لە زانستی سیاسەتدا کێشە و ململانێکان لەنێوان وڵاتانی دراوسێ، یان ناوخۆی وڵاتان بەردەوام بوونیان هەیە، لە بنەڕەتدا هەموو کێشەکان کێشەی ستراتیژیین، بەڵام تێیدەکەوێ کە کێشەی تەکتیکییش هەبێت.
کێشە تەکتیکییەکان دوو ئامانجیان هەیە، یەکەمیان خزمەتگەیاندنە بە ململانێ ستراتیژییەکان و دووەمیان سەرقاڵکردنی لایەنی بەرانبەرە بۆ دەستخستنی ئامانجێکی دیاریکراو.
کێشە تەکتیکی؛ ئەو کێشانەن دروستدەکرێن و ماوەیان کورتە بۆ ئامانجێکی کاتی یان دەستکەوتێکی کاتی.
تایبەتمەندییەکانی؛ ماوە کورتە، زۆرینەی جار پەرچەکرداری توندی نابێت، ئامانج لێی لادانی سەرنجی بەرانبەر و سەرقاڵکردنیەتی بۆ دوورخستنەوەی لە پلانە ستراتیژییەکانی، بەکاردێت وەک کارتێکی گوشار بۆ کاتێکی دیاریکراو.
کێشە ستراتیژییەکان؛ چەند کێشەیەکی دیاریکراون وەک بەشێک لە دونیابینی سیاسی و پلانە گەورەکە بۆ ماوەیەکی زۆر درێژ کاریان لەسەر دەکرێت بۆ گۆڕانکاری لەژێرخان یان باڵانسی هێز لەنێوان وڵاتەکان.
تایبەتمەندییەکانی؛ ماوە درێژە، زۆر بەوردی پلانی بۆ دادەنرێت وەک بەشێک لە دونیابینی سیاسەتی دەوڵەت، کاریگەری لەسەر ژێرخان، کۆمەڵگە و پەیوەندییە نێودەوڵەتییەکان دروستدەکات، بەکاردێت بۆ دەستخستنی ئامانجی ئایدۆلۆژی یان هەیکەلیەت.
بەم پێودانگە بێت کێشەکانی نێوان هەرێم و عێراق وەها دابەشدەبن؛
کێشە تەکتیکییەکان؛
１- دواخستن و نەدانی موچەی فەرمانبەرانی هەرێم (کێشەیەکی کاتییە و ئامانج لێی ئەوەیە حکومەتی هەرێمی کوردستان سازش بکات و پابەندنی بڕگە و مادەکانی موازەنە بێت).
２- ڕێگرتن لەدووبارە هەناردەکردنەوەی نەوتی هەرێم لەڕێگەی تورکیاوە (ڕێکارێکی کاتییە لەچوارچێوەی ململانێی نێوان هەولێر و بەغدا لەسەر داهاتەکەی، وەک کارتێکی گوشاریش بەکاردێت لە دانوستانی نێوان هەردوولا لەسەر پرسی سەروەری بەسەر سەرچاوە سروشتییەکان).
３- لێدوانی سیاسی توند لەنێوان هەردوولا و تۆمەت بەخشینەوە (وێناکردنی هەرێمی کوردستان کە هەرێمێکە پابەندی دەستوور نابێت و هەڕەشەی هەڵوەشاندنەوەی هەرێم، ئەمانەش زیاتر لەکاتی بانگەشەی هەڵبژاردن پەنای بۆ دەبرێت).
کێشە ستراتیژییەکان؛
１- کێشەی نەوت و گاز و پرسی سەروەربوون بەسەریەوە (هەرێم پێیوایە بەگوێرەی دەستوور مافی خۆیەتی وەربەرهێنان لە نەوت و گاز بکات، عێراق پێیوایە ئەمە پرسێکی نیشتمانییە و لە دەسەڵاتی حکومەتی فیدڕاڵ دایە).
２- پرسی کەرکوک و مادەی ١٤٠.
３- ناکۆکی لەسەر ناسنامە و سنوور و سەروەری.
４- خوێندنەوەی جیاواز بۆ دەستوور.
５- هەیکەلیەتی دەوڵەتی عێراق ئایا وڵاتێکی فیدڕاڵی تەواوە یان وڵاتێکی ناوەندییە (ڕەوتێک لە بەغدا هەیە لەگەڵ هەموارکردنەوەی دەستووردان یانیش هەوڵدەدەن بە یاسا دەسەڵاتەکانی هەرێم کەم بکەنەوە، لە بەرانبەردا هەرێم هەوڵی زیاتر فراوانکردنی دەسەڵاتەکانی دایە، ناکۆکی لەسەر شێوەی دەوڵەتی عێراق و سیستەمی سیاسییەکەی هەیە.
６- هەوڵی سەربەخۆیی کورد (ئەگەرچی هەرێمی کوردستان شکستی هێنا لە ڕیفراندۆمی ٢٠١٧ بەڵام ئەمە پرسێکی کراوەیە، بەغدا هەموو هەوڵێک بۆ سەربەخۆی کوردستان بە گەورەترین مەترسی دەزانێت لەسەر یەکپارچەیی عێراق).
پابەند نەبوون بە دەستوور وەک مەرجەع!
لە گوتاری بەغدا و هەولێر هەمیشە بانگەشەی گەڕانەوە بۆ دەستوور و پابەندبوون پێیەوە دەبیستین، بەڵام پابەندبوون بە دەستوور لە بەرژەوەندی حوکمڕانی شیعە نییە، بۆیە دەبینین لە ڕابردوودا چەندین پڕۆژە و هەوڵ هەبوون بۆ فیدڕاڵیەتی پارێزگاکان بەڵام شکستیان پێهێنرا.
شیعەکان، پاڵپشت بە دابەشکردنی پۆستە سەروەرییەکان و زۆرینەی دانیشتووان، خۆیانبە خاوەنی عێراق دەزانن و ڕێگرن لەوەی هەرێمێکی دیکەی فیدڕاڵ دروست ببێت، تەنانەت کاردەکەن بۆ هەلوەشاندنەوەی هەرێمی کوردستانیش، ئەمەشە وایکردووە ڕێگر بن لە دروستکردنی دامەزراوە فیدڕاڵییەکان کە لە دەستووردا ئاماژەیان پێکراوە.
هەرێمی کوردستانیش لەگەڵ جێبەجێکردنی دەستوور نییە، چونکە تاوەکو پێش ڕیفراندۆم پەیوەندی نێوان هەولێر و بەغدا وەک پەیوەندی نێوان دوو وڵات دەبینرا کە کۆنفیدڕاڵی بەیەکەوەیانی گرێداوە، بەڵام شکستی ڕیفراندۆم پارسەنگی بەلای بەغدا شکاندەوە.
خاڵێکی دیکە کە هەردوولا کۆکن لەسەری ئەویش دەرنەچوواندنی یاسای نەوت و گازە، بەهۆی خوێندنەوەی جیاواز بۆ مادەکانی ١١١ و ١١٢ـی دەستوور و مادەکانی دیکەی پەیوەندار بە ئیدارەدانی سامانە سروشتییەکان. بەغدا نایەوێت بە یاسا دان بەوەدا بنێت کە هەرێم دەسەڵاتی هەیە ئیدارەی سامانە سروشتییەکانی ژێر دەسەڵاتی خۆی بکات و بازاڕسازی بۆ بکات، بەڵکو دەیەوێت ئەمە ببەستێتەوە بە پرسێکی نیشتمانی و دەستی بەسەردا بگرێت، هەرچی هەرێمی کوردستانییشە ئەو چەکە ئابوورییە گرنگە بخاتە دەست بەغدا، لەم بەینەدا متمانە نییە!
جێبەجێکردنی مادەی ١٤٠، ئەمە خاڵێکی دیکەیە لە ناکۆکییەکان کە بەغدا بە هیچ شێوەیەک نایەوێت مادەی ١٤٠ جێبەجێ بکرێت و ئەو هەموو خاکە بە پیتە بە فەرمی بخرێتەسەر هەرێمی کوردستان، هیچ عەرەبێک لە بەغدا ئامادە نییە ئەو مادەیە جێبەجێ بکرێت، چونکە داننانە بە کوردبوونی ئەو ناوچانە، گەورەبوونی سنووری هەرێمی کوردستان یانی زیاتربوونی بەشی لە بودجە، هەروەها خاکێکی بە پیتە لەرووی سامانی سروشتی و کشتوکاڵ و ئاو.
دارەکە کرمی لە خۆیەتی!
گەندەڵی و ئیدارەدانی خراپ، هەروەها ململانێی نێوان پارتی و یەکێتی و نەبوونی متمانە بە یەکتری گەورەترین هەڕەشەن لەسەر پێگەی هەرێمی کوردستان. ئەم دوو حزبە لە ٣٠ ساڵی رابردوودا وەها لێکدوور کەوتوونەتەوە و نزیکبوونەتەوە لە تاران و ئەنقەرە کە ئەمە بووەتە بەشێک لە هاوکێشەیەکی هەرێمایەتی و نێودەوڵەتیش، ناتوانن بەیەکەوە ئیدارەیەکی باشی داهاتی کوردستان بدەن، تەنانەت نەیانتوانیوە بازگەکانی نێوانیان هەڵگرن، هەولێرییەک تا دەگاتە سلێمانی دەبێت بە چوار بازگە تێپەڕێت، بە پێچەوانەوەش بۆ سلێمانییەک کە دێتە هەولێر.
ئەگەر لە ٢٠٠٥ـەوە حیسابی بکەین کە حکومەتی هاوبەش پێکهێنرا، تاوەکو ئێستای لەگەڵ بێت پارتی و یەکێتی یەک دەقەش متمانەیان بەیەک نەبووە، ئەمەش هۆکار و بەربەستە کە ماوەی ١٠ ساڵ دەبێت ئەمریکا و هاوپەیمانان هەموو هەوڵێکدەدەن بۆ یەکخستنەوەی هێزی پێشمەرگە، بەڵام تاوەکو دێت دابەشبوونەکە قوڵتر دەبێتەوە.
بە دیدی من زۆرینەی کێشەکان دەگەڕێتەوە بۆ سیاسەتی پاوانخوازی پارتی دیموکراتی کوردستان و تەخوینکردنی ئەوانی دیکە. پارتی بەهیچ شێوەیەک ئامادە نییە ڕۆژێک لە ڕۆژان ببێتە هێزی ئۆپۆزسیۆن، نەک هەر ئەمە بەڵکو ئامادە نییە پۆستی سەرۆک وەزیرانیش بە هێزێکی دیکە بدرێت.
بیرمە لە دیداری ژمارەیەک ڕۆژنامەوان لەگەڵ کاک سەعدی پیرە وتم؛ ڕێکەوتنی ستراتیژی نێوان پارتی و یەکێتی گەورەترین گورزیان لە کوردستان داوە، تاوەکو یەکێک لەم دوو هێزە بە باوەڕەوە نەبن بە ئۆپۆزسیۆن و ئەوەی دیکە لە دەسەڵات بێت، کوردستان یەک هەنگاو پێش ناکەوێت و ناتوانرێت بەرەنگاری گەندەڵی ببینەوە، پرسی ئازادییەکانیش بەرەو پێشەوە ناچێت.
بۆیە دەگەڕێمەوە و دەڵێم؛ کێشەی موچە لە بەغدا چارەسەر نابێت، بەڵکو بە هەڵگرتنی بازگەکانی نێوان هەولێر و دهۆک، هەولێر و سلێمانی چارەسەر دەبێت، بە یەکخستنەوەو بە نیشتیمانیکردنی هێزی پێشمەرگە، بە نیشتیمانیکردنی دەزگای ئاسایش و پۆلیس، بە سەروەری تەواوی دەسەڵاتی دادوەری، بە مەرجەعبوونی پەرلەمان نەک مەکتەب سیاسی حزبەکان، بە بەهێزکردنی دامەزراوە نیشتیمانییەکان، بە سەروەربوونی یاسا، بە ئەنجامدانی هەڵبژارنی پاک، بە گەڕانەوەی داهات بۆ وەزارەتی دارایی، بە هەڵوەشاندنەوەی موچەخۆرانی حزبەکان لەسەر داهاتی گشتی، بە نەهێشتنی بارەگا زۆرەکانی حزبەکان، بەجۆرێک هەر حزبێک لە یەک بارەگای زیاتر نەبێت، بە پابەندبوون بە ئازادییەکان و میدیای ئازاد و شەفافییەتی پارەدارکردنی کەناڵەکانی میدیا، بە بڕینی دەستی تاران و ئەنقەرە..
کورت و پوخت؛ کێشەی موچە و کێشەکانی دیکە لەگەڵ بەغدا بە پڕۆژەیەکی نیشتیمانسازی چارەسەر دەبێت نەک حزبسازی و تۆخکردنەوەی دیوەخانی حزبەکان و کردنیان بە بەدیلی دامەزراوە نیشتیمانییەکان، نەوەک هاوشانی بەغدا خەڵک سەرقاڵ بکەی بە بەخشینەوەی تۆمەت بەوەی ئەوە بەغدایە دژایەتی کوردستان دەکات، چونکە هەموومان لەوە تێدەگەین کە بەغدا چی دەکات، بەڵام کێشەکە ئەوەیە لە ئێوە تێناگەین کە چی دەکەن!
فەرمان سادق