ڕێککەوتنی خۆر عەبدوڵڵا، یان ڕێککەوتننامەی ڕێکخستنی کەشتیوانی دەریایی لە خۆر عەبدوڵڵا، ڕێککەوتنێکی دەریایی نێودەوڵەتییە لەنێوان عێراق و کوێت، لە 25ی تشرینی دووەمی 2013 لە بەغدا پەسەندکرا، ڕێککەوتنەکە بۆ پاراستنی بەرژەوەندییە دەریایی و بازرگانییەکانی هەردوولا واژۆکراوە.
بە مەبەستی ڕێکخستنی کەشتیوانی دەریایی لە خۆر عەبدوڵڵا بە پێکهێنانی لیژنەیەکی هاوبەش بۆ کاراکردنی بڕگەکانی ئەم ڕێکەوتنە و داڕشتنی پلانی هاوبەش بۆ سەلامەتی دەریایی لە خۆر عەبدوڵڵا و بابەتەکانی تری کەشتیوانی و ژینگەیی.
بەمەبەستی پتەوکردنی پەیوەندی دوو قۆڵی نێوان هەردوو وڵات و لە ڕێزگرتن لە مافی تێپەڕبوونی کەشتیوانی کە لە میساق و ڕێککەوتنە نێودەوڵەتییەکان دیاری کراوە، بە مەبەستی هاوکاری لە ڕێکخستنی کەشتیوانی دەریایی و پاراستنی ژینگەی دەریایی لە ڕێڕەوی کەشتیوانی لە خور عەبدوڵڵا بە شێوەیەک کە بەرژەوەندییەکانی هەردوولا بەدیبهێنێت.
کاردانەوەی عێراق بەرامبەر ڕێکەوتنەکە:
ئەم ڕێککەوتنە مشتومڕێکی بەرچاوی لە عێراقدا دروستکرد، چونکە کۆمەڵێک لە سیاسەتمەدارانی عێراق پێیان وابوو کە نوری مالیکی، سەرۆکوەزیرانی
ئەوکاتی عێراق و پەرلەمانی عێراق بەشێکیان لە ڕێڕەوی خۆر عەبدوڵڵا، تاکە ڕێڕەوی ئاوی بەرەو زۆربەی بەندەرەکانی عێراق داوە. ئەوان دەیانگوت دابەشکردنەکە لەسەر بنەمای نیوەکردنەوە دامەزراوە نەک تالوێگ، قووڵترین ڕێڕەوی ئاوە کە ڕێگەپێدراوە بۆ کەشتیوانی دەریایی.
شایانی باسە، پڕۆژەی بەندەری موبارەک ئەلکبیریش خۆی مشتومڕی لێکەوتەوە، بەهۆی هەڵبژاردنی شوێنی حکومەتی کوێت لە کەناری خۆرئاوای خور عەبدوڵڵا لە دوورگەی بوبیان، ئەو ڕێڕەوی ئاوەی کە بەرەو بەندەرەکانی عێراق دەڕوات. عێراقییەکان داوایان کردووە ئەم بەندەرە بگوازرێتەوە بۆ کەناری باشووری ئەو دوورگەیە کە دەڕوانێتە کەنداو، لەبری شوێنی ئێستای، بۆ ئەوەی لە داهاتوودا هەر جۆرە قەرەباڵغیەکی کەشتی لەم ڕێڕەوی ئاوییەدا
دروست نەبێت دوای تەواوبوونی چوار قۆناغی دروستکردنی پڕۆژەکە.
دادگای فیدراڵی عێراق
ڕۆژی 4ی ئەیلولی 2023، دادگای باڵای فیدراڵی عێراق بڕیارەکەی ڕاگەیاند کە یاسای پەسەندکردنی ڕێککەوتننامەی ڕێکخستنی کەشتیوانی دەریایی لە خۆر عەبدوڵڵا لەگەڵ کوێت بە نادەستووری ناساند. لە ڕاگەیەندراوەکەی دادگادا هاتووە، "لە دانیشتنەکەیدا کە ئەمڕۆ بەڕێوەچوو، بڕیاریدا بە نادەستووری بوونی یاسای پەسەندکردنی ڕێککەوتنی نێوان حکومەتی کۆماری عێراق و حکومەتی ویلایەتی کوێت سەبارەت بە ڕێکخستنی کەشتیوانی دەریایی لە خۆر عەبدوڵڵا، ژمارە (42)ی ساڵی 2013. دادگا بڕیاری خۆی لەسەر پێشێلکردنی بڕگەکانی ماددەی (61/چوارەم)ی دەستووری دەرکرد". کۆماری عێراق، کە دیاری دەکات کە 'پرۆسەی پەسەندکردنی پەیماننامە و ڕێککەوتنە نێودەوڵەتییەکان بە یاسایەک ڕێکدەخرێت کە بە زۆرینەی دوو لەسەر سێی ئەندامانی ئەنجومەنی نوێنەران دەرچووە.'" لە 14ی ئەیلولی 2023، دادگای باڵای فیدراڵی بڕیارەکەی دووپاتکردەوە. لە بڕیارەکەی دادگادا هاتووە، "دەستووری کۆماری عێراقی ساڵی 2005 نوێنەرایەتی بەرژەوەندییەکانی گەلی عێراق دەکات لە ڕابردوو و ئێستا و داهاتوویاندا. دەرئەنجامی خەباتێکی سەخت و تاڵ بوو لەلایەن هەموو خەڵکی عێراق و عەرەب و کورد و تورکمان و هەموو پێکهاتەکانی دیکەی گەلەوە. هەموو ئەو شتانەی تێیدا هاتووە نوێنەرایەتی وەرگێڕانێکی..." "ڕاستە بۆ خوێنی شەهیدانی عێراق... The... دەستوور دوای ڕیفراندۆمێکی جەماوەری لەسەری، بەپێی مادەی 144 کاریگەر بوو، بۆیە پێشێلکردنی دەستوور تاوانێک پێکدەهێنێت کە بە پێشێلکردنی دەستوور یان خیانەتێکی باڵا وەسف دەکرێت بڕگەکانی دەستوور لە بەرامبەر یاسای ناوخۆیی کە دژایەتی دەکات و کارپێدەکرێت پێش ئەوەی دەستوور دەربچێت، بەڵکو یاسا ناوخۆییەکان دەبنە پێشێلکاری دەستوور، و ئەوانی تر یاسایەک کە لە ئەنجامی ئەوەوە دێتە ئاراوە، هەرکاتێک تانە لە یاساکە بدرێت، بڕیاری نادەستووری بوونی دەدرێت”. ماڵپەڕی ئەلعەرەب ئاماژەی بەوەشکردووە، "دوای بڕیارەکەی دادگای باڵای فیدراڵی کە دادگای باڵای وڵاتەکەیە و بەگوێرەی دەستووری عێراق، ڕێککەوتنی خور عەبدوڵڵا لەلایەن لایەنی عێراقییەوە بە پووچەڵ و پووچەڵ دادەنرێت، ئەم بڕیارە ئێستا پابەندکەرە بۆ هەموو دەسەڵاتەکانی عێراق، و ناتوانرێت تانە بدرێت یان جێبەجێ نەکرێت". ڕەحیم ئەلعەکیلی دادوەری عێراق ڕایگەیاند، "بەو پێیەی یاسای پەسەندکردنی ڕێککەوتننامەی خۆر عەبدوڵڵا بە زۆرینەی دوو لەسەر سێ دەنگی لەسەر نەدراوە، ڕێکارەکانی دەنگدان بۆی نادەستوورییە، بە بۆچوونی دادگای بەڕێز".
کاردانەوەی حکومەتی کوێت
ڕۆژی 15ی ئەیلولی 2023، لە ڕاگەیەندراوێکی وەزارەتی دەرەوەی کوەیتدا هاتووە، یاریدەدەری وەزیری دەرەوەی کوەیت ڕۆژی هەینی یاداشتێکی ناڕەزایی گەیاندووەتە باڵیۆزی عێراق سەبارەت بە ناوەڕۆکی بڕیارەکە سەبارەت بەو ڕێککەوتنەی لە نێوان هەردوو وڵات بۆ ڕێکخستنی کەشتیوانی لە خور عەبدوڵا ئەنجامدراوە.
خۆر عەبدوڵڵا دەبێتە هۆی قەیرانێکی "ناسروشتی" لەناو باڵاترین دەسەڵاتی دادوەری عێراقدا.
سەرچاوەیەک لە ناو دادگای باڵای فیدراڵی عێراق ڕۆژی پێنجشەممە ڕاپۆرتی "قەیرانی" دەستلەکارکێشانەوەی بەکۆمەڵ لەناو دادگاکەدا بەهۆی دۆسیەی خۆر عەبدوڵڵای بڵاوکردەوە.
ئەو سەرچاوەیە بە ئاژانسی شەفەق نیوزی ڕاگەیاندووە، ئەو شەش ئەندامەی دادگای باڵای فیدراڵی دەستلەکارکێشانەوەی خۆیان پێشکەش کردووە، هۆکارەکەی بۆ "فشاری حکوومەت" گەڕاندەوە کە لەسەر دادگا سەبارەت بە دۆسیەی خۆر عەبدوڵڵا خراوەتە سەر.
لەم چوارچێوەیەدا پەرلەمانتار محەمەد ئەلخەفاجی، ئەندامی لیژنەی یاسایی لە ئەنجومەنی نوێنەران، لە بەیاننامەیەکی "بەپەلە"دا، بە "زۆر گرنگ" وەسفی کرد، کە "چەند دەستلەکارکێشانەوەیەک لەلایەن ئەندامانی دادگای باڵای فیدراڵیەوە پێشکەش کراوە".
ئاماژەی بەوەشکردووە، "چاوەڕوانی وردەکاری و هۆکارەکان دەکەین"، ئەوەی ڕوویدا بە "ناسروشتی" وەسفکرد.
لەلایەکی دیکەوە، پەرلەمانتار ڕائید مالیکی، ئەندامی لیژنەی یاسایی لە ئەنجومەنی نوێنەران، ڕۆژی پێنجشەممە ڕایگەیاند، نۆ ئەندامی دادگای باڵای فیدراڵی عێراق کە شەش ئەندامی تەواو و سێ ئەندامی یەدەگیان تێدایە، دەستلەکارکێشانەوەی خۆیان پێشکەش کردووە بەهۆی ئەوەی کە بە "فشار" وەسفی کردووە، لەسەر دادگاکە سەبارەت بە دۆسیەی خۆر عەبدوڵڵا خراوەتە سەر دادگاکە.
لە بەیاننامەیەکدا بۆ ئاژانسی شەفەق نیوز، مالیکی ڕایگەیاندووە، "حکومەت و لایەنەکانی دیکە دەیانەوێت دادگای فیدراڵی ئامرازێکی نەرم و نیان بێت لە دەستیاندا بۆ جێبەجێکردنی هەرچییەک کە بە گونجاویان دەزانن بە بیانووی پاراستنی بەرژەوەندییە باڵاکانیان"، جەختیشی لەوە کردەوە کە "ناتوانرێت تەحەمولی ئەم دۆخە بکرێت".
مالیکی ئاماژەی بەوەشکرد، "سەرکردە شیعەکانی دەسەڵاتدار شکستی خۆیان سەلماندووە لە بنیاتنانی دەوڵەتێکی دامەزراوەکان کە ڕێز لە سەروەری یاسا و دەستوور بگرێت"، ئاماژەی بەوەشکرد "راوێژ بەو نوێنەرانەی کە ماونەتەوە بۆ گرتنەبەری هەڵوێستێکی یەکگرتوو لەسەر ئەم پرسە، ئەمەش پێشینەیەکی مەترسیدار دادەنێت".
بەگوێرەی ئەوەی لە ناوەڕاستی مانگی نیسانی ئەمساڵدا لەلایەن ئاژانسی هەواڵی کوەتەوە بڵاوکرایەوە، سەرۆککۆمار و سەرۆکوەزیرانی عێراق دوو تانەیەکی جیاوازیان ئاراستەی دادگای باڵای فیدراڵی کرد و داوایانکرد بڕیارەکەی بۆ هەڵوەشاندنەوەی یاسای پەسەندکردنی ڕێککەوتنی خۆر عەبدوڵڵا لەگەڵ کوەیت پێچەوانە بکرێتەوە. ئارگومێنتەکانیان لەسەر بنەمای دەستووری عێراق و کۆنفرانسی ڤیەننا ساڵی ١٩٦٦ دانا.
لە تانەدانەکاندا ئاماژە بەوە کراوە کە ڕێککەوتنەکە پەیوەندی بە ڕێکخستنی کەشتیوانییەوە هەیە نەک دیاریکردنی سنوورەکان و بەشێکە لە پابەندبوونە نێودەوڵەتییەکانی عێراق کە ناتوانرێت هەڵبوەشێنرێتەوە.
ڕۆژی 4ی ئەیلولی 2023، دادگای باڵای فیدراڵی یاسای ژمارە 42ی ساڵی 2013، یاسای پەسەندکردنی ڕێککەوتنی نێوان حکومەتی کۆماری عێراق و حکومەتی ویلایەتی کوێت بۆ ڕێکخستنی کەشتیوانی دەریایی لە خۆر عەبدوڵڵا، بە نادەستووری ناساند.
دادگاکە لەو کاتەدا لە بەیاننامەیەکی کورتدا ڕایگەیاندبوو کە "بڕیاری نادەستووریی خۆی دەرکردووە بەهۆی پێشێلکردنی بڕگەکانی ماددەی ٦١/چوارەمی دەستووری کۆماری عێراق، کە تێیدا هاتووە 'پرۆسەی پەسەندکردنی پەیماننامە و ڕێککەوتنە نێودەوڵەتییەکان بە یاسایەک ڕێکدەخرێت کە بە زۆرینەی دوو لەسەر سێی ئەندامانی ئەنجومەنی نوێنەران دەرچووە'".