لە ساتێکی گرینگی قەیرانی سوریادا، پرسی کەمینەکان و "فیدرالیزم" گەڕاوەتەوە پێشەنگی مشتومڕەکان، کە نوێنەرایەتی خاڵێکی هەستیاری خۆلێدان دەکات لە نێوان دەسەڵاتی ناوەندی نوێ لە دیمەشق و پێکهاتە ناوخۆییەکان لە نێوان باکووری ڕۆژهەڵات و باشووری ئەو وڵاتە، لە نێوان پەرەسەندنی دەستێوەردانەکانی ناوچەیی و نێودەوڵەتیدا.
لە کاتێکدا دیمەشق پێداگری لەسەر یەکگرتوویی دەوڵەت دەکات، پێکهاتەکانی کورد و دروز داوای ئۆتۆنۆمی زیاتر دەکەن، ئەمەش نیگەرانییەکانی ناوەندی لەبارەی " فیدراڵیزم وەک بەرگێک بۆ جیابوونەوە" دەوروژێنێت.
ئایا ئەحمەد شەرع سەرۆک کۆماری نوێی سوریا ملکەچی ئەم فشارانە دەبێت؟ یان بە ناوەندی مێژوویی دەوڵەتی سوریاوە دەلکێت؟
کۆبوونەوەی پاریس... گواستنەوەی سیاسی یان سەپاندنی ئەجێندا؟
کۆبوونەوەی سێ قۆڵی بێ وێنە لە پاریس، کە ئەسعەد شەیبانی وەزیری دەرەوەی سوریا و هاوتا فەرەنسییەکەی بە سەرپەرشتی تۆم باراک، نێردەی تایبەتی ئەمریکا کۆکردەوە، لە کاتێکی گرنگ دا بوو، لە ڕاگەیەندراوی کۆتاییدا پشتیوانی بۆ "گواستنەوەی سیاسی" و "یەکگرتوویی سوریا" دووپات کردەوە و داوای ڕاوێژی ڕاستەوخۆی نێوان حکومەتی سوریا و هێزەکانی سوریای دیموکرات ( هەسەدە ) لە پاریس کرد، ئەمەش ئاماژەیە بۆ پاڵپشتی ناڕاستەوخۆ بۆ بەهێزکردنی کەمینە کوردییەکان.
ئەوەی سەرنجڕاکێشە، بە گوتەی نووسەری سیاسی موئەید غەزلان قەبلاوی، ئەوەیە کە بەیاننامەکە پێشێلکارییەکانی ئیسرائیل لە باشوور پشتگوێ خستووە و مەرجی ڕوونی بۆ هێزە چەکدارە ناڕێکەکان دانەناوە، بەتایبەتی لە سوەیدا . ئەمە لە ڕوانگەی قەبڵاوییەوە هەنگاوێکە بەرەو "کەمکردنەوەی پەرەسەندن، نەک کۆتاییهێنان پێی".
فیدراڵیزم تەنها بە مانای خۆبەڕێوەبردن نییە، بەڵکو هەڵوەشاندنەوەی دەوڵەتیشە.
لە چاوپێکەوتنەکەیدا لە "ژووری هەواڵ"ی سکای نیوز عەرەبی، قەبلاوی ئاماژەی بەوەدا کە هەندێک گروپ داوای "ئیمتیازاتی دەرەوەی دیموکراسی" دەکەن کە ناڕێژەیی بێت لەگەڵ قورسایی دیمۆگرافیای خۆیان، ئەو لایەنانەی کە لە دەرەوە پشتگیری دەکرێن تۆمەتبار دەکات بە هەوڵدان بۆ سەپاندنی سیستەمێکی فیدراڵی کە ببێتە هۆی دابەشکردنی سوریا .
ناوبراو بە ڕوونی ڕایگەیاند، ڕێگە نادەین هیچ بەشێکی سوریا لەژێر ناوی فیدراڵیدا جیاببێتەوە، ئەوەی لە سویدە دەیبینین یاخیبوونێکی چەکدارییە بە پشتیوانی ڕاستەوخۆی ئیسرائیل.
بە وتەی ناوبراو، حکومەتی سوریا ئامادەیە بۆ گفتوگۆ، بەڵام "لە چوارچێوەی بەردەوامی و یەکگرتوویی دەوڵەتدا، نەک لە چوارچێوەی ڕێککەوتنی فەرمی نوێنەرایەتی وەک ئەوەی لە سەردەمی ڕژێمەکانی پێشوودا هەبووە".
تۆمەتەکان... چەکی ئیسرائیل و "نوێنەرایەتی وەهمگەرایی" لە سوەیدا
بەیاننامەکانی قەبلاوی بەڕاشکاوی ئیسرائیلی بە چەکدارکردنی گروپەکانی ناو سوەیدا تۆمەتبار کردووە و دەڵێت "83%ی دروزەکانی ئیسرائیل لە سوپای ئیسرائیلدا خزمەت دەکەن، هەندێک توخمیش بە جلوبەرگی مەدەنییەوە دزەیان کردووەتە ئەودیوی سنوورەکانەوە بۆ پشتیوانیکردن لە کوتلە ناوخۆییەکان".
لە چوارچێوەیەکی پەیوەندیداردا، قەبلاوی ڕەخنەی لە هەوڵی هەندێک کەسایەتی گرت بۆ قسەکردن بە ناوی "عەرەبی سوننە"، وتی زۆرینەی سوریا پشتگیری لە ڕێبازی سیاسی ئێستا دەکەن کە ئەحمەد ئەلشەرا سەرۆکایەتی دەکات. ئاماژەی بەوەشکردووە، دیمەشق و حەلەب و حومس "شاهیدی ناڕەزایەتییەکان نین، بەڵکو داوای سەقامگیری و ئاشتی مەدەنی دەکەن".
هیچ دەوڵەتێکی ڕاستەقینە بوونی نییە... بەڵکو دەسەڵاتێکە لە بەرگی دەوڵەتێکدا
لەبەرامبەردا نووسەر و لێکۆڵەر ڕوستوم مەحمود خوێندنەوەیەکی تەواو جیاوازی پێشکەش کرد و ئاماژەی بەوەدا کە کۆبوونەوەی پاریس ڕەنگدانەوەی پرسێکی بنەڕەتییە "پرسی سوریا چیتر بابەتێکی ناوخۆیی نییە، بەڵکو بووەتە پرسێکی نێودەوڵەتی بەهۆی ڕەفتاری ڕژێمی دەسەڵاتدار و ڕەتکردنەوەی دامەزراندنی دەوڵەتێکی نیشتمانی ڕاستەقینە".
ناوبراو پێیوابوو کە حکوومەتی ئێستا بە مانا دامەزراوەییەکەی کەرەستەی دەوڵەتێکی کەمی هەیە، بە ئاماژەدان بە لەدەستدانی سەرەتاییترین پایەکانی: لە نەبوونی دەستوورێکی ڕوونەوە تا دەگاتە هەڵوەشاندنەوەی سوپا و تێکچوونی سیستەمی دادوەری.
ڕوستوم ڕوونیشی کردەوە: "کاتێک سامانی وڵات لە هۆتێلی چوار وەرزدا لە نێوان چەپەڵەکانی ڕێژیم و چەند بازرگانێک بەڕێوەدەبرێت، ئەمە دەوڵەت نییە، بەڵکو دەسەڵاتی باج و باج".
دیموکراسی و کەمینەکان: “زۆرینەیەک” بەبێ دیموکراسی؟
ڕۆستۆم هاوکێشەی "زۆرینە بەرامبەر کەمینە"ی لە ڕوانگەیەکی دیموکراسییەوە پێناسە کردەوە و وتی: " دیموکراسی حوکمی زۆرینەی ژمارەیی نییە، بەڵکو ڕێزگرتنە لە کەمینەکان و مافی هاووڵاتیبوون و یەکسانی".
ئاماژەی بەوەشکرد، "عەرەبی سوننە کە زۆرینە پێکدەهێنن، حکومەتی ئێستا وەک دەوڵەتێکی ڕاستەقینە نابینن، کێشەی ئێمە لەگەڵ حکومەتدایە نەک لەگەڵ پرەنسیپی دەوڵەت".
دووپاتیشی کردەوە کە ڕژێمی نوێ بە ڕەتکردنەوەی فیدرالیزم هەڵەکانی ئەسەد دووبارە دەکاتەوە و ئەو کەسانەی داوای دەکەن بە خیانەت تۆمەتبار دەکات، هەرچەندە "هەموو دیموکراسییە گەورەکان" سیستمی حکومەتی فیدراڵی یان لامەرکەزی دەگرنەبەر.
فیدراڵیزم: هاوسەنگی یان هەڵوەشانەوە؟ مشتومڕێک لە نێوان مۆدێلە جیهانییەکان و تایبەتمەندی سوریا
لە ڕوانگەی ئەو هێزە دیموکراسییانەی کە ڕوستم مەحمود نوێنەرایەتیان دەکات، فیدرالیزم پڕۆژەیەکی دابەشکەر نییە، بەڵکو میکانیزمێکە بۆ زامنکردنی مافی لایەنەکان، بەتایبەتی لە وڵاتێکی مەرکەزی وەک سوریا، کە "دەیان ساڵە بەدەست پەراوێزخستنی پارتەکانەوە دەناڵێنێت".
نموونەی بوودجەی بۆ یاریگای عەباسی لە دیمەشق هێنایەوە کە بە وتەی خۆی "گەورەتر بوو لە تەواوی بودجەی پارێزگای حەسەکە لە ساڵی ٢٠٠٨".
لە کۆتاییدا وتی: فیدرالیزم بە مانای جیابوونەوە نییە، بەڵکو دابەشکردنی دادپەروەرانەی دەسەڵاتە، ئەوەی ئەمڕۆ ڕوودەدات دووبارەبوونەوەی ڕژێمێکی نوێی ئەسەدە بە بەرگی شەرعییەوە.
متمانە بە حکومەتی ئێستا نییە... و فیدرالیزم چارەسەری واقیعییە.
لەلایەن ئەمریکاوه تۆم هارب، بەڕێوەبەری هاوپەیمانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست بۆ دیموکراسی به سەڕۆکایەتی ئەمریکا، دیدێکی تەواو پراگماتیکی پێشکەشەکرد و دووپاتیکرده وه که ئیدارەی ترەمپ ستراتیژێکی ڕوونی بۆ سووریا نییه، بەڵام "کۆنگرێس پاڵپشتی ڕێزگرتن له مافی که مینەکان و مسۆگەرکردنی پلۆرالیزم ده کات".
هارب جەختی لەوە کردەوە کە " ئەحمەد شەرع نە سوپای ئاسایی و نە دەستوورێکی هەیە، و پشت بە گروپە خێڵەکییە پەرشوبڵاوەکان دەبەستێت"، ئاماژەی بەوەشکرد کە ئەم مۆدێلە لە حکومەت "دەوڵەتێک دروست ناکات، بەڵکو شکستی سیستەمی ناوەندی لە سوریا دووبارە دەکاتەوە ".
ئاماژەی بەوەشکرد، فیدراڵیزم "تاکە گەرەنتی ڕێزگرتنە بۆ هەمووان" و بە ڕوونی ڕایگەیاند: "سیستەمی ناوەندگەرایی لە جیهانی عەرەبیدا کۆتایی هاتووە. تەنها فیدراڵی لیبڕاڵ دەتوانێت یەکێتی سوریا بپارێزێت لەکاتێکدا ڕێز لە پێکهاتەکانی دەگرێت".
پرسی فیدراڵی لە سوریا بۆتە بەردێکی بناغە کە ناتوانرێت پشتگوێ بخرێت، بەتایبەتی لەبەر ڕۆشنایی پەرەسەندنی گرژییەکان لە باشوور و بەردەوامی ناڕوونی لە دەوری پەیوەندی نێوان دەسەڵاتی ناوەندی و پێکهاتەکانی کورد و دروز.
شەرع ئەمڕۆ خۆی لە گۆڕەپانێکدا دەبینێتەوە: یان بە درێژایی ڕێبازی "یەکێتی دەوڵەت" بە مانا تەقلیدییەکەی، لەسەر حیسابی داخوازییەکانی پێکهاتە پێکهێنەرەکانی، یان بەردەوامبوون لە مۆدێلێکی حوکمڕانی بەشدارانە کە دان بە فرەچەشنییدا بنێت و دەسەڵاتی ڕاستەقینە بە حزبەکان بدات.
لە هەر دوو حاڵەتەکەدا سوریا دەچێتە سەردەمێکی نوێ کە تێیدا چارەسەری ڕووکەش قبوڵکراو نییە، هەروەها "دەوڵەتی ئەمنی"ش جێی خۆی نییە. ئایا شەرا ئاشتەوایی نیشتمانی ڕاستەقینە هەڵدەبژێرێت، یان ڕووبەڕووبوونەوەی نوێ لەگەڵ لایەنەکان و کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی؟