"قووڵایی ستراتیژی" دەستەواژەیەکی سەربازی و جیۆپۆڵەتیکییە. لە بواری سەربازیدا بریتییە لەو مەودا جوگرافییەی نێوان هێڵەکانی پێشەوەی جەنگ و ناوەندە گرنگەکانی دەوڵەت، وەک پایتەخت، ناوچە پیشەسازییەکان، کۆگاکانی چەک و سەرچاوە مرۆییەکان. ئەم چەمکە چەند رەهەندێکی هەیە: ڕەهەندی جوگرافی، واتە هەبوونی زەوی و ڕووبەری فراوان بۆ ئەوەی سوپا بتوانێت مانۆڕ بکات، پاشەکشە بکات و خۆی رێک بخاتەوە بێ ئەوەی تووشی شکستی تەواو بێت. رەهەندە سیاسی و دیپلۆماسییەکەشی بریتییە لە هەبوونی پەیوەندیی بەهێز لەگەڵ وڵاتانی دراوسێ یان دەوڵەتانی زلهێز کە لە کاتی تەنگانەدا وەک پشت و پەنا بە فریای بگەن. لە ڕووی سەربازییەوە، قووڵایی ستراتیژی بۆ بەرگەگرتن یان هەڵمژینی گورزی یەکەم بەکار دەهێنرێت؛ ئەگەر وڵاتێک رووبەڕووی هێرشی دوژمن ببێتەوە، خاکەکەی خۆی بۆ کشانەوەی تاکتیکی بەکار دەهێنێت تا هێزی دوژمن ماندوو بکات و هێڵەکانی لۆجیستی و گەیاندنی دوژمن درێژ بکاتەوە و بەم شێوازە لاوازی بکات، وەک ئەوەی ڕووسیا لەگەڵ سوپاکەی ناپلیۆن و یەکێتیی سۆڤیەت لە دژی ئەڵمانیای نازی لە جەنگی دووەمی جیهانیدا کردیان. هەروەها ئەم چەمکە بۆ پاراستنی ناوەندە گرنگەکانی دەوڵەت وەک دوورخستنەوەی کارگەکان و دامەزراوە حکومییەکان لە سنوورەکانەوە بەکار دێت. ئایا بەغدا یان هیچ پایتەختێکی تری دەوڵەتانی داگیرکەر دەتوانن ببن بە قووڵایی ستراتیژی بۆ کورد ئەگەر ڕووبەڕووی پەلاماری هێزێکی دیکە ببێتەوە؟، وەڵامەکە دیارە نەخێرە، چونکە بەغدا بە خۆی سەرچاوەی هێرش و پەلاماردان و سەرکوتکردنە. قووڵایی ستراتیژی دەبێت ناوچەیەکی "دۆست" و "پارێزراو" بێت بۆ هێزەکانت، نەک شوێنێک بێت کە لەژێر کۆنترۆڵی تەواوی نەیارانتدا بێت. لە هیچ بەشێکی کوردستان هێزی کوردی دەسەڵاتی بەسەر پایتەختدا نییە تا بتوانێت وەک پەناگە یان شوێنی خۆڕێکخستنەوە بەکاری بێنێت. هەندێ کەس پێیان وایە کە هەبوونی کوردێکی زۆر لە هەندێ لە پایتەختەکانی دەوڵەتانی داگیرکەر وەک ئەستەنبوڵ و تاران دەتوانن کاریگەریی دیمۆگرافی و سیاسی لەسەر ئەو پایتەختانە دروست بکەن، بەڵام ئەمە لە باشترین باردا دەچێتە خانەی "کارتی فشار"ەوە و دەتوانن خۆپیشاندان، چالاکیی مەدەنی، یان تێکدانی ئاسایشی ئابووری ئەنجام بدەن، بەڵام نابێتە "قووڵایی ستراتیژیی بەرگری"، بەڵکو جۆرێکە لە "تێکەڵبوونی بەرەکانی جەنگ". سەبارەت بە خەباتی پەرلەمانی و سیاسیش (وەک کورد لە بەغدا)، پایتەخت دەبێتە "گۆڕەپانی ململانێ"، نەک قووڵایی ستراتیژی، چونکە قووڵایی واتە ئەو شوێنەی کە تۆ تیایدا ئارامیت و هێز کۆدەکەیتەوە. لە دۆخی کورددا، چیاکان بە درێژایی مێژوو تاکە قووڵایی ستراتیژیی ڕاستەقینە بوون کە هێزی پێشمەرگەیان دەگرتە خۆ و دەیانتوانی تیایدا پاشەکشە بکەن و خۆیان بپارێزن. بەگشتی کاتێک کورد تەنگاو بووە ڕووی لە چیا کردووە، نەک دەشتایی و بیابانەکان. هەروەها پارچەکانی تری کوردستان بوونە کە لە کاتی کارەسات و نەهامەتیدا کورد پەنای بۆ بردوون؛ ئێستا باشووری کوردستان جۆرێکە لە قووڵایی ستراتیژیی سیاسی و مرۆیی بۆ کوردانی پارچەکانی تر، نەک پایتەختی وڵاتانی داگیرکەر. پایتەختی دەوڵەتانی داگیرکەری کوردستان قووڵایی ستراتیژین بۆ یەکدی لە دژی کورد، نەک بۆ کورد. دەکرێت کورد ئەو پایتەختە بکاتە ئامانج یان گۆڕەپانی چالاکیی سیاسیی خۆی، بەڵام ناتوانێت وەک پشتیوانیی ستراتیژیی خۆی (لە مانا زانستییەکەیدا) پشتی پێ ببەستێت. ئەگەر باس لە بەغدا بکەین، ئەوا هەمیشە هێرشەکان بۆ سەر کوردستان لە بەغداوە سەرچاوەیان گرتووە، بۆیە ناکرێت سەرچاوەی مەترسی ببێتە قووڵایی ستراتیژی. مێژووی سەد ساڵی ڕابردوو دەریدەخات کە بەغدا هەمیشە هەوڵی داوە کورد بێ ماف بکات. لە سەردەمی پاشایەتییەوە بگرە تا دەگاتە کۆماری و ڕژێمی بەعس و سەددام، بەغدا سەرچاوەی سیاسەتی بەعەرەبکردن، وێرانکردن، ئەنفال و کیمیاباران بووە. لە دوای ساڵی ٢٠٠٣وە و لە سێبەری بەناو سیستەمی فیدراڵیشدا، بەغدا بودجەی هەرێمی بڕی، هێرشی سەربازی کردە سەر ناوچە دابڕێنراوەکان لە ١٦ی ئۆکتۆبەری ٢٠١٧، و دادگای فیدراڵی وەک ئامرازێک بۆ لاوازکردنی قەوارەی هەرێم بەکار دەهێنێت. قووڵایی ستراتیژی بۆ دوو لایەن دەبێت کە هەمان ئامانج و بەرژەوەندیی هاوبەشیان هەبێت، کەچی ئامانجەکانی بەغدا و کوردستان نەک هەر دوورن لە یەکەوە، بەڵکو تەواو دژ بە یەکن. ئامانجی کورد پاراستنی قەوارەی هەرێم، سەربەخۆیی ئابووری و هێزی پێشمەرگەیە تا دەگاتە سەربەخۆیی سیاسی و دامەزراندنی دەوڵەتی نەتەوەیی، لە بەرامبەردا ئامانجی بەغدا بەهێزکردنی ناوەندگەرایی، هەڵوەشاندنەوەی فیدراڵی و دەسەڵاتی کوردی، کۆنترۆڵکردنی سامانە سروشتییەکان و سنوورەکان، و بگرە سەپاندنی ڕژێمێکی شۆڤینیی عەرەبی و مەزهەبیی شیعەگەراییە. کەواتە کاتێک دەوترێت "بەغدا قووڵایی ئێمەیە"، ئەمە زیاتر لێدوانێکی سیاسی کاتییە بۆ کەمکردنەوەی گرژییەکان، بەڵام لە ڕووی ستراتیژیی نەتەوەیی و سەربازییەوە هەڵەیەکی گەورەیە، چونکە بەغدا متمانەی پێ ناکرێت وەک هاوپەیمانێکی هەمیشەیی، عەقڵییەتی دەسەڵاتدارانی هێشتا لەسەر بنەمای زاڵبوون بەسەر کورددا گیری خواردووە، قووڵایی ستراتیژیی ڕاستەقینەی کورد بریتییە لە یەکڕیزیی ناوخۆیی، بەهێزکردنی پێگەی جوگرافی کوردستان و پەیوەندیی بەهێز لەگەڵ جیهانی دەرەوەدا. باوەڕ ناکرێت کاربەدەستانی کوردستان ئەم ئەلفوبێیانەی چەمکی "قووڵایی ستراتیژی" نەزانن، ئەی کەواتە بۆ بەکاری دێنن؟، پێدەچێت مەبەستیان هەندێ خاڵی دیپلۆماسی و دەستووری بێت، نەک باری سەربازی یان نەتەوەیی. لە ڕووی قانوونی و پەیوەندییە نێودەوڵەتییەکانەوە، هەرێمی کوردستان بەشێکە لە دەوڵەتی عێراقی فیدراڵ، دانپێدانان بە بەغدا وەک قووڵایی، جەختکردنەوەیە لەسەر پابەندبوون بە یەکپارچەیی عێراق و ڕازیکردنی کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی. لەوەش گرنگتر بۆ پەیوەندیی ئابوورییە؛ بەهۆی ئەوەی بەشێکی زۆری داهات و بودجەی هەرێم لە بەغداوە دێت، بەرپرسان دەیانەوێت لە ڕێگەی ئەم لێدوانانەوە پەیوەندییەکی باش لەگەڵ حکوومەتی ناوەندی دروست بکەن بۆ زامنکردنی مووچە و شایستە داراییەکانی هەرێمی کوردستان. هەروەها نابێ لێرەدا فشاری دەرەکیش لەبەرچاو نەگرین؛ وڵاتانی وەک ئەمەریکا و بەریتانیا هەمیشە هانی کورد دەدەن لەگەڵ بەغدا ڕێک بکەون، بۆیە ئەم لێدوانانە زۆربەی کات جۆرێکە لە "دڵڕاگرتنی سیاسی- مجاملەی سیاسی". ئەم دەربڕینە مەرج نییە بە واتای قووڵاییەکی نەتەوەیی یان سۆزداری بێت، بەڵکو "قووڵاییەکی سیاسی، قانوونی و ئابوورییە". هۆکارەکانیش ڕوونن: هەرێم قەوارەیەکی سەربەخۆ نییە و بەپێی دەستووری ٢٠٠٥ لە چوارچێوەی عێراقدایە؛ شەرعییەتی نێودەوڵەتیی هەرێم (مووچە، نەوت، فڕۆکەخانەکان، پەیوەندی نێودەوڵەتی) بە بەغدادا تێدەپەڕێت. هەروەها ژینگەی هەرێمایەتی (تورکیا، ئێران، سووریا) دژی سەربەخۆیین و هەندێک جار بەغدا بەراورد بەوان وەک مەترسییەکی کەمتر دەبینرێت. جیهان مامەڵە لەگەڵ بەغدا دەکات وەک دەوڵەتێکی خاوەن سەروەری و هیچ دەوڵەتێکی گەورە ئامادە نییە لە ئێستادا پشتیوانی لە سەربەخۆیی کوردستان بکات دژی ویستی بەغدا. لەم ڕوانگەیەوە، بەغدا "خەون"ی کورد نییە، بەڵکو ڕێڕەوێکی ناچارییە بۆ مانەوە. بەڵام وتنی ئەوەی "بەغدا قووڵایی ستراتیژیی ئێمەیە" تەواو ناکۆکە لەگەڵ ویستی گەلی کورد و ئەمە بەرجەستەی کورتبینیی دەستەبژێری سیاسیی کورد دەکات. گەلی کورد هەڵگری یادەوەریی مێژووییە سەبارەت بە چەوسانەوە، ئەنفال، کیمیاباران و داگیرکردن، بۆیە سەربەخۆیی بۆ ئەو ڕزگارییەکی مێژووییە و گەرەنتیی پاراستنی شکۆ و ناسنامەیەتی؛ باشترین بەڵگەش ئەنجامەکانی ڕیفراندۆمی ٢٠١٧ بوو. هەرچی دەستەبژێری سیاسیی کوردە، بە ڵۆژیکی دەسەڵات و مانەوە و پاراستنی بەرژەوەندییەکان بیر دەکاتەوە؛ لای ئەوان سەربەخۆیی واتە لەدەستدانی ئیمتیازاتەکانی ئێستا و ڕووبەڕووبوونەوەی گەمارۆ. بۆیە خەونی گەل ڕەوایە، بەڵام باجە سیاسییەکەی زۆر گرانە لەسەر دەستەبژێر. ستراتیژیی بەغدا نەک تەنها لەناوبردنی هەوڵی سەربەخۆیی کوردە، بەڵكو تا پێی بکرێت دەیەوێت هەرێمی کوردستان لاواز بکات، نەک هەمیشە بە زەبری هێز، بەڵکو لە ڕێگەی سیاسەتی "لەقاڵبدان" لە بری سەرکوتکردن، و "داتەپاندن" لە جیاتی ڕووبەڕووبوونەوەی گەرم. ئامرازەکانیشی بریتین لە بڕینی مووچە، بەکارهێنانی دادگای فیدراڵی و دەستگرتن بەسەر داهاتەکاندا. ناکۆکی ڕاستەقینەی ئەم بالۆرەی قووڵایی ستراتیژییە تەنها لە نێوان بەغدا و خەونی کورددا نییە، بەڵکو لە خودی گوتاری کوردیدایە کە "دووفاقییە": گوتارێکی نەتەوەیی بۆ نێوخۆ کە سەربەخۆیی بە مافی ڕەوا دەزانێت، و گوتارێکی واقیعی/دەسەڵاتخوازانە بۆ دەرەوە کە دەڵێت "ئێمە بەشێکین لە عێراق و بەغدا قووڵاییمانە". هۆکاری ئەم دووفاقییە بریتییە لە ترس لە لەدەستدانی دەسەڵات و نەبوونی پڕۆژەیەکی سەربەخۆیی کە بەکردەیی توانای ژیان و مانەوەی هەبێت. بەکورتی گەل خەون دەبینێت (کە سروشتییە)، سیاسەتمەدارەکان مانۆڕ دەکەن (کە واقیعییە بەڵام نائومێدکەرە)، بەغداش وەک هەموو دەوڵتێک لە دژی سەربەخۆییە. ئەنجامەکەش دۆخێکی خۆڵەمێشیی درێژخایەنە؛ نە سەربەخۆیی و نە تێکەڵاوبوون و سووڕانەوە لە کەوانەیەکی داخراودا.

                                                      دکتۆر جەبار قادر

بەغدا: قووڵایی ستراتیژی یا قووڵایی گیرفان؟   

لە شوباتی ١٩٦٩ەوە کاتێ ئەلپ ئەرسلان تورکێش پارتی بزووتنەوەی نەتەوەیی(MHP) دروست کرد، بنەماکانی تورکچێتی پەڕگیر و دوژمنکارانە بەرامبەر ئەوی دی بوون بە سیمبولی ئەو حیزبە و ناسیۆنالیزمی تورکی. کەس بە قەد تورکێش و میراتگرەکەی دەوڵەت باخچەلی، کە لە دوای مردنی تورکیش لە ساڵی ١٩٩٧ەوە بوو بە ڕابەر و سەرۆکی گشتیی ئەم حیزبە، دوژمنایەتی کورد و مافە ڕەواکانی ئەم گەلەی نەکردووە، نەک هەر لە تورکیا بەڵکو لە هەموو بەشەکانی کوردستان و بگرە لە دونیاش. لە ماوەی سێ دەیەی ڕابردوودا باخچەلی لەم سیاسەتەی لانەداوە و تا پێی کرابێت پەلاماری کوردی داوە. باسکردنی پاشخانی فکری و سیاسی ئەم پیاوە گرنگە بۆ لێکدانەوەی وتەکانی و تێگەیشتنی ئەو بارودۆخە سیاسی، ئابووری و کۆمەڵایەتییە نێوخۆییە و ئاڵۆزییە هەرێمی و نێودەوڵەتییەی ئەم وتانەیان لێ کەوتووەتەوە. تەنها لە ڕێگەی تێگەیشتنی ئەو بارودۆخە نێوخۆیی و هەرێمە و ڕیسک و مەترسییەکانیانەوە دەتوانین لەم پەیام و وتارانەی باخچەلی و ئەردۆگان و هەموو پارتە سیاسییەکانی تورکیا تێبگەین. لێرەدا پرسیارێکی گرنگ خۆی دەسەپێنێت: بۆ دەبێت کەسێکی وەک باخچەلی بەو پاشخانەوە ئەم قسانە بکات؟. ئایە ئەم گوتارە ناکۆکە لەگەڵ دروشم و بنەماکانی پارتی بزووتنەوەی نەتەوەیی و سەرۆکەکەی نابێتە مایەی زیانی سیاسی گەورە بۆیان؟. هەر لە ئێستاوە پارتی خاس(ئیی پارتی) هەوڵی ئەوە دەدات لایەنگرانی پارتەکەی باخچەلی بەلای خۆیدا ڕابکێشێت و خۆی بکات بە نوێنەری ڕاستەقینەی ئەو گوتارە سیاسییەی نزیکەی شەست ساڵە پەیڕەو دەکرێت؟. باخچەلی هەست بەو مەترسییە دەکات و پاکانەکەی ئەوەیە ئەو لە پێناوی گەل و نیشتماندا هەرچی پێویست بێت دەیکات، ئەوانە بۆ ئەو لە سەرەوەی حیزب و ناو و ناوبانگی خۆیەوە دێن. لە دونیای سیاسەتدا هەموو شتێک ڕێی تێدەچێت و بەدوور نازانرێت کە ئەردۆگان بیەوێت بەم کارە کارتی باخچەلی وەک ناسیۆنالیستێکی توندڕەو بسووتێنێت و جارێکی دیکە نەتەوانێت توندڕەوانی تورک لە دژی خۆی و پارتەکەی بورووژێنێ. ئەم هەڵویستەی باخچەلی لە ئەنجامی پرۆسەیەکی هەنگاو لە دوای هەنگاوەوە نەهاتووە، بەڵکو لە پڕ و لە ماوەی کەمتر لە مانگێکدا لەو پەڕی تورکچێتی توندڕەو و پەلاماردەرەوە هاتووەتە سەر ئەوەی داوای پێکەوە ژیانی هەزار ساڵەی کورد و تورک بکات. ئەوە بوو لە یەکی ئوکتۆبەر تەوقەی لە گەڵ پەڕلەمەنتارانی دەم پارتیدا کرد و ٣ ئوکتۆبەر ئەردۆگان لە ماڵەکەی خۆی سەردانی کرد و هەر لەو ڕۆژەشدا ئەنجوومەنی ئاسایشی نیشتمانی کۆ بووەوە و بارودۆخی سیاسی تورکیا و ناوچەکەیان تاوتوێ کرد و دانیشتنی داخراویش لە گەڵ پارتە تورکییەکاندا کرا. وا دیارە لە ئەنجامی ئەو زنجیرە کۆبوونەوانەدا ئەم پرسە هاتووتە کایەوە. میدیای تورکی باس لەوەش دەکات کە باخچەلی ڕاپۆرتێکی هەمەلایەنەی بۆ ئامادە کراوە سەبارەت بە شەڕی چل ساڵەی دەوڵەتی تورک و پارتی کرێکارانی کوردستان و لەوێدا بە وردی زیانەکانی تورکیا لەسەر ئاستی ئابووری و مرۆیی بە هۆی ئەو شەڕەوە خراونەتە ڕوو. دەمێکە بۆچوونێک لە تورکیا لە ئارادایە کە دەڵێت تەنها بە ناسیۆنالیستانی توندڕەوی تورک دۆزی کورد لەو وڵاتە چارەسەر دەکرێت، وا ئێستاش باخچەلی هەوڵی ئەوە دەدات. ئەمە بەو واتایە دێت کە تا ئەوان هەڵوێستی خۆیان بەرامبەر بە کورد و دۆزەکەی نەگۆڕن کەس ناوێرێت دەستیان بۆ ببات. بە پێچەوانەی زۆر لێکدانەوەی گەشبینانەی کوردەوە کە پێیان وایە تورکیا لە لاوازییەوە ئەم هەنگاوەی ناوە،کاربەدەستانی تورک وای لێکدەدەنەوە کە درۆن و چەک و تێکنۆڵۆجیای نوێ دەرفەتی جموجووڵی گەریڵاکان و بگرە ئەندامان و سەرکردەکانی پارتی کرێکارانی کوردستانیان سنووردار کردووە و ئێستا هەلێکی لە بارە بۆ ئەوەی ناچاریان بکەن دەستبەرداری چەک بن و ڕێگای سیاسەت بگرنە بەر. گوتارەکان و لێکدانەوەکانی بەرپرسان و میدیای تورکیا هەوڵی ئەوەش دەدەن لایەنی بەرامبەر بکەن چەند بەرەیەکەوە: ئیمرالی، قەندیل، دەم پارتی و سەلاحەدین دەمیرتاش. لێرەدا زۆر گرنگە کورد یەک دەنگ بێ، نەک تەنها ئەو لایەنانە، بەڵکو هەموو گروپ و ڕێکخراوە سیاسی و مەدەنییەکان و میدیا و ئەکادیمییانی کوردی باکوور لەیەک بەرەدا کۆ بکرێنەوە بۆ ئەوەی بتوانن نوێنەرایەتیی ڕاستەقینەی داخوازییەکانی گەلی کورد لەو بەشەی کوردستان بکەن. گرنگیی ئەم هەنگاوە لەوەدایە کە تەنها پڕۆژەی دەوڵەت باخچەلی نییە، بەڵکو پڕۆژەی دەوڵەتی تورکیایە و ئەردۆگان بە توندی پاڵپشتی لێ دەکات. ئەوەی بیستوومانە کوردانی باکووریش دڵخۆشن بەم پێشهاتە و هیوای ئەوە دەخوازن ئاشتی بەرقەرا بێ و ئارامی و خۆشگوزەرانی ڕوو لە ناوچەکانیان بکەن. هەروەها هەموو پارت و ڕێکخراوە گرنگەکانی وەک جەهەپە و دەم پارتی و پارتەکەی داوود ئۆغڵو ...تاد پشتگیری لێ دەکەن و داوای هەنگاوی کۆنکرێت و ڕوون دەکەن لە چوارچیوەی دامەزراوە قانوونی و دەستوورییەکاندا. ڕۆژنامەنووسێکی تورک نووسیوێتی (لە کاتێکدا سنوورەکانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست بە خوێن دەکێشرێن، ئێمە دەمانەوێت بە گۆرانی ئاشتی بەرەی ناوخۆی خۆمان بەهێزتر بکەین!).ئەمە دەرفەتێکی مێژووییە، بەڵام بەربەست و ڕیسکی گەورەشی لە بەردەمیدایە.&nbsp;

دکتۆر جەبار قادر

نهێنییەکانی پشت وتارەکەی باخچەلی! 

هەموو پێشهات و ڕووداوەکانی عێراق لە ماوەی دە پازدە ساڵی ڕابردوودا ئەوەیان دەرخستووە کە دەسەڵاتدارانی عەرەبی شیعە لەو وڵاتە بە کەمتر لە کۆمارێکی ئیسلامیی سەرکوتکەر قایل نابن. ڕەنگبێ هیچ پێویست بەوە نەکات کە بوترێت سیاسەتی ئەمانە بەرامبەر بە کورد دوو سەرەیە. با باسی کوردی شیعە لەولاوە بوەستێت کە قسەی زلی لێ دەرچیت، لەسەر ئەرزی واقیع لە کاتی ڕووخاندنی ڕژێمی بەعسەوە شتێکی ئەوتۆیان بۆ نەکردوون و مافە زەوتکراەکانیان بۆ نەگێراونەتەوە. عەرەبی سوننە لە دیدێکی شۆڤینی عەرەبییەوە هەوڵی پاکتاوکردن و جینۆسایدی کوردیان دەدا. هەرچی عەرەبی شیعەیە، ئەوا لە لایەکەوە وەک عەرووبی و شۆڤینی لە دژی کوردن و لە دیدی مەزهەبیشەوە بە نەیار و کۆسپی گەورەی دادەنێن لە بەردەم پرۆژە مێژووییە خەیاڵییەکەیاندا. سەرچاوە سەرەکییەکانی هزر و گوتاری مەزهەبیی شیعەکان پڕن لە دەقی دژ بە کورد، وەک ئەوانەی (کوردەکان نەوەی جنۆکەن، دەرکەوتنی ئیمامی مەهدی بەشەڕی کورد دەسپێدەکات، هەروەها نابێت باوەڕمەندانی و پەیڕەوانی مەزهەبی شیعە تێکەڵاوی کورد ببن و ژن و ژنخوازییان لە گەڵدا بکەن...تاد). ئەمانە تەنها دەقگەلێک نین لە کتێبە زەردهەڵگەراوە کۆنەکاندا، بەڵکو لە کاتی نوێژی جەماعەت و سەدان بۆنەی ئاینیی مەزهەبیدا کە ڕۆژی ساڵ نییە یادی ڕووداوێکی تێدا نەکەنەوە، بەگوێی عەوامی شیعەدا دەدرێن. ئەوەی شایانی وتنە نووسەران و سیاسەتمەدارانی کورد لە دەسپێکی دامەزراندنی دەوڵەتی عێراقدا هەستیان بەمە کردووە و کەسێکی وەک تۆفیق وەهبی بە ڕاشاکاوەیی باسی شۆڤینیزم و تایفەگەریی عەرەبی شیعەی کردووە، بەپێچەوانەی ئەمانەی ئەم سی چل ساڵەی ڕابردوو کە سەرزمان و بنزمانیان باسی هاوپەیمانێتی مێژوویی کورد و شیعە بوو ە و گوایە وەک یەک لە لایەن ڕژێمی پێشووەوە ستەمیان لێ کراوە، کە ئەمەشیان ڕاست نییە چونکە زۆربەی دامەزرێنەران و سەرکردەکانی بەعس عەرەبی شیعە بوون و هەشتا لە سەدی سوپای عێراقیش هەر لەوان بوون. ئەوە ڕاستە هەموو جومگە سەرەکییەکانی دەسەڵات بە دەست عەرەبی سوننە و بە تایبەتی تکریتییەوە بوون، ئەوەش راستە کاتێ شیعە لەدژی بەعس رادەپەڕین سەرکوتی دەکردن و بە سەدان خەڵکی لێ دەکوشتن و دەگرتن، ئەمەش خەسڵەتێکی سەرەکی ڕژێمی دیکتاتۆری بوو لە دژی هەر کەس و لایەن و گروپێک کە لە دژی ڕادەوەستان، بەڵام بۆ کورد ڕەهەندە نەتەوەییەکەی لە سەرووی هەموو شتێکی دیکەوە بوو. دەبێ ئەم ڕاستییانە بۆ هەموو کوردێک دەرکەوتبن و گومانیان لەوەدا نەمابێت کە دەسەڵاتی عەرەبی شیعە لە بەغدا نییەتی زۆر خراپە بەرامبەر کورد و ئەگەر بۆی بلوێت کارەساتی گەورە بەسەر گەلی کوردستاندا دێنێت. بەدیوەکەی دیکەدا ئەوەش بە ڕوونیی دەرکەوتووە کە دەسەڵاتی حیزبیی کوردی نە حیسێبی بۆ سیناریۆیەکی لەم جۆرە کردووە و نە بەکردەوە هیچ هەنگاوێکی ناوە بۆ ڕێگری و بەرپەرچدانەوەی. ئەوە زانراوە لە ئەم بارودۆخەی ئیستای کوردستاندا توانای بەرگری زۆر لاوازە لە دژی پلانی دەسەڵاتی عەرەبی شیعە لە بەغدا بە پشتگیری و دەستێوەردانی ڕاستەوخۆی ئێران و بگرە سوریای داوەشاو و هەموو میلیشیا شیعەکانی عێراق و لوبنان و یەمەن...تاد. هەر کەسێکیش باوەڕی بەوە هەبێت کە ڕەنگبێ تورکیا لەسەری بێتە جواب، ئەوا تەواو بەهەڵەدا چووە و بەقەولی ئوستاد زۆر یاغنیشە. ئەو کوردانەشی پێیان وایە بەشداریی کردنیان لەم پلانەدا، شتێکیان لە ئەنجوومەنە کارتۆنییەکانی (ناوچەی ئۆتۆنۆمی!) پێ دەبەخشێت، ئەوا ئەمانیش بەهەلەدا چوونە چونکە بەوتەی خومەینی و خامینەیی ( لە قورئاندا باسی خودموختاری نەکراوە و ئەمە پرۆژەی ئیسرائیلی دووەم و شەیتانی بوزرگە!!). یەک ڕێگا لە بەردەم کورددا دەمێنێتەوە، ئەویش ئەوەیە جارێکی دیکە پەنا ببەنەوە بەر یەکێ لە دەوڵەتە مەزنەکان، ڕەنگبێ لەمەدا فرەنسا زیاتر جێگەی باوەڕ و متمانە بێت. ئەو ڕاستییە خارێکی تر بخرێتە ڕوو کە بارودۆخێکی هاوچەشنی ساڵی ١٩٩١ بۆ کورد لە باشووری کوردستان هاتووەتە کایەوە و گەلی کوردستان لەبەردەم هەڕشەیەکی ڕاستەقینەدایە و پێویستی بەوەیە لە لایەن نەتەوە یەکگرتووەکانەوە بپارێزێت، پێشینەی ئەمەش هەیە کاتێ لە نیسانی ١٩٩١دا بڕیاری ٦٨٨ دەرکرا و ئارامی بۆ کوردستان دابین کرا. لە بەردەم ئەمەدا کێشەیەک لە ئارادایە، ئەویش ئەوەیە ئەو حیزبانە بە سیاسەتی بێ پلان و ململانێی بێ واتایان متمانە و باوەری هەموو ئەو دەوڵەتانەیان لە دەستداوە و ڕەنگبێ زۆر گوێ لە داخوازیی ئەوان نەگرن، بەتایبەتی پێیەکان لە بەغدایە و پێیەکان لە دەرەوەیەتی، لە بەغدا عێراق قووڵایی ستراتیجییانە و لە میدیای چەواشەکاریانیش عێراق دەبێت بە دەعبایەکی سەیر، کە ئەمەیان تا ئاستێک وایە. بۆیە پێموایە تەنها ڕێگا ئەوەیە لە کوردستان دوور لە دەسەڵات و دەستێوەردانی حیزب هانی خەڵک بدرێت بۆ داهاتووی خۆیان و نەوەکانیان، لە بەردەم کونسوڵخانە و ڕێکخرای نەتەوە یەکگرتووەکان و ناوەند بیانییەکاندا خۆپیشاندانی گەورە ساز بکەن و داوای پاراستنی کوردستانیان لێ بکەن، لە دەرەوەی کوردستانیش لە پایتەختە گرنگەکانی ڕۆژئاوا ڕەوەندی کورد پشتگیری لەو داخوازییە بکات. ئەمەش کاتێ دەکرێت کورد لە بەغدا لە دەسەڵات و ئەو شتە سەیرەی پێی دەڵین پرۆسەی سیاسی کشابێتەوە.

بابەتەکانی جبار قادر

بەغدا: قووڵایی ستراتیژی یا قووڵایی گیرفان؟

نهێنییەکانی پشت وتارەکەی باخچەلی!

چی ماوە لە عێراق کورد چاوەڕێی بکات؟