پێشتر ڕێکخراوی چاودێری مافەکانی مرۆڤ هیومان ڕایتس وۆچ، لە راپۆرتی ساڵانەی دا ڕایگەیاندبوو کە : حکومەتی سەرۆک تەیب ئەردۆغان ، بە سانسۆر و سزای زیندانیکردن، بە شێوەیەکی شەڕانگێزانە سەرکوتی نەیارانی ناڕازی و نەیارانی سیاسی دەکات.ھەر لەو ڕاپۆرتی ساڵانەیەی ڕێکخراوی چاودێری مافەکانی مرۆڤدا هاتووە، دەسەڵاتدارانی تورکیا یاساکانی سانسۆری ئۆنلاین و زانیاری ناڕاست بەکاردەهێنن بۆ دەمکوتکردنی میدیای سەربەخۆ و ئۆپۆزسیۆن و دەنگە ناڕازییەکان.ھەر وەھا ڕێکخراوی چاودێری مافەکانی مرۆڤ و ناوەندی فریدم هاوس (خانەی ئازادی) لە ڕاپۆرتەکانی ساڵانە یاندا سەبارەت بە کارنامەی حکومەتدا&nbsp;باس لەوە دەکەن کە حکومەتی تورکیا بە سەرۆکایەتی ڕەجەب تەیب ئەردۆغان، کارنامەی مافەکانی مرۆڤی ئەو وڵاتەی دەیان ساڵ بۆ دواوە گەڕاندووەتەوە ، ڕەخنەگرانی حکومەت و جودابیرانی سیاسی کردووەتە ئامانج، سەربەخۆیی بەشی دادوەری لاواز و ناوەندە دیموكراتیکەکانی بێ نێوەڕۆک کردوون.ھەروەھا هیو ویلیامسۆن، بەڕێوەبەری ئەوروپا و ئاسیای ناوەڕاست لە پەرلەمانی ئەوروپا لە ڕاپۆرتەکەدا ڕایگەیاندووە "حکومەت هەڵوێستی زۆر خراپەکاری بەرامبەر بە ئۆپۆزسیۆنی سیاسی ئەنجامداوە، قەدەغەکردنی ناڕەزایەتی گشتی و زیندانیکردن و سزادانی بەرگریکارانی مافی مرۆڤ و ڕەخنەگرانی لەلایەن دادگاکانەوە کە بە فەرمانی سیاسی کاردەکەن".لە نوێترین ھەڵوێستیدا ڕێکخراوی چاودێری مافەکانی مرۆڤ (HRW) و پرۆژەی پشتیوانی لە دۆزی مافی مرۆڤی تورکیا ڕۆژی هەینی ڕایانگەیاند کە لە دۆسێی کۆبانێدا، سیاسەتمەدارانی کورد دوای دادگایییەکی ئاشکرای "سیاسی و ناڕەوا" بە تاوانی هەڵبەستراوی دژی دەوڵەت لەلایەن دادگای تورکیاوە سزا دراون.ڕێکخراوی چاودێری مافەکانی مرۆڤ دەڵێت "بڕیارەکە ئەوە پشتڕاست دەکاتەوە کە بەرپرسانی تورکیا سیستەمی دادوەری تاوانکاری وەک ئامرازێک بەکاردەهێنن بۆ زیندانیکردنی سیاسەتمەداران بۆ ماوەیەکی زۆر بە تۆمەتی بێ بنەما و هەوڵی دوورخستنەوەیان لە ژیانی سیاسی وەک نوێنەری هەڵبژێردراو دەدەن".ئەم راپۆرت و ھۆشداریانە لەکاتێکدایە کە دەوڵەتی تورکیا بەردەوام&nbsp;بە شێوەی&nbsp;(نەفیر عام ) ھاوڵاتیان بەتایبەت&nbsp;کوردانی باکور قۆڵبەست دەکات و ڕەوانەی کونجی زیندانیان دەکات، لە نوێترین حوکم و سزاکانیشیدا پێش چەن رۆژێک بوو کەدادگای تورکیا سزای 108 کەس دەدات لە‏‎دۆسێی کۆبانێدا کە هاوسەرۆکەکانی پێشووی هەدەپە ھەر یرک لە ( فیگان یوکسەکداغ و سەڵاحەدین دەمیرتاشیش و ئەحمەد تورک ) هاوسەرۆکی شارەوانی ماردینیشی تێدان.‏‎دادگاکە لەسەر بنەمای ئەو چالاکییانەی کە لە ڕۆژانی 6-8ی مانگی دەی ساڵی 2014 دژی هێرشەکانی داعش بۆ سەر کۆبانێ کران، دانراوە. دوای هێرشەکانی داعش لەو کاتەدا هەدەپە و ژمارەیەک لە دەزگا و پارتە کوردەکانی دیکە لە تورکیا چالاکیان ئەنجامدا و داوایان لە حکومەتی تورکیا کرد ڕێگەی ناردنی هاوکاری بدات بۆ شەڕڤانەکانی کە دژی داعش شەڕیان دەکرد، بەڵام داواکەیان ڕەتکرایەوە و ژمارەیەکیشیان لێ دەستگیر کران.‏‎بە گوێرەی زانیارییە سەرەتاییەکان، یوکسەکداغ سزای 19 ساڵی مانەوەی لە زیندان بەسەردا سەپێندراوە، سەڵاحەدین دەمیرتاش بە تۆمەتی "یارمەتیدان لە تێکدانی یەکڕیزی و یەکپارچەیی دەوڵەت" سزای 20 ساڵ زیندانی بەسەردا سەپێندراوە لەگەڵ 4 ساڵ و شەش مانگیش ساڵیش بە تۆمەتی "هاندانی ئەنجامدانی تاوان." هەروەها چەندین تۆمەتی تری بەسەردا سەپێندراوە و لەو دۆسێیەدا سزاکەی گەیشتووەتە زیاتر لە 40 ساڵ زیندانی کردن.‏‎سەڵاحەدین دەمیرتاش لە مانگی یازدەی ساڵی 2016 وە بە تۆمەتی پەیوەندیدار بە تیرۆرەوە لە زینداندایە بەڵام تا ئێستاش یەکێکە لە کەسایەتییە سیاسییە کاریگەرەکانی تورکیا.‏‎ئەحمەد تورک، هاوسەرۆکی شارەوانی ماردین بە تۆمەتی "ئەندامێتی ڕێکخراو" بە 10 ساڵ زیندانی سزادراوە بڕیارەکەی 22هەمین دادگەی سزا قورسەکانی ئانکەرە بۆی هەیە گرژییە سیاسییەکانی تورکیا لە لەسەر پارتی دیموکراتی گەلان (هەدەپە) کە لە دۆسێیەکی جیادا ڕووبەڕووی شیانی قەدەغەکردن بووەتەوە و لە پەرلەماندا پارتێکی تری سەر بە کوردەکان (پارتی دەم) جێگەی گیراوەتەوە، قوڵتربکاتەوە .‏‎بڕیاری ئەم دادگایە دوا بڕیار نییە و سزادراوەکان دەتوانن تانە لە بڕیارەکە بدەن.‏‎ئەوانەی سزادراون لەنێو 108 تۆمەتباردا بوون، لەنێویاندا کەسایەتییە باڵاکانی هەدەپە، کە بە 29 تاوانی کە بریتین لە کوشتن و زیانگەیاندن بە یەکپارچەیی دەوڵەتی تورکیا تۆمەتبارکراون. دانیشتەکەی داگای تاوانە قورسەکانی ئانکەرە ڕۆژی پێنجشەممە لەسەر ئەو خۆپیشاندان و چالاکییانەبوو کە لە ڕۆژانی 6-8ی مانگی دەی ساڵی 2014 دژی هێرشەکانی داعش بۆ سەر کۆبانێ کران. دوای هێرشەکانی داعش لەو کاتەدا هەدەپە و ژمارەیەک لە دەزگا و پارتە کوردەکانی دیکە لە تورکیا چالاکیان ئەنجامدا و داوایان لە حکومەتی تورکیا کرد ڕێگەی ناردنی هاوکاری بدات بۆ شەڕڤانەکانی کە دژی داعش شەڕیان دەکرد، بەڵام داواکەیان ڕەتکرایەوە و ژمارەیەکیشیان لێ دەستگیر کران.لە کۆتاییدا ڕێکخراوی چاودێری مافەکانی مرۆڤ دەڵێت : ، "دوایین هەنگاوی هەڵمەتێکی درێژخایەنی گۆشەگیری و دڕندەییە، کە دژی هەدەپەی لایەنگری مافەکانی کورد بەڕێوەدەچێت. گۆشەگیرییەکە لەلایەن حکومەتی ڕەجەب تەیب ئەردۆغان سەرۆک کۆماری تورکیاوە سەرپەرشتی دەکرێت." واتە بە دیوێکیتردا دادگاکانی تورکیا بە سیاسی کراون و فەرمانی« کەسی&nbsp;»زاڵە بەسەر دەستور و یاساکانی ئەو ووڵاتەدا.

ئامادەکردنی / لوقمان مستەفا

دۆسێی کۆبانێ لە چاوی ڕێکخراوەکانەوە

زۆر بەی شەڕەكانی ئێستا کە لە جیهان ڕوودەدەن شەڕی بە وەكالەتن، زلھێزەکان تا بۆیان بکرێت خۆیان کەمتر بەشداری شەڕە ڕاستەوخۆکان دەکەن ، تامەقاش ھەبێت نزیک ئاگر نابنەوە، ھەر لە شەڕی عێراق و سووریاوە بۆ شەڕی رۆژهەڵاتی ئۆكراینا و لەوێشەوە بۆ شەڕی نێوخۆی یەمەن و لیبیا، دەوڵەتە زلهێزە ناوچەیی و جیهانییەكان بۆ گەیشتن بە ئامانجە سیاسییەكانی خۆیان لەو وڵاتانەدا پشت بە كۆمەڵێك هێزی لۆكاڵی دەبەستن : لەبەر دوو ھۆ:- لەلایەک&nbsp;ئامانجە سیاسییەكانی خۆیان و وڵاتە پشتیوانەكەیان جێبەجێ دەكەن و لەلایەکیتر تێچوونەكانی شەڕەكە لەسەر وڵاتی پشتیوان كەمدەكەنەوە.&nbsp; &nbsp;بەڵام ھەرچەندە ئەم جۆرە شەڕە كێشەی گەورەش بۆ وڵاتی زلهێزی پشتیوان و ئەو وڵاتەش دروستدەكات كە شەڕەكەی تێدا دەكرێت.چونکە هۆكاری جۆراوجۆر لە پشت بەكارهێنانی هێزە وەكیلەكانەوە هەیە، بۆ نموونە ئەمریكا لەبەر كەمكردنەوەی قوربانیانی سوپای وڵاتەكەی پشت بە هێزی لۆكاڵی دەبەستێ. چونكە ئەو گروپانە خۆشیان سەر بە ناوچەكەن، باشتر دەتوانن پەیوەندی لەگەڵ دانیشتووانی ناوچەكە دروست بكەن، زانیاری كۆبكەنەوە و خەڵكیش وەكو هێزێكی بێگانە مامەڵەیان لەگەڵ ناكەن.بەڵام زۆر جار بەخواستی دەوڵەتی زلھێز نایاتەوە بەھۆی ھۆکاری گەندەڵی و&nbsp;چاوچنۆکی وەکیلەکانەوە. ‏‎کۆماری ئیسلامی ئێران،لە دوای کۆتایی شەری ٨ ساڵەی لەگەڵ عێراق،نەچۆتە هیچ شەرێکی راسەوخۆوە، لەگەڵ ووڵاتانی تری جیهان، بەڵام، لە ئێستادا بەناردنی هێزو یارمەتی سەربازی ولۆجستیکی بۆ وەکیلەکانی لە ووڵاتانی وەک:&nbsp;&nbsp;لوبنان ، یەمەن ، سوریا ،عێراق بە شێوەی راستەوخۆ دەستوەردان دەکات لە هاوكێشە سیاسیەکان وململانێ ناوخۆییەکانی ئەم ووڵاتانە. ‏‎دەولەتی ئیسلامی ئێران هەر لەسەرەتای هاتنەسەرحوکم، یەکەم کاری کە کردێتی لەبەرنامەی کارەکانیدا گرنگی تەواوی پێدابێت بەناو ناردنە دەرەوەی شۆڕش(&nbsp;تصدير الثورة ) بوە، ئامانجی سەرەکی ئەودەست تێوەردانەش لەو ناوچانە دا بۆ پاوانخوازی دەسەڵاتی و ودروستکردنی هیلالی شیعی بوە لە ناوچەکەدا. ‏‎&nbsp;&nbsp;ئەگەر بەوردی بروانین ئەوە دەردەکەوێت کە لە سەرجەم شەڕەكانی دەرەوەی سنووری خۆیدا كە چەند لایەنی وەك حوسیەکان لە یەمەن و حیزب اللە لە لوبنان وحکومەتی دەسەڵاتداری عەلەوی لە سوریاو سەرجەم دەستەوتاقمە کلکدارەکانی بەهە موو رەنگ و جۆریانەوە لە عێراق شەری بەوەکالەتی بۆ جێبەجێ دەکەن بۆیە&nbsp;بۆ وڵاتێكی وەكو ئێران شەڕی بە وەكالەت تاكە بژارەیە، لەبەر ئەوەی ئەو وڵاتە توانای دارایی و سەربازی، دەریایی و ئاسمانیی ئەمریكای نییە، بۆیەش بۆ دروستكردنی كاریگەری لە دەرەوەی سنوورەكانی خۆی پێویستی بەوەیە پشت بە هێزە وەكیلەكان ببەستێ، جیا لەوەی پشتبەستن بە حیزبوڵڵا و حوسییەكانی یەمەن رێگە بۆ ئێران خۆشدەكات ئەجێندا ئایدیۆلۆژییەكەی خۆیشی لەناوچەكەدا بڵاوبكاتەوە. کە ئاشکرایە ئامانجەکشی پێکاوە.! ھەرچەندە شەڕی بە وەكالەت رێگە بۆ زلهێزەكان خۆش دەكات بەشداری خۆیان لە شەڕەكەدا بشارنەوە، ئەمەش بەكردەوە رێگە لە تەشەنەسەندنی شەڕەكە لە شەڕی بەوەكالەتەوە بۆ جەنگی نێوان وڵاتان دەگرێ.&nbsp; لەلایەكی دیكەوە حیزبوڵڵای لوبنان و هەڕەشەكانی لەسەر ئاسایشی ئیسرائیل بووەتە هۆی ئەوەی رێ لە شەڕی راستەوخۆی ئێران و ئیسرائیل بگرێ. &nbsp;بۆ ئێران گرنگە، لەبەر ئەوەی&nbsp;وەك پێشتر ئاماژەمان پێكرد ناتوانێ لەڕووی ئابووری، سەربازی و تەنانەت دیپلۆماتیكیش شان لە شانی ئیسرائیل بدات". بۆ سەركردایەتی سیاسی ئێستای هەرێمی كوردستان&nbsp;گرنگە&nbsp;ئاگایان لەوە بێت لە شەڕی بەوەکالەتەوە نەگلێن، بەڵکو تەنھا ئەركی ئێمەی كورد تێكۆشانە و ڕەوایەتی بەو ئەو جەنگا دەین کە لە پێناو پاراستنی قەوارەی هەرێمی کوردستان و ماف و کەرامەت و ژیانی خەڵکی&nbsp;کوردستاندا بێت !! چونکە شاراوە نییە، لەلای کۆمەڵانی خەڵکی کوردستانەوە گومانیش لەسەر شێوازی ھەڵسوکەوت و جوڵەی سەرانی هەندێ لایەنی سیاسی بە جۆرێک لەجۆرەکان دروست بووە.خەڵك هۆشیارە ئەمڕۆ،مێژوویش شاهیدە و ڕەحم بەكەس ناكات

لوقمان مستەفا ساڵح

لە شەڕی بەوەکالەتدا ئێران پێشەنگە

بە هەموو پێوەرێک شەڕی ئیسرائیل و بزووتنەوەی حەماس لە کەرتی غەزەی فەلەستین کارەساتێکی گەورەی مرۆیی لێکەوتووەتەوە، ئەمەش بەو هۆیەی کە زیانێکی گەورەی بە خەڵکی مەدەنی گەیاندووە.ئەوەی ئاگری شەڕەکەی زیاتر خۆشکردووە سیاسەتی ئەمریکاو ھەندێ لە ووڵاتانی رۆژ ئاوایە، بەدیویکتردا ئەمەریكا و هاوپەیمانەكانی بەرنامە و پرۆژەیەكیان بۆ رۆژهەلاتی ناوەراست هەیە كەخۆی دەبینێتەوە لە كۆتایی هێنان بەدەستێوەردانەكانی ئێران و وولاتانی تر لەململانێەكان و هەروەها نەهێشتنی گروپە توندرەوەكان لەم ناوچەیە ستراتیژی ئەمەریكایە، بۆیە هێرشی حەماس و دەستپێشخەری بۆ ئەم هێرشە كارتی تری لەپشتەوەیە لەوانە سەرنەكەوتنی پرۆژەی دەوڵەتی ئیسرائیل لەلایەک و پرۆژەی ئەمەریكا لەناوچەكە لەلایەکیتر.چونکە بە روونی دیارە سیاسەتی ئەمریکا کە بەردەوام مامەڵەو سەودای بە ئاشکراو بێ پێچ و پەنا لە پشت پیلانەکانی ئیسرائیلەوەیە دژ بە فەلەستینیەکان. ھەروەک بینیمان چۆن پشتگیری لە پرۆژەی دەوڵەتی ئیسرائیل کرد کە بە پرۆژەی&nbsp;سەودای سەدە ناو زەندکرا.-سەودای سەدە.. پەرلەمانی&nbsp;دەوڵەتی ئیسرائیل ١٩ی تەموزی ساڵی ٢٠١٨ وێڕای ناڕەزایەتیی بەربڵاوی کۆڕە فەلەستینی و جیهانییەکان، پرۆژەیاسای ڕەگەزپەرستانەی وڵاتی جولەکەی پەسەن کرد.یاسای ڕەگەزپەرستانەی "وڵاتی جولەکە" فەلەستین بە&nbsp;وڵاتی زایۆنییەکان دەزانێ و فەلەستینییەکان لە هەموو مافی شاروومەندێتی و مرۆییان بێوەری دەکات.یاسای ڕەگەزپەرستانەی "وڵاتی جولەکە"&nbsp;یەکێک لە تەوەرەکانی پلانی ئەمریکایی&nbsp;بە سەودای سەدە دێتە ئەژمار کە لە لایەن دەوڵەتی ئەمریکاوە داڕێژراوە و پرۆسەی جێبەجێ کرانی دەست پێ کردووە.نوێنەرانی مافی مرۆڤی لە نەتەوە یەکگرتووەکان&nbsp;دژ بەو پرۆژ یاسایە واتە لەبەر یاسای ڕەگەزپەرستانەی "وڵاتی جولەکە"بە شێوەی فەرمی دژ بە ڕژێمی زایۆنی سکاڵایان بەرز کردەوە و خوازیاری لێکۆڵینەوە لەو بارەوە بوون.بە پێی راپۆرتی ئیرنا؛ نوێنەرانی مافی مرۆڤی نەتەوە یەکگرتووەکان ، یاسای ڕەگەزپەرستانەی "وڵاتی جولەکە"ـیان بە جێی نیگەرانی و پڕمەترسی وەسف کرد و جیھانیان لەو مەترسیە ئاگادارکردەوە تا ڕێبگرن لە دەوڵەتی ئیسرائیل&nbsp;و پرۆژەکەی ھەڵوەشێنێتەوە.-سکاڵای سەدە.. ئەو&nbsp;سکاڵایەیە کە بۆ یەکەم جار ئەفریقای باشوور&nbsp;لەبری دەیان دەوڵەتی عەرەبی و ئیسلامی لەسەرتاسەری جیھان لە دادگای دادی نێودەوڵەتی لە لاھای، سکاڵای دژی ئیسرائیل تۆمار کرد، ئەوەش لە بەرامبەر ئەو پێشێلکارییانەی کە&nbsp;دەوڵەتی ئیسرائیل لە کەرتی غەززە ئەنجامیان دەدات. ئەفریقای باشوور لەو داوایەدا کە ٨٤ لاپەڕە لەخۆدەگرێت، ئاماژەی بەوە کردووە کە کردەوەکانی ئیسرائیل و کوشتنی فەڵەستینییەکان لە پۆلێنی جێنۆسایدن.ھەروەھا لە داواکارییەکەدا ھاتووە کە ئیسرائیل "نەیتوانیوە ڕێگری لە جینۆساید و لێپێچینەوە لە ھاندانی ڕاستەوخۆ و ئاشکرا بۆ جینۆساید بکات".کە ئەوە بوو لە ١١ و ١٢ی /١/ ٢٠٢٤ دادگای دادی نێودەوڵەتی یەکەم دانیشتنی خۆی سەبارەت بە سکاڵاکە ئەنجامبدات، ئەفریقای باشوور دەیەوێت دادگای&nbsp;دادی نێودەوڵەتی بەپەلە فەرمان بە ئیسرائیل بکات ھێرشە سەربازییەکانی لە غەززە بوەستێنێت.خۆشبەختانە لە پەیماننامەی جێنۆساید ھەموو دەوڵەتانی ئیمزاکار نەک تەنھا پابەند دەکات کە جێنۆساید ئەنجام نەدەن، بەڵکو پێشگرتن و سزادانیشی بۆ دیاریکردوون.بۆیە ئەگەر بریارەکانی ئەم دادگایە لە بەرژەوەندی سکاڵاکەی ئەفەریقای باشوربوو&nbsp;؛&nbsp;ئەوا دەکرێت بکرێتە بنەمایەک بۆ ھەموو ئەو گەلە ستەملێکراوو ژێردەستانەی وەک گەلی کورد کە دەتوانن نەھامەتیەکانی خۆیان لە رێی ئەم دادگایەوە لەبەرژەوەندی خۆیان یەکلابکەنەوە.&nbsp;چونکە بڕیارەکانی دادگای دادی نێودەوڵەتی وەک باڵاترین مەرجەعی دادوەری نێودەوڵەتی لە نێوان دادگاکانی دادوەریدا، ئیعتیبارێکی باڵای یاسای و ئەخلاقی هەیە. بیڕوڕای دادوەران یەکێکە لە سەرچاوە سەرەکیەکانی یاسا و فراوانی یاسای نێودەوڵەتی دادەنرێت. کاریگەریەکانی بەگشتی زیاترە لەسەر دەوڵەتە خاوەن کێشەکان. دەستورەکانی و حوکمەکانی دادوەری دادگا ( قطعية )بڕاوەیە و پێداچونەوە هەڵناگرێت.بە کورتی گرنگی ئەم دادگایە ( دادگای دادی لاھای ) لەوەدایە کە دادگای دادی نێودەوڵەتی وەک باڵاترین مەرجەعی دادوەری نێودەوڵەتی لە نێوان دادگاکانی دادوەریدا، ئیعتیبارێکی باڵای یاسایی و ئەخلاقی هەیە. دادوەرانی دادگا نوێنەری سیستمی یاسای و بنەما دادوەریەکانی شارستانیەتی مرۆڤن. هەریەک لە دادوەرەکانی دادگا، دەبێت لە وڵاتێکی جیاوازەوە هەڵبژێردرێت. دادوەرانی هەمیشەیی نوێنەری وڵاتەکانیان نین لە دادگادا و دەبێت سەربەخۆیانە کاربکەن.

 پارێزەر / لوقمان مستەفا

سەودای سەدە و سکاڵای سەدە

شاری کەرکوک بە پێی بەڵگەنامە مێژوویی و جوگرافی و نەتەوەییەکان شارێکی کورد و کوردستانی یە.بە هۆی دەوڵەمەند بوونی ئەو شارە بە نەوت و پێکھاتە کانیەوە، حکومەتە یەک لە دوای یەکەکانی عیراقی بەردەوام هەوڵی بە تعریب کردن و سڕینەوەی ناسنامەی کوردستانی شاری کەرکوک یان داوە و تا ئێستاش بەردەوامە.گرنگی شاری کەرکوکی قودس و دڵی کوردستان لە رووی جیوپۆلۆتیکی و ستراتیجی و ئابوری زۆر گرنگە بۆ داهاتووی هەرێمی کوردستان و گەلی کورد بە گشتی.ھەر بۆیە دوژمنەکانی ھەوڵی سڕینەوەی ناسنامەکەی دەدەن، و ەک دەبینین بەردەوام بەرپرسانی دەوڵەتی توركیا&nbsp;دوور لەیاسا نێودەوڵەتی و&nbsp;دبلۆسیەکان سەردانی شاری كەركوك دەکەن .!! وەک ئاشکرایە و گومانی تێدا نیە خۆیان و&nbsp;دەھۆڵ کوتەکانیان بێگانەن بەو شارە،لە كۆڕو کۆبونەوەنیشیاندا زۆر بێشەرمانە دەڵێن: كەركوك شاری باو و باپیرانمانە.! ھەموو دونیا دەزانێت…. مێژوو ئەوەی سەلماندووە کە کەرکووک شارێکی کوردستانیە، لەتەک ئەوەشدا وا ناسراوە کە شاری فرە نەتەوەو فرەئاینیەکانە، شاری پێکەوە ژیانە، بەڵام خەڵکانێک هەن خۆیان کردووە بەدەمڕاستی کەمە نەتەوەیەکی دیاری کراوو کە ئەجندای ووڵاتێکی بێگانە جێبەجێدەکەن، وەک تووتی قسەکانی ئەوان دەڵێنەوە، بیریان دەچێت و&nbsp;یا بە ئەنقەست خۆیان لە گێلی دەدەن و چاویان مێژووی ڕاستەقینەی ئەوشارە کوردستانیە نابێنێت.! بۆ کوردستانی بوونی ئەو شارە وێڕای مرافەعە گەورەکەی سەرۆک کۆماری پێشوی عێراق ،کە جەنابی مام جەلال سەرۆک کۆماربوو ئەنجامیدا لەمەجلیسی حوکم و لەبەردەم سەرجەم ئەندامەکاندا&nbsp;بەبەرزکردنەوەو پێشاندانی نەخشەی کۆنی عوسمانیەکان کە سنوری جوگرافی لیوای کەرکوکی ئەوکاتی تێدا دیاری کراوەو دانیشتوانەکەی زۆربەی&nbsp;کوردەو لەسەر کوردستان ئەژمارکراوە. بۆیە زۆر دوور ناڕۆین تەنها دەگەڕێینەوە بۆ ئاماری ساڵی 1957بابزانین ڕێژەی دانیشتوان و تەنانەت گەڕەکەکانی ئەو شارە چەند بووەو چۆنە:-ژمارەی دانیشتووان ژمارەی دانیشتووانی خەڵکی شاری کەرکوک لەساڵی (1957) بەم جۆرە بووە: • کورد (178000) بووە. • عەرەب (48000) بووە. • تورکومان (43000) بووە. • ئاشووری و کلدان (10000) بووە. لەھەمان ساڵی (1957) دا ژمارەی کرێکارو کاربەدەستانی کورد لە کۆمپانیای نەوتی کەرکوکدا لەسەدا ھەشتا (80%) بووە، بەڵام سەرژمێری کردنی کرێکاری کورد لەساڵی (2003) دا لەسەدا بیست (20%) بووە ئەمە بەڵگەی ئەوپەڕی شۆڤێنیستی بەعس و دەووڵەتی عێراق دەردەخات، کە چۆن ساڵ لەدووای ساڵ کوردیان نان بڕاوو دەربەدەر کردووە. کارێکی تری ژێربەژێر ھەیە لەبارەی کەرکوکەوە ئەویش پەیمان و ڕێککەوتنی (تورکیا / عێراق) ە کە بە دڵنیایەوە بەنھێنی ئەم کارە کراوە چونکە لەچەند ساڵی دووای سەربەخۆیی و دەووڵەمەندبوونی کوردستان دەترسن. گەڕەکەکانی شاری کەرکوک: • گەرەکە کوردنشینەکان (ڕەحیم ئاوا، ئازادی، مامۆستایان، شۆرجە، ئیسکان، بلاخ، قۆرییەشکاو، حەسیرەکە، تەپەی مەلا عەبدوڵڵا، دەروازەی باکووری کەرکوک، ئیمام قاسم، شۆراو، ئەحمەد ئاغا.خەبات) • گەڕەکە تورکومان نشینەکان ( موصلا، معلمین،ڕێگەی بەغدا، قەسابخانە، ئەڵماس). • گەڕەکە عارەب نشینەکان (طریق بغداد، 1ی حزیران، وحدة، حریة، اشتراکیة، ممدودة، ٧نیسان، حی البعث، نصروالعروبة، قادسیة، غرناطة). • گەڕەکە کلدوئاشوورییەکان (شاطرلو، عرفە، الماس). کەچی بەرپرسانی دەوڵەتی تورکیا و بەرەی تورکمانی لەپێش چاوی هەموو دونیاخۆڵ دەکەنە چاوی خەڵکەوە.! جارێک دروشمی کەرکووک شارێکی تورکمانیەو هەربە تورکمانیش دەمێنێتەوە لەو شارەدا بەرزدەکەنەوە،&nbsp;یان زۆر ڕوقایمانە لە ووڵاتێکیترەوە دێن و دەڵێن کەرکووک شاری باووباپیرانمانە.! بەردەوام هەرخەریکی پیلان و ئاژاوە گێرین و ئاژاوە بۆ پێکهاتەکانی شارەکە درووست دەکەن و هەوڵی شێواندنی مێژووی شارەکەدەدەن.! هەر بۆیە ھەندێ لە تورکمانەکان پشت ئەستور بە ئاغاکانیان واخۆیان لێبوە بەوپشیلەیەی کەلە ئاوێنەدا خۆی بەشێر دێتە پێش چاو.! ئەوە ئێوە دەست لە پشتیان دەدەن ئەگەر نا ئەو زومرەیە زاتی ئەوە ناکەن تەنانە سەیری نێو چاوی مناڵێکی کوردش بکەن. ئەگەر نا ئەوتاقمەی ئێوە لە پشتێوەن، بەبێ هۆ دژی هەمووجۆرە بڕیارو جموجوڵێکی کوردو هێزەکوردیەکانن لەو شارە کوردستانیەدا، لەهیچ هەڵبژاردنێکدا دوو کورسیان بەتەواوەتی نەهێناوە، کەچی خۆیان کردووە بەدەم ڕاستی تورکمان و خەڵکی ڕەسەنی کەرکوک. تەنها بۆ ڕازی کردنیان و&nbsp;بۆ ئەوەی ئاوژاوە نەگێڕن لەشارەکەدا دوور کەونەوە لە نۆکەری بۆ بێگانە، لەلایەک پارتی دیموکراتی کوردستان پاڵپشتیەکی باشیان بوو بۆ جێگیر کردنی پێنچ کورسی کۆتای پەڕلەمانی لە پەڕلەمانی کوردستان، کەچی لە پەڕلەمانی عێراق تەنها دووکورسیان وەک کۆتا پێ ڕەوا بینرا بۆداندراوەو نقەشیان لێوەنەهات.!! بەهەمان شێوە یەکیەتی نیشتیمانی کوردستان لە %33دەسەڵاتی ئیداری لەو شارەداپێدان.!! ئەگەر بە پێوەری مافی دەنگ دان و(استحقاق الانتخابات)بێت بێگومان ئەو ڕێژە خەیاڵاویەیان بەرناکەوێت، یاسا هەڵە قەبوڵ ناکات، بەخشین و خێرو سەدەقە لە جێبەجێکردنی یاسادا جێی نابێتەوە، هاتنەسەر سفرەی حازری زیاد لە مافی خۆیان ئەم کێشەیەی لێدەکەوێتەوە ،کە ئێستا بەرەی تورکمانی لێکردووین بە کەڵەگا و ووڵتێکی بێگانەی کردووە بەدەم سپی تورکمان و بەرەکەیان. بێگوومان کورد لەم سیاسەتەدا فەشەلیهێنا وایان دەزانی بەرەی تورکمانی لایەنێکی سەربەخۆن، بەڵام بەهەڵەدا چوون، سەلمێنرا ئەوان تەنها جێبەجێکارن و ئەجندای دەوڵەتی تورک پیادەدەکەن.&nbsp;بەداخەوە ئەمە فەشەلی دبلۆماسیەتی کوردیە تائێستا نەیان توانیوە تەنانەت ئیدانەی لێدوانەکانیشیان بکەن.! &nbsp;

ئامادەکردنی/ لوقمان مستەفا

 مێژوو گەواھی دەدات کەرکووک کوردستانیە.  

جەنگ و ململانێکانی نێوان ئیسرائیل و فەلەستین ڕەگ و ڕیشەی دەگەڕێتەوە بۆ کۆلۆنیالیزمی سەدەیەک پێش ئێستا.&nbsp;بەڵام&nbsp;جەنگی نێوانیان لە ئێستادا لەکەرتی غەزەدا چڕبۆتەوە،ھەرچەندە ئەم جەنگانە ناوبەناو سەرھەڵدەدات، ھەرجارەی&nbsp;بە شێوەیەک لە شێوەکان شەڕ دەست پێدەکات، ھەندێکیان ماوە کورت و ھەنێکیشیان ماوە درێژ ،لە مێژووی ئەو جەنگانەدا ئیسرائیل چوار هێرشی سەربازی درێژخایەنی بۆ سەر غەززە دەستپێکردووە کە بریتین لە ساڵانی :- ٢٠٠٨، ٢٠١٢، ٢٠١٤ و ٢٠٢١، ٢٠٢٣ ی ئێستا.&nbsp;هێرشەکەی ساڵی ٢٠٠٨ بریتی بوو لە بەکارهێنانی چەکی قەدەغەکراو لە ئاستی نێودەوڵەتیدا، وەک گازی فسفۆر، لە ساڵی ٢٠١٤ و لە ماوەی ٥٠ ڕۆژدا ئیسرائیل زیاتر لە ٢١٠٠ فەلەستینی کوشتووە کە هەزار و ٤٦٢ کەسیان هاووڵاتی مەدەنی و نزیکەی ٥٠٠ منداڵی تێدابووە.&nbsp;لە میانەی ئەو هێرشەدا کە لەلایەن ئیسرائیلییەکانەوە ناوی ئۆپەراسیۆنی لێواری پارێزەر بوو، نزیکەی ١١ هەزار فەلەستینی بریندار بوون و ٢٠ هەزار ماڵ وێران بوون و نیو ملیۆن کەسیش ئاوارە بوون.بەڵام ھیچ جارێکیان بەقەد ئەمجارەیان ماڵوێرانکەر نەبووە.!!&nbsp;ئەوەش بەھۆی&nbsp;ھێرشی پێشوەختەو دەستپێشخەری بزوتنەوەی حەماس و ئەو دەسەڵاتەی کەلەوێ حوکمرانە ،جەنگ ھەڵگیرسا و لە ھەردوەلا بەتایبەت خەڵکی غەزەی سڤیل باجی ئەو ھەڵانەیاندا ،حماس و ھاوپەیمانەکانی&nbsp;پێشوەختە دەیانزانی کە سوتەمەنی شەرەکە خەڵکی بێچەک و ژن و پیر و مناڵی بێتاوان دەبنە قوربانی.!ئەوە بوو کە بینیمان ھێرشی پێچەوانە و وەڵامدانەوەی چاوەروانکراوی ئیسرائیل بوو کە بێرەحمانە و بە شێوەی عشوائی&nbsp;تا ھەنوکەش لە زەوی و ئاسامان و دەریاوە بۆمب بارانی کەرتی غەزەدەکات ،دەست لە ژن و مناڵ پیرو پەککەوتە ناپارێزێ.! قەسابخانەیەکی&nbsp;بۆ&nbsp;خەڵکی بێ دیفاعی کەرتی غەزە دروسکردووە مەگەر بەسەر خۆیان ھاتبێ بەدەست نازیەکانەوە.تاوانەکان ھێندە قێزەون و گورچک بڕن سنوری ھەموو تاوانە نێو دەوڵەتیەکانی بڕیوە.!! خەڵک و&nbsp;خاکەکەی بەیەکەوە تەخت دەکرێن و دەسوتێن، ئا ئەم تاوانە بە ھەموو پێوەرێ جینۆسادە.!ديارە جینۆساید لە سادەترین پێناسەیدا كوشتنی بە كۆمەڵ دەگەیەنێت. گەر تەنیا وشەی "جینۆساید" بە نموونە وەربگرین، ئەوە چەندین كاری بێویژدان و دڵڕەقانە و دوور لە هەموو بەها بەرزە مرۆڤایەتییەكان لەخۆدەگرێت.بەڵام ئەوەی جێگای سەرنج و تێڕامانە بێ دەنگی و بێ ھەڵوێستی کۆمەڵگای نێودەوڵەتی و رێکخراوەکانی مافی مرۆڤی جھانیە لەمەر ئەم تاوانانە کە بەسەر ژن و مناڵی کەرتی غەزەدادێ.!ھەر کۆمەڵەی گشتی نەتەوە یەکگرتوەکان بوو لە ساڵی ١٩٤٦ لە یەکەم دانیشتنی خۆیدا بڕیارنامەیەکی پەسەند کرد کە جینۆساید بەپێی یاسا نێودەوڵەتییەکان تاوانە و نموونەی ئەو جۆرە ڕووداوانەی ژماردەوە (بەڵام پێناسەیەکی یاسایی تەواو بۆ تاوانەکە نەخستەڕوو). لە ساڵی ١٩٤٨، کۆمەڵەی گشتی نەتەوە یەکگرتووەکان ڕێککەوتننامەی ڕێگری و سزادانی تاوانی جینۆساید (CPPCG)ی پەسەند کرد کە بۆ یەکەمجار تاوانی جینۆسایدی پێناسە کرد. جینۆساید ڕەتکردنەوەی مافی بوونی تەواوی گرووپە مرۆڤایەتییەکانە، وەک چۆن کوشتن ڕەتکردنەوەی مافی ژیانی تاکەکانی مرۆڤە.کەچی ھەر ئەم رێکخراو کۆمەڵەیە ئێستا لەم گرژی و ئاڵوزیاندا بە پێش چاویانەوە جینۆساید ئەنجام دەدرێت متەقیان لێوەنایات.!!بەراستی ئەم بێ ھەڵوێستیەی نەتەوەیەکگرتوەکان و رێکخراوی بەناو مافی مرۆڤ زۆر مەترسیدارە،چونکە ڕێگە خۆشکەرە بۆ دوژمنەکانی ئێمەی کورد کە دەکرێت لەمە بەدواوە دەستکراوەبن و بێترس ودوودڵی&nbsp;ئەم ھەلە بقۆزنەوە و&nbsp;ھێرشەکانیان دەست پێبکەن و چاوەروانی کوشت و برێکی ئاوەھا لەم چەشنەبین لەلایەن دوژمنە چاچنۆکەکانمانەوە.!لانیکەم فەلەستین چەندین دەوڵەتی عەرەبی و ئیسلامی پشتیوانی مادی و لۆجستی دەکرێن و&nbsp;ماکینە میدیایە زەبەلاحەکانی جیھان نەھامەتیەکانیان دەگەیەنێتە ھەموو دونیا، بەڵام ئێمەی کورد نەک&nbsp;پشت و پەنامانیە&nbsp;بگرە ھەموو جیھان لەدژمانن.! ئەوە حاڵ و گوزەرانی نێوخۆی خۆمان ھەر باسمەکەن کەچی پاشەگەردانیەکە لەسایەی بیری تەسکی حیزبایەتی.

لوقمان مستەفا

بێ ھەڵوێستی کۆمەڵگای نێودەوڵەتی مەترسیدارە.!

منداڵان یەكەم قوربانیی جەنگ و ململانیە سیاسییەکانن، كە هیچ دەسەڵاتیان نییە و تەنیا بوونەتە سوتەمەنی و باجی هەڵەی سیاسیە بازرگانەکانی جەنگ و سیاسەتی دەوڵەتان دەدەن.دوای&nbsp;٣٤&nbsp;ساڵی لە ڕێککەوتننامەی نێودەوڵەتی بۆ پاراستنی مافەکانی منداڵانواتە به‌پێی بڕیاری” ٤٤/٢٥” كه‌ له ٢٠/نوامبە‌ر/١٩٨٩ له‌ لایه‌ن ڕێكخراوی نه‌ته‌وه‌ یه‌كگرتووه‌كانه‌وه‌ كه‌ زۆربه‌ی وڵاتانی جیهانی له‌خۆگرتووه‌ ده‌رچووه‌، لیستێكی زۆر دوورودێژی ده‌رباره‌ی مافه‌كانی منداڵ ده‌ركردووه، كه‌ بریتیه‌ له‌ “٥٤” مادده‌، هه‌ندێك له‌ مادده‌كان له‌ چه‌ند بڕگه‌یه‌ك پێكهاتوون کە ئێمە لێرە تەرکیز دەکەینە سەر دوو خاڵێکی جەوھەری ئەو مادانە :-ــ پاراستنی منداڵ له‌ هه‌موو توندوتیژی و خراپه‌ و زیانپێگه‌یاندنی گیانی و هۆش، ناشبێ په‌راوێز بكرێت.ــ پاراستن و چاودێریی منداڵ له كاتی شه‌ڕ و ئاژاوه‌دا.بەھیچ شێوەیەک&nbsp;ئەم دوو مادەیە نە جێبەجێکراوە نەبەرگریشی لێکراوە، بەڵکو بەردەوام پێشێلیشکراوەو وەک مورەکەبی سەر کاغەز ماوەتەوە.لە کاتێکدا له‌ساڵی‌ ١٩٥٩دا ڕێكخراوی‌ نه‌ته‌وه‌یه‌كگرتوه‌كان جاڕنامه‌ی‌ جیهانی‌ مافه‌كانی‌ منداڵانی‌ ڕاگه‌یاند، له‌ساڵی‌ ١٩٨٩دا ڕێكه‌وتن له‌باره‌ی‌ جاڕنامه‌كه‌وه‌ كراو ١٩١ ده‌وڵه‌ت له‌جیهاندا پابه‌ندبوونی‌ خۆیان به‌ ڕێكه‌وتننامه‌كه‌وه‌ پیشاندا لەگەڵ ئەوەی زۆرینەی دەوڵەتان چوونەتە ناو ئەو ڕێککەوتنامەیە.بەڵام تائێستا منداڵان لە زۆربەی شوێنەکانی جیهان، لە دۆخ و ژیانێکی ناتەندروستدا دەژین و ڕووبەڕووی توندوتیژی و سەختی گوزەران دەبنەوە، بەتایبەت لەو وڵاتانەی کە جەنگ و پاشماوەکانی جەنگ بوونیان هەیە.نمونەی رۆژئاوای کوەردستان و یەمەن و غەزەی فەلەستین و چەندین شوێنی ووڵاتانیتر.ئێستا منداڵان زیاتر مافەکانیان پێشێل دەکرێ و دەبنە سووتەمەنی جەنگ و ململانێکان، خێزان دەیانخاتەوە، بازاڕیش دەیانهاڕێت، دواجاریش دەبنە سووتەمەنی جەنگەکان.نەتەوە یەکگرتووەکان لە ڕاپۆرتەکانی خۆیدا ئاماژە بە خراپترینی ئەو وڵاتانە دەدات کە مافەکانی منداڵیان تێدا پێشێل دەکرێت، کە ئەوانیش وڵاتانی جیهانی سێیەم و تازە پێگەیشتووەکانن.ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و ئەفریقا و ئەمریکای لاتین، زۆرترین منداڵی قوربانییان تێدایە، ناسەقامگیری ئاسایش و ململانێ سیاسییەکان و داڕوخانی ئابوری سەرەکیترین هۆکاری چەوساندنەوەی منداڵ و پێشێلکردنی مافەکانیانە.بەپێی پێناسە و بەندەکانی نەتەوە یەکگرتووەکان کە لە ٤٢ ماددە پێکدێت، کە دەڵێت :- منداڵ ئەو کەسەیە کە تەمەنی لە ١٨ ساڵ کەمتر بێت، مافی ئەوەی هەیە بە زمانی دایک بخوێنێت، مافی ژیانی هەبێت لەژێر چاودێری خیزان یان حکومەتدا، خاوەنی ناسنامەی فەرمی بێت و ڕێز لە ڕاو بۆچوونەکانی بگیرێت و ئازادییەکانی پارێزراو بن.لە ساڵی( ١٩٢٤وە تا ٢٠١٥&nbsp;)٢١ جار ڕێککەوتنی نێودەوڵەتی کراوە بۆ پاراستنی مافەکانی منداڵ، ١ی حوزەیرانی ١٩٨٩ش دوایین ڕێککەوتنی نەتەوە یەکگرتووەکانە بۆ پاراستنی مافەکانی منداڵ، بەڵام سەرباری ئەوە، هێشتا&nbsp;مردنی منداڵی ساوا و&nbsp;کوژرانیان لەجەنگەکاندا و&nbsp;بێبەشبوون لە پەروەردە و وخوێندن بەڕێژەیەکی بەرچاو بەردەوامییان هەیە.بەپێی بەندەکانی ئەو ڕێککەوتنە، هەموو منداڵێک مافی تەندروستی و پەروەردە و پارستنی هەیە، هەموو وڵاتێکیش پابەند کراوە بە پاراستنی ئەو مافانە، بەڵام ملیۆنان منداڵ بەهۆی هەڵاواردنی ڕەگەزیی و ئیتنیکیەوە بێبەشن لە ژیانێکی شایستە.وێڕای هەموو ئەو ڕێککەوتنانە، تا ئێستاش زۆرینەی منداڵانی کورد لە بچوکترین مافەکانیان کە خوێندنە بە زمانی دایک بێبەشن، لە هەریەکە لە ڕۆژهەڵاتی کوردستان، باکوری کوردستان بە هەموو شێوەیەک زمانی دایک بۆ منداڵان قەدەغە لە ناوەندەکانی خوێندندا، لە ڕۆژئاوای کوردستان’یش دوای شۆڕشی ئەو پارچەیە خوێندنی کوردی بۆ منداڵان فەراهەم کرا، بەڵام هێشتا حکومەتی سوریا’ش بە فەرمی نەیناساندووە.ئەمە وێڕای بەندکردنیان لە کونجی زیندان و کوشتنیان بەبیانوی ھێزە بەرھەڵستکارەکان کە داوای مافی رەوای گەلەکەیان دەکەن.بەپێی داتاکانی یونسێف-ی سەر بە نەتەوە یەکگرتووەکان کە تایبەتە بە پاراستنی مافەکانی منداڵان، لە تەواوی جیهان نزیکەی ٩٠٠ ملیۆن منداڵ ڕۆژانە نزیکەی دوو دۆلاریان هەیە و بەردەوام ڕووبەڕووی هەڕەشەی خێزانی و تەندروستی و کەمی خۆراک دەبنەوە.ئیستا هەریەک لە ئەفغانستان، سوریا، یەمەن، نەیجیریا، لیبیا، سۆماڵ، لە ڕیزبەندی ئەو وڵاتانەن کە منداڵان تیایاندا قوربانی یەکەمە و زیاتر لە نیوەیان بێبەشن لە چاودێریی خێزانیی و حکومەت، ئێستا بەهۆی توندوتیژییەوە، لە پێنج خولەک جارێکدا منداڵێک دەمرێت.ئێستا دۆخێکی مەترسیدارتر لە وڵاتانی نائارامی شەڕدا بە تایبەت یەمەن و سوریا و فەلەستین دروستبووە، ئەویش بەکرێگرتن و ڕاپێچکردنی منداڵانە بۆ بەرەکانی شەڕ بە تایبەت کە ئێستا تورکیا رۆڵێکی قێزەون دەگێرێت وەک بازرگانێکی بێ ویژدان لە سوریاوە بۆ لیبیا بازرگانی بە منداڵانەوە دەستیپێکردووە و هەلومەرجی ئابوری خراپی خێزانەکانی قۆستووەتەوە لە بەرامبەر پێدانی بڕە پارەیەک روبەروی مەرگیان دەکاتەوە.بەداخەوە ھەمیشە منداڵان&nbsp;لەجەنگەکاندا زۆر جار وەک قەڵغانی مرۆیی و تەنانەت بەشداری پێکردنیان لە شەرەکانیاندا&nbsp;چی وەک بکوژ و چی وەک قوربانی بەکار دەھێنرێن،لە پێناو مەرامەسیاسیەکانیاندا.

 ئا لوقمان مستەفا

منداڵان قوربانی سەرەکی جەنگەکانن

ھێرش كردنە سەر باشوری كوردستان بە فرۆكەی بێ فرۆكەوان « درۆن »لەلایەن دەوڵەتی توركەوە&nbsp;، پێش هەموو شتێك تاوانێكی ئاشكرا و&nbsp;پێشێلكردنێكی دیاری یاسا نێودەوڵەتییەكانە و&nbsp;بەقڕكردن و ئینكاركردنی گەلی كورد دادەنرێت.ئەم جۆرە لەشەر نەك بۆكورد بەڵكو&nbsp;بۆ تەواوی دونیا شتێكی نوێیە.&nbsp;لەئێستادا جیهان پێی ناوەتە سەردەمێكی نوێ لە شەڕ، شەڕێك دوژمن نادیار و قوربانیی و خەسارەتیش خەڵكی بێ دیفاع و بێتاوانە، ئەمە شەڕی فڕۆكە بێفڕۆكەوانەكانە كە پێیاندەوترێت « درۆن » ئێستا بوونەتە ژمارەیەكی ئێجگار قورس لە هاوكێشەی جەنگ و ناكۆكیی و ململانێ ناوچەیی و نێودەوڵەتییەكاندا، بەجۆرێكە كە لە شەرەكاندا دەوری یەكلاكەرەوە دەبینن.ئەو جۆرە فڕۆكانە بە تەواوی تەرازووی هێزیان&nbsp;گۆڕیوە‌ و كاریگەری گەورەیان لەسەر جیهانی ئەمڕۆ هەیە، چونكە دەتوانن بگەنە هەموو شوێنێك و هەستیارترین زانیاری كۆ بكەنەوە و بۆردمانی پێگە هەر گرنگ و ستراتیجییەكانیش بكەن، لە كەوتنە خوارەوە و پێكرانیشیان هیچ زیانێكی گیانی لێ ناكەوێتەوە، بگرە تەنیا زیانی مادییە، بۆیە كەسی ھێرشبەر لە مەرگ دوور دەخەنەوە و سوپا پێشكەوتووەكانی جیهان و كۆمپانیاكانی بەرهەمهێنانی چەك و تەكنەلۆجیای جەنگی كێبەركێیانە لەسەر دروستكردنی جۆر و شێوازی پێشكەوتوو و بەهێزتری درۆنەكان، چونكە دەزانن داهاتوو ئەو جۆرە فڕۆكەیە گەورەترین پێگە و شوێنی لە ڕیزی سوپاكان دەبێت.درۆن بە شێوەیەك پارسەنگی ھێزی گۆریوە&nbsp;نەك&nbsp;تەنھا كوردی بێ چەك و بێ پشت و پەنای شپرزە كردووە ،تەنانەت كاری كردۆتە سەر پلانی سەربازی وڵاتانی زلھێزی وەك شەری نێوان ڕوسیاو ئۆكراینا بەتەواوی توشی شۆكی كردوون.!بەكارھێنانی ئەم جۆرە چەكە لەلایەن دەوڵەتی توركیاوە بەرامبەر بە میللەتێكی مەزڵومی&nbsp;وەك گەلی كورد&nbsp;خۆ بەڕوونی دیارە بۆ لەناوبردن و قڕكردنێتی، چونكە بوونی&nbsp;كوردە وەك نەتەوەیەكی زیندووی ناوچەكە،توركیای فاشستی تووشی هیستریاكردووە.لەبەر ئەوەی گومان لەوەدا نییە كە بوونی هێزەكانی پەكەكە تەنها ڕووپۆشێكە بۆ چەندین ئامانجی تر و بیانوێكی ئاشكراشە بۆ ڕەوایی دان بە&nbsp;دەستێوەردان و هێرشیی سەربازی ، لەهەلومەرجی ئێستای عێراق و بەدیاریكراویش لە هەرێمی كوردستاندا. پێشێلكردنی سەروەری خاكی عێراق و هەرێمی كوردستان لەلایەن ئەرتەشی توركەوە لەگەڵ ئەوەی دەبێت بەزمانێكی توند شەرمەزار بكرێت،دەبێت بەپەلەش لە محفەلی دەولیدا&nbsp;داوای وەستاندی بكرێت.&nbsp;چونكە ئەم هێرشە بە هەموو پێوەدانگە سیاسی و یاسا نێودەوڵەتیەكان بە پێشێلكردن و داگیركردنی خاكی عێراق دادەنرێت. بۆیە نابێت بەهیچ شێوەیەك لێی قەبوڵبكرێت، كە تاهەنوكەش خاوەن سەروەری خۆیەتی و لە هەمان كاتدا ئەم ته ‌حەدایە وەكو هەڕه ‌شەیەكە لە پەیوەندیە مێژوویەكانی نێوان گەلانی ناوچەكە بە گشتی و گەلانی توركیا و عێراق بە تایبەتی ، بۆیە ھێرشە درۆنیركانی&nbsp;توركیا بۆ سەر باشوری كوردستان بە پێشێلكردنی&nbsp;یاسای نیودەوڵەتی لەقەڵەم دەدرێت، چونكە ئەو یاسایەی كە&nbsp;لە ساڵی&nbsp;&nbsp;1991 ەوە&nbsp;بووە هۆكاری سەرەكی دروست بوونی هاوپەیمانیەتی لە نێوان زیاتر لە 36 وڵاتانی رۆژئاو او رۆژهەڵات لە دژی داگیركردن و بەزاندنی سەروەری دەوڵەتی كوەیت لە لایەن رژێمی بەعسی لەناوچوو. بەو پێوەرە سیاسی ویاساییە دەبێت توركیا بە دەست درێژیكار و بەداگیر كەر ئاژمار بكرێت لە پێشێلكردنی سەروەری خاكی عێراق، لەبەر ئەوەی حكومەتی توركیا بە پێی یاسا نێودەوڵەتیەكان&nbsp;تەنها بۆی هەیە سنوری خۆی بپارێزێ، بۆی نیە سنوری ووڵاتێكیتر ببەزێنێ،توركیا دەیان كیلۆمەتر لەگەڵ عێراق سنوری هاوبەشیان هەیە،بۆیە ئەگەر سیاسەتی دووفاقی نەبێت&nbsp;ئەوا بە پێی ئەو یاسایە هەرداگیر كاریەك دەبێت هەمان چارەنووسی ڕژێمەكەی صدامی گۆڕبەگۆڕی ببێت.&nbsp;&nbsp;هەر بۆیە دەوڵەتی توركیا ئەم بێ دەنگی نێودەوڵەتیەی قواستۆتەوە،بێ ڕەچاوكردنی سەرجەم یاسانێودەوڵەتیەكان ڕێك خراوەكانی مافی مرۆڤی نێودەوڵەتی،لەسەر هەمان رێكەوتنامەی سەردەمی ڕژێمی بەعسی روخاو دەروات،كەپێشتر لە كۆتایی هەشتاكاندا كە ئەوكاتیش بەبێ ئەوەی هیچ جووڵەیەكی چەكداری لە باكوری كوردستان هەبێت، ساڵی ١٩٧٨ توركیا رێككەوتنامەی راوەدوونانی خێرای لەگەڵ عێراق ئیمزا كرد، بەپێی ئەم رێككەوتننامەیە توركیا دەیتوانی بۆ سەركوتكردنی هێزە چەكدارە كوردییەكانی نەیاری خۆی بە قوڵایی ٥ كیلۆمەتر بێتە ناو خاكی عێراقەوە.&nbsp;بە داخەوە تائێستا ئەم ڕێكوتنە هەڵنەوەشاوەتەوە،كە دەبوو نوێنەرانی كورد لە حكومەت و پەرلەمانی عێراق كاری جدیان بۆ بكردایەو هەڵیان وەشانایەتەوە،چونكە زۆربەی ئەو ڕێكەوتنانەی سەردەمی بەعس چ وەك یاسا ئەگەر هەبووبێ هەمواركراوەتەوە، وەڕێكەوتنەكانیش هەڵوەشێنراونەتەوە.تەنها ئەو یاساو ڕێكەوتنانە نەبێت كەلە دژی كوردە وەك خۆی ماونەتەوە. لەبەر ئەوەی باشوری&nbsp;كوردستان تا ئێستاشی لەگەڵدابێت لە ڕووی یاسایی یەوە سەر بە دەوڵەتی عێراقە، كەواتە دەبێت دەوڵەتی عێراق بە ئەركی خۆی هەستێت و لە ڕێگەی وەزارەتی دەرەوەی و نوێنەرەكەی لە نەتەوە یەكگرتوەكان ناڕەزایەتی خۆی بگەیەنێتە ناوەندی بڕیار لە ئەنجومەنی ئاسایش.بەڵام ئەگەر بەم ئەركە هەڵنەستا و بێ دەنگ بوو...حكومەتی هەرێمیش هیچ هەڵوێستێكی نەبوو ،كە سەروەری خاكی عێراق و هەرێم پێشێل دەكرێت، ئەوە&nbsp;ئەگەر لە ئایندەدا&nbsp;گەریلا ( پەكەكە )&nbsp;لە شەرەكاندا بەسەر دەوڵەتی توركیادا&nbsp;سەركەوتن و توانیان عێراق و ئەوناچانەی كەلەژێر ڕكێفی ئەواندایە لە ھەرێمی كوردستان بپارێزن&nbsp;لەدەست داگیركاری توركیا، كەواتە ئەوكاتە بۆیان هەیە خۆیان بڕیار لەسەر چارەنووسی ئایندەی ئەو ناوچانە بدەن كە بە خوێن پارێزگاریان لێكردووە،دەبێت عێراق و هەرێمی كوردستانیش بەو( دیفاكتۆیە ) ئەمری واقعە ڕازی بن.