۆكەسی سەرەكی و ئامانجی هەرە گرنگ پەیوەندی هەیە بە پارتی كرێكارانەوە. ئەنكەرە پێنج ساڵە هەموو هێزی خۆی لە شەڕی قەندیل لە هەرێمەكانی مەدیا، قەندیل، گارا، ئاڤەشین، زاپ و چیای مەتینا و ناوچەكانی تر دژی پارتی كرێكارانی كوردستان تاقی كردەوە و سەدان سەربازی تورك كوژران و شكستی خوارد، هەرچەندە توركیا لە ساڵی (2018 تا ناوەڕاستی 2023)، (6058) هێرشی ئاسمانی و زەمینی لە هەرێم و ڕۆژئاوای كوردستان ئەنجامداوە، لە پاڵ ئەوەشدا (30) و (3000) سەربازی بە قوڵایی سەد كیلۆمەتر لە خاكی كوردستان و عێراقدا بڵاوكردوەتەوە، بەڵام بە قسەی ئەفسەرە پایەبڵندە خانەنشین كراوەكانی توركیاش بێت ئۆپەڕاسیۆنەكان دژی پەكەكە سەركەوتوو نەبوون. لە ئاستی سەربازی و مەیدانی شەڕدا، توركیا لەشەڕی گەریلایی و (پڕۆژەی تونێلەكانی قەندیل) كە (760) تونێلی یەكجار قایم و سەخت و كاریگەری بە بری (760) ملیۆن دۆلار لەناو چیا سەختەكان لێداوە، كە لە مێژووی شەڕی پارتیزانیدا وێنەی نییە و هاوسەنگی شەڕەكەی بە قازانجی گەریلا گۆڕیوە و ئەنكەرە تووشی شۆك و سەرسوڕمان بوە لە (شەڕی تونێلەكانی قەندیل) هەربۆیە پار ساڵ (2023) لە یەكێك لە شەڕی تونێلەكان ناچار چەكی كیمیاوی بەكارهێنا. لە پلانی تازەی توركیاشدا لە (2019-2024) ئۆپەراسیۆنە زەبەلاحەكانی (چنگی پڵنگ، چنگی هەڵۆ و چنگى قفڵ) بە بەشداری دەیان هەزار سەرباز و شەڕی درۆنەكان و (F-16) لە قەندیل شكستی خوارد. واتا ئەنكەرە لە شەڕی هەواڵگری و شەڕی درۆنەكان و شەڕی زەمنی و تونێلەكانی قەندیل پاشەكشەی گەورەی كرد، بۆیە بەناوی هێناوەتە بەر لایەنی دیبلۆماسی و پەنجەی هاوكاریكردن بۆ (تاران، بەغدا و سلێمانی) ڕادەكێشێت.

بابەتەکانی ئەنوەر حوسێن بازگر

بانگەوازی مێژوویی ئوجەلان پڕۆسەی ئاشتی (ئیمڕاڵی - ئەنكەرە)

شەڕی تونێلەكانی قەندیل لەململانێی نێوان (توركیاو عێراقدا)دا