بەگوێرەی ڕاپۆرتێکی ڕوانگەی سوری بۆ مافەکانی مرۆڤ، ماوەی لە 8ی کانونی یەکەمی 2024 تا 6ی حوزەیرانی 2025، شاهیدی گیانلەدەستدانی حەوت هەزار و 670 کەس بووە لە سەرتاسەری وڵات بەهۆی توندوتیژی و پێشێلکارییەکانی لایەنە جیاجیاکان، چ ناوخۆیی و چ بیانییەکان، هاوکات نەبوونی دامودەزگاکانی دەوڵەت و خزمەتگوزارییە ئەمنییەکان.
لە نێو کوژراوەکاندا پێنج هەزار و 784 هاوڵاتی مەدەنی هەن کە 306 کەسیان منداڵ و 422 کەسیان ئافرەتن. ئەمەش گوزارشت لە ڕادەی ئەو مەترسییە دەکات کە هەڕەشە لە لاوازترین چینەکانی کۆمەڵگا دەکات و پشتڕاستی دەکاتەوە کە خەڵکی مەدەنی ئەو لایەنەن کە زۆرترین زیانیان بەرکەوتووە بەهۆی ئەو ئاژاوەی بەردەوامەوە کە ٧٥.٤%ی کۆی قوربانییەکان پێکدەهێنن.
ژمارەی گیانلەدەستدانی مانگانە، بەپێی ئاماری ڕوانگە، بەم شێوەیە دابەشکراوە: لە هەفتەکانی کۆتایی ساڵی ٢٠٢٤دا دوو هەزار و ٣٥٤ حاڵەتی مردن تۆمارکراوە کە هەزار و ٨٩٤ کەسیان مەدەنی بوون. لە مانگی یەکی ساڵی ٢٠٢٥ ژمارەی گیانلەدەستدان بۆ هەزار و ١٢٢ کەس بەرزبووەوە کە ٦٧٩ کەسیان هاوڵاتی مەدەنی بوون. دواتر مانگی شوباتی ئەمساڵ بە ٦٠٣ کەس گیانیان لەدەستداوە کە ٤٣٥ کەسیان مەدەنین.
مانگی ئادار خوێناویترین مانگ بوو، دوو هەزار و ٦٤٤ کەس قوربانیان هەبووە، کە ٢ هەزار و ٦٩ کەسیان هاووڵاتی مەدەنی بوون. لە مانگی نیساندا کۆی گشتیی گیانلەدەستدان بۆ ٤٥٢ کەس دابەزیوە کە ٣٥٢ کەسیان مەدەنی بوون. لە بەرامبەردا مانگی ئایار نزیکەی ٤٢٨ حاڵەتی مردنی تۆمارکردووە، لەنێویاندا ٢٩٥ کەسی مەدەنی. تا ٦ی حوزەیران ٦٧ کەس کوژراون کە ٦٠ کەسیان مەدەنی بوون.
هەروەها ڕاپۆرتەکە ڕووداوەکانی کوشتنی هەڕەمەکی بە گوللەی بێسەرپەرشت لە کاتی ڕووداوە گشتیەکان و ململانێ تاکەکەسیەکاندا بەڵگە کردووە، کە تێیدا خەڵکی مەدەنی بەبێ مەبەست یان بەبێ هۆکاری ڕوون کوژراون، ئەمەش ڕەنگدانەوەی نەبوونی تەنانەت سەرەتاییترین کۆنترۆڵی چەک یان ئاسایشی کۆمەڵگایە.
بوارەکانی کاریگەری... و پێشێلکارییە کۆنترۆڵنەکراوەکان
لە ناوچەکانی ژێر کۆنترۆڵی "سوپای نیشتمانی " کە لەلایەن تورکیاوە پشتیوانی دەکرێت، ڕاپۆرتەکە ڕووداوەکانی تەقەی ڕاستەوخۆ و هەڵمەتەکانی بەڵگەدار کردووە کە بووەتە هۆی کوژرانی هاوڵاتیانی مەدەنی، هەروەها حاڵەتەکانی ئەشکەنجەدان تا مردن لە ناوەندەکانی دەستبەسەرکردن کە لەلایەن فراکسیۆنەکانەوە بەڕێوەدەبرێن، لەکاتێکدا نەبوونی هیچ چاودێرییەک یان لێپرسینەوەیەکی یاسایی.
لەو ناوچانەی کە لەژێر کۆنترۆڵی حکومەتی دیمەشقدایە، مردن لەژێر ئەشکەنجەدان لە زیندانە فەرمییەکان تۆمارکراوە، ئەمەش لە کاتێکدایە کە بەتەواوی دادپەروەری و ئینکاری گیراوان لە مافە یاساییەکانیان.
لە ناوچەکانی ژێر کۆنترۆڵی SDF ، ڕوانگە پێشێلکارییە جددییەکانی بەڵگەدار کردووە، لەوانەش لەسێدارەدانی پوختە و بەکارهێنانی هێزی زۆر لە کاتی ئۆپەراسیۆنە ئەمنییەکان. ئەمەش پرسیاری جددی لەبارەی لێپرسینەوە و میکانیزمەکانی چاودێری لەم بوارانەدا دەوروژێنێت.
هەروەها لە ڕاپۆرتەکەدا تیشکی خستۆتە سەر کوشتن و تیرۆرەکان کە داعش ئەنجامی داوە و ئاماژەی بەوە کردووە سەرەڕای کەمبوونەوەی کۆنترۆڵی جوگرافیای ئەو گروپە، بەڵام نەماوە. بەردەوامە لە ئەنجامدانی تیرۆر و تەسفیەکردن دژی نەیارانی لە بوارە جیاجیاکاندا، ئەمەش بیرخستنەوەیەکە کە مەترسی هەر ماوەتەوە و شانەکانی ئەو گروپە توانای وێرانکاری و وێرانکارییان هەیە.
هێرشەکانی ئیسرائیل و تورکیا
هەروەها لەم ماوەیەی دواییدا شایەتحاڵی هێرشە ئاسمانییەکانی ئیسرائیل بووە کە شوێنەکانی ناو سوریای کردۆتە ئامانج، کە هەندێکیان زیانی گیانی هاوڵاتیانی مەدەنی لێکەوتووەتەوە، بەپێی بەڵگەنامەکانی ڕوانگە، ئەمەش ڕەهەندێکی نێودەوڵەتی بۆ سووڕی توندوتیژی ناوخۆیی زیادکردووە.
لە باکوری ڕۆژهەڵاتی ئەو وڵاتە، هێرشە ئاسمانییەکانی تورکیا ژمارەیەک هاوڵاتی مەدەنی لەوان ژن و منداڵ گیانیان لەدەستداوە، ئەمەش پێشێلکردنی ئاشکرای یاساکانی جەنگ و شەڕی چەکداری بووە.
هەروەها ڕاپۆرتەکە نموونەی کوژرانی سورییەکان لەکاتی هەوڵدان بۆ پەڕینەوە بۆ ئوردن یان تورکیە بەڵگەدار دەکات، کە ڕاستەوخۆ لەلایەن پاسەوانانی سنوورەوە تەقەیان لێکراوە. ئەم دیمەنانە تا ڕادەی ئەو مەترسیانە دەردەخەن کە ڕووبەڕووی خەڵکی مەدەنی تەنانەت لە دەرەوەی وڵاتیش دەبنەوە.
لەسێدارەدانی مەیدانی
یەکێک لەو دیاردە مەترسیدارانەی کە ڕاپۆرتەکە ئاشکرای کردووە، پەرەسەندنی لەسێدارەدان و کوشتنی مەیدانییە لەسەر بنەمای ناسنامە و پەیوەندی تائیفی. سەرجەم 2133 دۆسیەی تەسفیەکردن بەڵگەدارکراون، کە زۆربەیان بە "دڕندانە" وەسفکراون. زۆرترین ژمارە لە مانگی ئازاردا ڕوویداوە، کە تەنها 1726 کوشتنی بەخۆیەوە بینیوە، هاوکاتە لەگەڵ هێرشە چەکدارییەکان بۆ سەر خاڵە ئەمنییەکان لە کەناراوەکانی سوریا .
هەروەها لەم ماوەیەی دواییدا شاهیدی دووبارەبوونەوەی کوشتن بووە لەلایەن هێرشبەرانی نەناسراوەوە، کە پاڵنەر یان تاوانبارانی نادیاریان هەیە. بەپێی ڕوانگە، ئەم ناڕوونییە بەردەوامە دانیشتووان لە دۆخێکی بەردەوامی ترسدا بەجێدەهێڵێت و هەموو هەوڵەکانی سەقامگیری تێکدەدات.
تەنانەت ئەو ناوچانەی کە بە سەلامەت دیاریکراون، لە کوشتنەکان ڕزگاریان نەبووە، چونکە مین و تەقەمەنی نەتەقینەوە بەردەوامن لە گیان لەدەستدانی خەڵکی مەدەنی، لەنێویاندا منداڵ و جووتیاران. هەروەها ڕاپۆرتەکە ئەو کۆمەڵکوژیانە بەڵگەدار دەکات کە لەسەر بنەمای تائیفی و تۆڵەسەندنەوە ئەنجامدراون، کە تەواوی خێزانەکان دەکەنە ئامانج بە پشتبەستن بە پەیوەندییەکانیان یان هەڵوێستی ڕابردوویان.