بارودۆخی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست:
لەسەرەتای دەستپێکردنی ئۆپەراسیۆنی حەماس لە7ی ئۆکتۆبەرەوە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست لەدوای دەستگیرکردنی بارمتەکانی مەدەنی ئیسرائیل لەنێوان حەماس و ئیسرائیلدا تەواو شڵەژاوە بۆیە تەواوی ناوچەکە خەریک بوو بچێتە ناو شەڕێکی سەرتاسەرەوە، چونکە حەماس یەکێکە لە باڵەکانی ئێران لە غەززە و حیزبوڵڵا باڵی سەرەکی ئێرانە لە لوبنان و سوریا حەشدی شەعبی باڵی ئەو لە عێراق و حوسیەکانیش باڵی ئەو لە یەمەن و دەریای سوور بوون، بەهۆی بەشداری چەکدارانی ئێرانی لە پشتیوانیکردنی حەماس لە ڕووبەڕووبوونەوەی ئیسرائیل و شەڕی نێوان ئەو لایەنانەی ناوبراو خراپتر بوو و گەیشتە مەرگی حەسەن نەسروڵڵا و هەندێک لە جێگرەکانی و سەرکردەکانی تر و کوشتنی ئیسماعیل هنیه لە ئێران و هێرشە ئەلیکترۆنییەکان کە تیایدا ئامێرەکانی پەیوەندییەکانی حیزبوڵڵا تەقێندرانەوە و سەدان ئەندامی کوژران و دواتر هێرشی ئێران بە مووشەکی بالستیک و ئەمریکا و هاوپەیمانەکانی بەشداریان کرد لە بەرپەرچدانەوەی ئەو مووشەکانە بۆ کەمکردنەوەی زیانەکانیان و پاشان هێرشەکانی ئیسرائیل بۆ سەر مۆڵگەکانی حیزبوڵڵا لە قەراغی باشووری بەیروت بووە هۆی وێرانبوونی بیناکانیان و وێرانبوونی تەواوی غەززە و شارەکانی و ژمارەی کوژراوان گەیشتە زیاتر لە 40 هەزار کەس لە دانیشتووانەکەی جگە لە بریندار و ئاوارە دواتر سنوار (دوایین سەرکردەی حەماس) کوژرا و ژمارەی ئاوارە لە لوبنان گەیشتە زیاتر لە 700 هەزار هاوڵاتی بێسەرنشین و شەڕ و هێرشەکانی ئیسرائیل پەرەیان سەند تا باشووری لوبنان داگیرکرا دواتر وەڵامی ئیسرائیل ئەوە بوو کە هێرشەکانی ئیسرائیل خۆی لە بنکەکانی سەربازی سوپای پاسداران و بەرگری ئاسمانی ئێران بدات واتە هێرشەکانی ئیسرائیل لە ڕیاکتۆرە ئەتۆمییەکانی ئێران نزیک نەبوونەتەوە و ئەگەری ئەوە هەیە لەسەر ئامۆژگاری ئەمریکا ئەنجامدرابێت بۆ ئەوەی نەگاتە ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا هەوڵیدا بە بەشداری وڵاتانی عەرەبی وەک میسر و قەتەر و سوڵتانی عومان و ئەوانی تر داوای ئارامی و ئاگربەستی نێوان حەماس و ئیسرائیل بکات بەڵام بێ سوود بوو و هەوڵە نێودەوڵەتییەکان بۆ وەستاندنی شەڕ لە لوبنان و دوورخستنەوەی حیزبوڵڵا لە پشتیوانی غەززە و گەیشتن بە ئاگربەست جوڵا بەڵام بێ سوود بوو و سەرەڕای بەستنی لووتکەی عەرەبی و ئیسلامی لە ریاز دوو جار لەسەر یەک بۆ گەیشتن بە ئاگربەستێکی دەستبەجێ و چارەسەرکردنی کێشەی فەلەستین و سەرەڕای بەشداری وڵاتانی عەرەبی لە لووتکەی ئەوروپا ڕۆژهەڵات بەڵام ئەم هەوڵانە بێ ئەنجام بوون سەرەڕای بەشداریکردن لە لووتکەی بریکس لە قازان بە سەرۆکایەتی ڕوسیا لەسەر بنەمای چارەسەری دوو دەوڵەت.
شەڕ بەردەوامە و هێرشەکانی ئیسرائیل لە قەراغی باشووری لوبنان و حومس و قەزیر و چەند ناوچەیەکی دیرالزور لە ناو خاکی سوریا بەردەوامە و کۆگاو چەک و ڕێپێوانەکانی حیزبوڵڵا دەکاتە ئامانج و خەسڵەتەکانی ڕێککەوتنی ئاگربەست لە لوبنان دیارە بەڵام پێدەچێت هێشتا ڕێڕەوەکانی پێنەگەیشتوون.
هەڵبژاردنەکانی ئەمریکا بە سەرکەوتنی دۆناڵد ترەمپ، سەرۆکی پێشووی ئەمریکا کۆتایی هات کە وەک قۆناغێکی سەرەتایی دەستی کرد بە هەڵبژاردنی ئەندامە گرنگەکانی حکومەتەکەی بە ڕاوێژکارەکانیەوە و لەگەڵ سەرۆک جۆ بایدن کۆبووەوە بۆ وەرگرتنی چەند ئامۆژگاری و ڕاسپاردەیەک بۆ ئەرکی داهاتووی و ئێستاش بەردەوامە لە ئامادەکردنی ستافەکەی و هێشتا نزیکەی دوو مانگی ماوە بۆ دەستپێکردنی کارەکانی لە کۆشکی سپی کە کاتێکی بەسە بۆ ئیسرائیل بۆ گەیشتن بە ئامانجە سەربازییەکانی وەک خۆی بانگەشەی بۆ دەکات لە لێدانی ڕێگاکانی دابینکردنی پێداویستییەکانی حیزبوڵڵا لە سوریا و لوبنان و حومس و قوسیر.
هاوکات تورکیا بە ڕێپێوان و تۆپخانە هێرش دەکاتە سەر باشووری کوردستان و باکوری ڕۆژهەڵاتی سوریا کە کاریگەری لەسەر هاوڵاتیانی مەدەنی و دامەزراوە ئابوورییەکان و کارگەی کرێکاران و سەنتەرەکانی نەوت و گاز و نانەواخانە و دامەزراوە خزمەتگوزارییەکان و قوتابخانە و بنکەی تەندروستی و نەخۆشخانە هەیە. داوا لە شانە نوستووەکانی داعش دەکات کە هێرش بکەن و بۆمباران بکەن و ئاژاوە و ناسەقامگیری دروست بکەن و خەڵک تیرۆر بکەن بە ئامانجی ئاوارەبوون و چۆڵکردنی ناوچەکە لە دانیشتووانەکەی و شەڕ لە سودان لە نێوان سوپای سودان و گروپەکانی پشتیوانی خێرا بەردەوامە کە لە هەموو ناوچەکاندا خەریکە گشتگیرن. سودان ، ئەو جەنگە بووە هۆی ئاوارەبوونی سەدان هەزار ژن و منداڵ و پیر و نەخۆش و بریندار ، بێجگە لە لافاوەکانی سودان کە بارودۆخی مرۆیی زیاتر لەوەی پێشبینی دەکرا خراپتر کرد و بووە هۆی وێرانکردنی ژێرخانی لاوازی سودان و شەڕی ڕوسیا و ئۆکراینا هێشتا لە بەرزترین ئاستدایە لە نێو پێشڕەوی سوپای ڕووسیا لە ناوچەکانی ئۆکراینا.
ترەمپ و هەڵوێستە نێودەوڵەتییە چاوەڕوانکراوەکانی:
هەندێک لە هەڵوێستە نێودەوڵەتییەکانی ترەمپ دەتوانرێت پێشبینی بکرێت، بە پشتبەستن بە ئەزموونی پێشووی کاتێک سەرۆک کۆماری ئەمریکا بوو لە دانیشتنی پێشووی جۆ بایدن لە کاتی سەرکەوتنی بەسەر کاندیدی دیموکراتەکان هیلاری کلینتۆن کە هەندێک لە هەڵوێستەکانی خۆی لەو کاتەدا بە میزاجی یان پینەکردن وەسف کردبوو و ئەگەری هەیە ئەم تایبەتمەندییە زۆر نەگۆڕابێت بەڵکو هەندێک باشتر بووبێت، پێشبینی دەکرێت زۆربەی سەرنجی سیاسەتی دەرەوەی ئەمریکا لە ڕووی ستراتیژی و ئابوورییەوە ئاراستەی چین بکرێت و پێشبینی دەکرێت هاوسەنگ و هۆشیارانە بێت لە هەمان کاتدا. چین لە بەرامبەردا هێزێکی گەورەی ئابوورییە کە دەتوانێت بە هەمان شێوە ڕووبەڕووی ئەمریکا ببێتەوە، بەتایبەتی ئەگەر گومرگی یان سزا بەسەر هاوردەکردنی چیندا بسەپێنێت. سەبارەت بە شەڕی ڕوسیا و ئۆکرانیا ئەگەری ئەوە هەیە کە ترەمپ هەوڵ بدات کۆتایی بەم شەڕە بهێنێت (وەک لە بەڵێنەکانی هەڵبژاردنیدا هاتووە) و زۆرترین سەرنجی خۆی بخاتە سەر خەرجیەکانی ئەتڵەسی و یەکێتی ئەوروپا کە نزیکەی هاوشێوەی ئەو تێچوونانەیە کە ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا دایناوە و بەدەر نییە ئاگربەست یان ڕێککەوتنێک هەبێت کە کۆتایی بەم شەڕە بهێنێت بەهۆی پەیوەندییە باشەکەی لەگەڵ سەرۆکی ڕوسیا پوتین کە لەڕووی پراگماتیزمەوە هاوشێوەی ئەو و بۆ ئەمەش ئەگەری ئەوە هەیە سەرۆکی ئۆکرانیا بە سەرکەوتنی ترەمپ دڵخۆش نەبێت. چاوەڕوان دەکرێت ترەمپ لەگەڵ ناتۆ و یەکێتی ئەوروپا بەردەوام بێت بۆ ئەوەی کاریگەرتر بەشداری لە بودجەی هاوپەیمانێتییەکە بکات، بۆ ئەوەی ئەمەریکا بەشێکی زۆری باری دارایی هاوپەیمانێتییەکە لە ڕووی بودجەی چەک و کەلوپەل و شتی ترەوە هەڵنەگرێت.
ئێمە زۆر لەسەر ئەم لایەنە درێژە نادەین، چونکە زۆرینەی سەرنجمان لەسەر ئەو هەڵوێستانەی کە سەرۆکی ئەمریکا دۆناڵد ترەمپ لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و شەڕ و ململانێکانی لەوێ دەگرێتەبەر، بەتایبەتی لە سنووری باشووری لوبنان لەگەڵ ئیسرائیل، لە غەززە و کەناری ڕۆژئاوا، لە سوریا، لەو شوێنانەی کە فیرقەی چواری سوپای سوریای پشتیوانی ئێران لێیە، لەو شوێنانەی کە پێکهاتەکان و کۆگاکانی چەک و تەقەمەنی لێیە، هەروەها لە حومس و قوسیر و دێرەزور، بەتایبەتی ئەوانەی کە لەسەر ڕێگای دابینکردنی چەک و کەرەستەی پێویست و پێداویستی و شتی دیکە بۆ حیزبوڵڵا دانراون.
هەڵوێستەکانی ترەمپ لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست:
پێدەچێت سەرۆکی ئیسرائیل بە سەرکەوتنی ترەمپ دڵخۆش بێت بەهۆی پەیوەندییە نزیکەکانی پێشووی نێوان هەردوو حیزبەوە ترەمپ لە کاتی هەڵمەتی هەڵبژاردنیدا ڕایگەیاند کە پشتیوانی لە کۆتاییهێنان بە شەڕەکان دەکات و هیوای خواست ناتانیاهۆ پێش گەیشتنی بە کۆشکی سپی ئامانجەکانی بەدەست بهێنێت بۆیە ئەم ماوە سەرەتاییە گرنگە بۆ ئیسرائیل بۆ بەدەستهێنانی پێشکەوتن لە غەززە و لوبنان و قەراغی باشووری بەیروت و لە سنووری باشووری ئیسرائیل و گەڕانەوەی هێزەکانی حیزبوڵڵا لەودیوی ڕووباری لیتانی لە باکوور و گەیشتن بە ئاگربەست و ئاگربەست لە لوبنان بە هاوکێشەیەک هه روه ها چاوه ڕوان ده کرێت له دوای شه ڕی غه ززه و گه ڕانه وه ی بارمته کانی مه ده نی بۆ ئیسرائیل ڕێککه وتنێک بگه یه نێت و ئیداره ی غه ززه به نێوده وڵه تی بێت یان به ڕێککه وتن له گه ڵ حکومه ته که ی مه حمود عه باس له ڕامه ڵڵا بەم شێوەیە گۆڕانکاری لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا بەدیهاتووە سەبارەت بە غەززە و لوبنان، بەتایبەتی ئەگەر سەرۆکی ئەمریکا وەڵامی داواکارییەکانی شازادەی جێنشینی سعودیە محەمەد بن سەلمان بداتەوە (کە ترەمپ بە دۆست ناودەبات) بۆ چارەسەری دوو دەوڵەت، بەڵام بە شێوازێکی گۆڕاو و نوێ. چاوەڕوان دەکرێت دانوستانەکان لەگەڵ سعودیە بۆ گەیشتن بە ڕێککەوتن لەگەڵ ئیسرائیل دەست پێبکەنەوە، چونکە ئەو دانوستانانە پێش هێرشەکانی 7 ی تشرینی یەکەم لە نێوان هەردوولا چالاک بوون.
سیاسەتی چاوەڕوانکراوی ترەمپ سەبارەت بە ئێران:
وڵاتانی کەنداوی عەرەبی، سەرەڕای هۆشدارییان، گەشبینتر دەردەکەون سەبارەت بە سیاسەتی داهاتووی ترەمپ دوای چوونە ناو کۆشکی سپی، چونکە چاوەڕوان دەکرێت سیاسەتی توندوتیژتر لەگەڵ ئێران بگرێتەبەر و لەگەڵ نەتانیاهۆ هاوئاهەنگ بێت لە لەناوبردنی تەوەری بەرگری و بریکارەکانی لە هەموو ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست. بەدەر نییە کە ڕێکەوتنێک لە بواری دۆسیەی ئەتۆمی ئێران ئەنجام بدرێت بۆ دڵنیابوون لە ئاسایشی بازرگانی دەریایی جیهانی و دڵنیابوون لەوەی ئێران دەست لە ئاسایشی ناوچەکە و کەنداو وەرنەدات و بەو شێوەیە چەکەکانی ئێران لاواز بکات کە پێشتر باسمان کرد واتە ڕازیبوون بە بڕینی بزمارەکانی پێشووی ئێران و ئازادکردنی پارە و سەرمایەی ڕاگیراوی ئێران بۆ باشترکردنی دراو و ئابووری و بارودۆخی ناوخۆیی لاواز و بەمەش سنووردارکردنی دەستێوەردانی لە عێراق. ڕۆڵی شەڕی وەکالەت و ڕۆڵی فراکسیۆنەکانی ژێر لیواکانی سوپای پاسدارانی ئێران و ئەوانەی لە خولگەی ئەودان دابەزیوە و پێدەچێت ترەمپ زۆر بایەخ بە بارودۆخی ناوخۆی وڵاتانی بیانی یان ڕژێمەکانیان نەدات و ئەگەری ئەوە هەیە دەستکاری بارودۆخی ناوخۆی ئێران نەکات چونکە زیاتر گرنگی بە پارە و بازرگانی دەدات نەک مەسەلەی یاسایی و دەستووری و دێموکراسی، وەک پێشتر ترەمپ سەرۆکی میسر عەبدولفەتاح سیسی بە دیکتاتۆری دڵخوازی من ناوزەد کرد.
سیاسەتی چاوەڕوانکراوی ترەمپ سەبارەت بە تورکیا و ئیدارەی خۆسەری دیموکراتی:
تورکیا سەرەڕای پەیوەندییەکانی پێشووی ئەردۆغان لەگەڵ ترەمپ نیگەرانە و پەیوەندیی دارایی و بازرگانییان لە ڕێگەی ئەندامانی خانەوادەکەیەوە هەیە، هەروەها بەهۆی هەڵوێستی ناجێگیری تورکیا لە نێوان ڕوسیا و ناتۆ و هەروەها گرژی پەیوەندییەکانی لەگەڵ ئەمەریکا و گرێبەستی مووشەکی بالستیکی S400 ی ڕوسیا و دەستێوەردانی تورکیا لە شەڕی ڕوسیا و ئۆکرانیا لە بەرژەوەندی ڕوسیا و هاوپەیمانێتی پارتی داد و گەشەپێدان لەگەڵ ئیخوان موسلیمین و داعش و هێرشەکانی تورکیا بۆ سەر باکوور و ڕۆژهەڵاتی سوریا و داگیرکردنی خاکی سوریا لە ئیدلب و عەفرین و سەرێ کانیێ. ڕەس ئەلعەین و گری سپی / تەل ئەبیض بە بیانووی پاراستنی سنوورەکانی باشوور و ئاسایشی نەتەوەیی ئەم بیانوویە زیاتر لە سەدەیەکە کۆتایی نەهاتووە و (تورکیا) خاکی سوریا لە سنوورەکانی باکووری سوریا دەقرتێنێت و هەوڵ دەدات ستراتیژی خۆی لە نەخشەی ڕێککەوتنی میللی بەدی بهێنێت و چاوەڕوان ناکرێت تورکیا لە ژێر دەسەڵاتی دۆناڵد ترەمپدا هێرشێکی نوێ بکاتە سەر خاکی سوریا چونکە ئەمە هاوسەنگی نوێی ناوچەکە تێکدەدات و کاریگەری ڕوسیا و ئێران زیاد دەکات و کاریگەریی داعش زیاد دەکات و ئەمەش دەبێتە هۆی ئەوەی کە هاوسەنگی نوێ لە ناوچەکەدا بشێوێنێت و کاریگەری داعش زیاد بکات دوور نییە کە تورکیا بۆ ماوەیەکی کاتی لە ئارەزووی فراوانخوازی خۆی پاشگەز ببێتەوە و دوور نییە کە گرنگی بە بارودۆخی ناوخۆی تورکیا بدات و هەوڵ بدات زۆر کێشەی هەڵپەسێردراو لەگەڵ کورد و پارتی کرێکارانی کوردستان چارەسەر بکات و دەستوەردان لە کاروباری شارەوانییەکان ڕابگرێت کە کورد بە شێوەیەکی دێموکراسی بەدەستی هێناوە و ڕەنگە تورکیاش پەنا بۆ کێشەکانی دەستووری تورکیا ببات کە ماوەیەکی زۆرە نەگۆڕاوە و بەو پێیەش تورکیا دەتوانێت واز لە تۆمەتبارکردنی هێزەکانی سوریای دیموکرات بهێنێت کە ئیدارە و دامودەزگاکانیان وەک یەکێک لە لایەنەکان دەناسرێن. لە هاوپەیمانی نێودەوڵەتی دژ بە داعش بێجگە لە هەنگاوە یاسایی و دەستووری و دێموکراسییەکانی لەناو خاکی سوریادا.